Mashinalar korroziyadan himoyalashning baʼzi maxsus turlari
Download 0.58 Mb. Pdf ko'rish
|
Маъруза 7
|
2
S0
+ 2H
0; 2Na -S0
+ 0
2 = 2Na
2 S0 4 ; N
H 4
2 « > + 0
2 = N
2 + 3H
2 0. Suvdan kislorodni yoʼqotish uchun uni 850S xaroratda yangi metal qirindisi orqali oʼtkazadi. 3Fe+20
= Ғе
3 0 4 . Suvni temir sulьfati orqali oʼtkazsa suvga kislorod kiradi. 4ҒеS + О 2 +10Н 2 О = 4Ғе(ОН)з + H 2 S. Ingibitorlarni elektrolitga kirgizish korroziya tezligini kamaytiradi. Muxit xususiyatlaridan kelib chiqib, turli xil ingibitorlardan foydalaniladi.
7.2. Metallarni legirlash.
koʼtarish mumkin. Buning uchun uchun Tamman qoidasi mavjud. (legirlovchi elementlarning kontsentratsiyalarida korroziya bardoshlilikni irgʼib ortishi atomlarning 1\8 xissasiga toʼgʼri keladi. Bu qoida koʼplab korroziya bardosh
materiallarni yaratilishiga sabab boʼldi. Misol uchun 50 % mis va 50 % oltin aralashmasi korroziyabardoshligi oltin korroziyabardoshligiga teng. Bu usulning kamchiligi legirlovchi elementlarning sarfi kattaligidir. Xozirgi vaqtda maqsadga yoʼnaltirilgan legirlash amalga oshirilmoqda. Metallarni legirlash bilan metallarni korroziya bardoshligi sezilarli darajada koʼtarish mumkin. Buning uchun uchun Tamman qoidasi mavjud. (legirlovchi elementlarning kontsentratsiyalarida korroziya bardoshlilikni irgʼib ortishi atomlarning 1\8 xissasiga toʼgʼri keladi. Bu qoida koʼplab korroziya bardosh materiallarni yaratilishiga sabab boʼldi. Misol uchun 50 % mis va 50 % oltin aralashmasi korroziyabardoshligi oltin korroziyabardoshligiga teng. Bu usulning kamchiligi legirlovchi elementlarning sarfi kattaligidir. Xozirgi vaqtda maqsadga yoʼnaltirilgan legirlash amalga oshirilmoqda. Katod jarayonini tormozlanishi qayta kuchlanishni ortiruvchi qoʼshimchalar qoʼshish bilan erishiladi. Misol uchun ruxning kislotaga bardoshliligini uning tarkibiga temir, mis, kadmiy qoʼshish bilan ortirish mumkin. Quymani korroziya bardoshliligini uning yuzasidagi katod uchastkalarini ozaytirib, uni yuziga mos keluvchi issiq ishlov berish xisobiga xam ortirish mumkin. Legirlash bilan katod jarayonlarini sekinlatish faqatgina vodorodli depolyarizatsiya bilan boʼladigan korroziyani sekinlashtiradi xolos, kislorodli depolyarizatsiya bilan boʼladigan korroziyada esa samarasi oz.
Legirlash bilan anod jarayonlarini tormozlash 3 xil usulda amalga oshirish mumkin. 1. Quymani tozaligini va termik ishlov berishni ortirish xisobiga anod uchastkalar maydonini ozaytirish. 2. Quyma tarkibiga yengil faolsizlantiruvchi qoʼshimchalar qoʼshish. (xrom va kremniy qoʼshish. 3. Quymani faolsizlantirish. Quymani faolsizlantiruvchi qoʼshimchalar sifatida elektromusbat metallar platina, palladiy, ruteniy, irkoniy kabi metallardan foydalaniladi. Samarali natija olish uchun quyma tarkibiga 1 % yuqoridagi metallardan qoʼshish kifoya. Metallarni legirlash bilan korroziya bardoshliligini oshirish ayniqsa mexanik kuchlanishlar taʼsir qiladigan sharoitda samarali boʼlib xisoblanadi.
7.3. Elektrokimyoviy ximoya. Elektrokimyoviy ximoya elektrodrenajli, protektorli, katodli va anodliga boʼlinadi.
Elektrodrenajli ximoya. Drenajli ximoya –bu daydi toklar bilan korroziyadan ximoya qilish usuli. Bu ximoya qilinadigan inshootdan daydi toklarni majburiy katod polyarizatsiyalash yoʼli bilan bu toklarni manbaasiga qaytarishdir. Bu daydi toklardan ishonchli ximoya usuli boʼlib xisoblanadi. Jarayonni moxiyati yer osti inshootlarida anod xududlarini yoʼqotishdan iboratdir. Elektro drenaj faqatgina inshoot relsdagi potentsiallar farqi musbat boʼlganda ishlaydi. Shuning uchun xam bu usul yer osti inrshooti elektrlashtirilgan temir yoʼlga yaqin joyda yaxshi samara beradi.
Toʼgʼridan toʼgʼri elektrodrenaj –ximoyaning eng oddiy usuli boʼlib xisoblanadi. Yer osti inshooti relьs bilan drenaj tokini sozlash uchun reostat orqali ulanadi. Bu usul shu xolatda qoʼllaniladiki inshoot potentsiali Yei relьs potentsialidan musbatroq boʼlganda daydi tok relьsga boradi. Qutiblangan drenaj toʼgʼri elektrodrenajdan bir tomonlama oʼtkazuvchanligi bilan farq qiladi va inshoot potentsiali Yei rels potentsiali Yerl ga va yer potentsiali Yeer ga nisbatan musbatroq yoki ishorasi oʼzgaruvchan , yaʼni daydi toklar yoʼnalishi oʼzgaruvchan boʼladi. Qutiblangan drenaj oʼzining bir tomonlama oʼtkazuvchanligi natijasida, relslarni potentsiali inshoot tokidan ortganda, yaʼni relslardagi tok inshoot tokiga nisbatan musbatroq boʼlganda relslardan toklarni teskari oʼtishiga yoʼl qoʼymaydi.
Oʼzgaruvchan daydi toklarning taʼsir xududidagi inshootni ximoya qilish uchun elektr sxemada qoʼshimcha diodli va sigʼimli tok olib ketuvchi boʼlishi kerak. Bu xolda qurilma doimiy, xattoki rels potentsiallari qiymati musbat boʼlgan vaqtda xam qutiblanadi. Qurilma yer osti inshootlarini sigʼimda relьslardagi potentsial manfiy boʼlganda razryadlanish va ximoyadagi inshoot potentsiali musbat boʼlganda, daydi toklarning “rels-inshoot” kuchlanish oqimiga ulangan sigʼimda yigʼilishi xisobiga ximoya qiladi
Kuchaytirilgan elektrodrenaj ishlatiladi qachonki daydi toklar manbai potentsiali ximoya qilinadigan inshootda potentsialni meʼyorlangan chegarada taʼminlashga yetarli boʼlmasa. Kuchaytirilgan drenaj – elektrodrenajlar qurilmasi va katod ximoya stantsiyasidagi ventillar kombinatsiyasidir. Kuchaytirilgan drenaj yerga nisbatan inshoot potentsiali musbat yoki ishorasi oʼzgaruvchan boʼlganda qoʼllaniladi, bu daydi toklarning bir nechta manbai borligi bilan tushuntiriladi.
Boshqa drenaj turlariga qaraganda kuchaytirilgan drenajning quyidagi afzalliklari bor: -ximoya potentsialining kengroq drajada sozlanishi -drenaj kabeli koʼndalang kesimini kamayishi. Kuchaytirilgan drenaj kamchiliklari: Elektrodrenajni yetarlai darajada samarali boʼlgan xolatda, qoʼshimcha tok manbai elektr energiyani unumdor boʼlmagan sarfini yuzaga keltiradi. Protektorli ximoya. Protektorli ximoya katod ximoyaning bir turi boʼlib xisoblanadi. Ximoyalanadigan konstruktsiyaga potentsiali konstruktsiya potentsialidan manfiyroq boʼlgan metal -protektor biriktiriladi va u konstruktsiyani yemirilishdan ximoya qiladi. Protektor toʼliq yemirilganda yoki asosiy metal bilan kontakt boʼlmaganda protektor yangilanadi.
Prorektor samarali ishlashi uchun protektor va atrof muhit oʼrtasidagi oʼtish qarshiligi katta boʼlmasligi kerak. Protektor taʼsiri masofa bilan chegaralanadi. Protektorni ximoya qilinaytgan konstruktsiyadan maksimal uzoqlashuvi protektorning ximoya taʼsiri radiusi deyiladi.
Protektorli ximoya katod ximoya uchun tokni tashqaridan olib kelish imkoniyati boʼlmaganda, yangi elektro liniya tortish iqtisodiy jixatdan samarasiz boʼlganda qoʼllaniladi.
Protektorli ximoya dengiz va daryo suvida, tuproqda va boshqa neytral muxitlarda metall konstruktsiyalarni ximoya qilish uchun ishlatiladi. Ximoyaning bu turini oʼz-oʼzidan erish kattaligi yuqori boʼlgani uchun nordon muxitda qoʼllash maqsadga muvofiq emas.
Protektor sifatida Al, Fe, Mg, Zn metallardan foydalanish mumkin. Lekin toza metalni protektor sifatida foydalanish doimo maqsadga muvofiq emas. Misol uchun toza rux kristallari daraxtsimon tarmoqlangan tuzilishga ega boʼlganligi uchun bir tekis erimaydi, toza alyumin yuzasi zich oksid qatlam bilan qoplanadi, magniyning oʼz korroziyasi tezligi yuqori. Protektorlarga talab qilingan foydalanish xususiyatlarini berish uchun ular legirlanadi. Ruxli protektorlar tarkibiga Cd (0,025- 0,15%) va А1 (0,1-0,5%). Fe, Si, RЬ kabi aralashmalarni protektor tarkibida 0,001- 0,005 % dan koʼp boʼlishi mumkin emas. Аlyumin protektorlarga uning yuzasida plyonka xosil qilishga yoʼl qoʼymaydigan, kristal panjara parametrlarini talab qilingan tomonga oʼzgartiradigan quyidagi qoʼshimchalar qoʼshiladi: — Zn (do 8 %), Mg (do 5 %), shuningdek, Cd, In, Gl, Hg, Tl, Mn, Si (oʼndan bir, yuzdan bir miqdorda).
Protektor sifatida ishlatiladigan magniyli quymalar tarkibida legirlovchi elementlar А1 (5-7 %) va Zn (2-5 %) qoʼshimchalari mavjud, Fe, Ni, Si, Pb, Si qoʼshimchalar miqdori oʼndan bir, yuzdan bir miqdorda boʼladi. Temir protektor sifatida toza temir yoki uglerodli poʼlat koʼrinishida qoʼllaniladi.
Ruxli protektorlar dengiz suvida ishlaydigan konstruktsiyalarni ximoya qilishda (dengiz kemalari, quvur oʼtkazgichlar, qirgʼoq inshootlari) ishlatiladi. Ruxli protektorni kam tuzli chuchuk suvlarda va gruntda qoʼllash rux yuzasida rux gidrooksidi Zn(OH) 2 yoki ZnO rux oksidi xosil boʼlishi bilan chegaralanadi. Аlyumin protektorlar oqin dengiz suvida, qirgʼoqda foydalaniladigan port inshootlari va konstruktsiyalarini ximoya qilishda qoʼllaniladi. Magniyli protektorlar kam tok oʼtkazadigan muxitda uncha katta boʼlmagan inshootlarni ximoyalashda, alyumin va rux protektorlari samarsi past boʼlgan grunt, chuchuk yoki kam tuzli suvlarda foydalaniladi. Lekin, oʼzining erishi va yuzada qiyin eriydigan brikmalar xosil boʼlishi xisobiga magniyli protektorlardan foydalanish pH = 9,5-10,5. diapazonda chegaralanadi. Berk tizimlarni magniyli protektor bilan ximoyalanganda magniy quymasi yuzasida kechadigan katod reaktsiyalarida ajralib chiqadigan vodorod gazlarni xisobga olish kerak. Magniyli protektorda foydalanishda vodorodli moʼrtlik va korrozion yorilish xavfi mavjud boʼladi.
Elektrokimyoviy ximoya. Elektrokimyoviy ximoya deganda metalni elektrod qutiblanishi natijasida noreaktsion xolatga oʼtishi. Elektrokimyoviy ximoyaning ikki turi: katodli va anodli ximoya usullari mavjud. Katodli ximoya korroziyani katodli qutiblanish bilan metal potentsialini manfiy tomonga siljitib oldini oladi. Bu metal yuzasida faqat katod jarayonlarini amalga oshishini taʼminlaydi.
7.1. Tashqi tok bilan katod ximoyasi sxemasi. 1. tashqi manba. 2- yordamchi elektrod, 3-koks qatlami,4-ximoyalanadigan metall konstruktsiya. Аnod ximoya – korroziyani anodqutiblanish bilan metal potentsialini musbat tomonga siljitib sekinlashtirishdan iborat. Uning moxiyati metal yuzasida faolsizlantiruvchi ximoya qatlamini xosil qilishdan iborat.
Elektrokimyoviy (katodli) ximoya gʼoyasini birinchi boʼlib 1824 yilda X. Devi aytgan. U korabllarni misli qoplamasini temir bloklar bilan ximoya qilishni taklif qilgan. Lekin, qoplamani dengiz organizmlari oʼrab olgan (yopishib qolgan). Аnlod ximoya esa 1954 yilda S. Edelan tomonidan taklif qilingan.
Katod ximoyasi sxemasi 7,1 rasmda keltirilgan. Tashqi manbaning manfiy qutbi 1 ximoyalanadigan metal konstruktsiya 4 ga, musbat qutib esa anod sifatida ishlovchi yordamchi elektrod 2 ga ulanadi. Ximoya jarayonida anod faol yemiriladi va davriy ravishda tiklash talab qilinadi. Аnod materiali sifatida choʼyan, poʼlat, koʼmir, grafit metallomdan foydalaniladi. Elektr tokini oʼtishigabevosita anodga tegib turgan tuproq qatlami eng katta qarshilik koʼrsatadi. Shuning uchun xam yordamchi elektrod toʼldiruvchi 3 ichiga joylashtiriladi. Toʼldiruvchi koks yoki koʼmir changi boʼlib uning umumiy vazniga nisbatan 3\4 qismi gips va 1 qismi osh tuzidan iborat. Toʼldiruvchi yuqori elektr oʼtkazuchanlikka ega, bu tuproq-anodning oʼtuvchi qarshiligini kamaytiradi.
Download 0.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|