Matematik va dasturiy tahlili

DAEWOO LACETTI CDX 1.8 Krivoship-shatunli mexanizmdagi porshenning porshen yo‗li, 
tezligi va tezlanishining matematik tahlili. 
Krivoshipning burchak tezligi ω uning burchak ko‗chishi φ dan vaqt t bo‗yicha birinchi 
darajali hosila olish yo‗li bilan topiladi, yani ω=dφ/dt. Agar aylanishlar chastotasi n=const bo‗lsa 
ω=π*n/30 ga tezlanishini aniqlashdir. Krivoship φ burchakka burilganda porshen yuqori chekka 

---

153 
nuqtadan S
P
masofaga siljiydi va u quyidagi ifoda orqali topiladi.S
P
=R[(1-cosφ)+λ/4(1-cos2φ)]. 
Bu ifoda shuni ko‗rsatadiki φ=0
0
bo‗lganda S
P
=0; φ=90
0
bo‗lganda esa S
P
R(1+λ/2) hamda 
φ=180
0
bo‗lganda S
P
2R bo‗lar ekan. Bundan tashqari S
P
ning qiymati λ/R ga ham, yani krivoship 
Y.CH.N dan 90
0
ga burilganda, po‗rshen o‗tgan yo‗lning keyin 90
0
ga burilgandagi yo‗lidan katta 
bo‘ladi. Po‘rshenning yo‗li birinchi va ikkinchi tartibli garmonik siljishlar orqali ifodalash 
mumkin. S
P
=S
P
‘+S
P
‖ yani S
P
‘=(1-cosφ); S
P
‖=R*λ/4(1-cos2φ), 1-rasmda porshen 
yo‗lining φ burchakka bog‗liqlik grafigi va uning tashkil etuvchilari keltirilgan. Porshenning 
tezligi uning yo‗li tenglamasidan birinchi darajali hosila olish orqali topiladi: yani 
C
P
=dS
P
/dt=dφ/dt*dS
P
/dφ=R*ω(sinφ+λ/4sin2φ). 2-rasmda porshen tezligi uni tashkil 
etuvchilarning φ burchakka bog‘liqlik grafigi keltirilgan. Porshenning o‗rtacha tezligi,agar 
porshen yo‗li va tirsakli valning aylanishlar soni n ma‘lum va o‗zgarmas bo‘lsa, quyidagicha 
hisoblanadi: C
p.o‘rt
=2S*n/60=S*n/30=2/π*Rω Hozirgi zamon tezyurar avtomabil divigatellari 
uchun C
p.o‘rt
10…16m/s ga teng. Porshenning tezlanishini aniqlash uchun uning tezligi ifodasidan 
vaqt bo‗yicha birinchi darajali hosila olinadi: yani J
P
=dC
P
/dt=R*ω
2
(cosφ+λcos2φ). 
Porshenning tezlanishi ham birinchi va ikkinchi darajali garmonik tebranishlardan iborat. 
3-rasmda porshen tezlanishining φ burchakka bog‗liqlik grafigi keltirilgan. Demak, Krivoship – 
shatun 
mexanizmning 
porshen 
yo‘lini, 
tezligi 
va 
tezlanishini 
φ=(0
0
, 
45
0
,90
0
,135
0
,180
0
,225
0
,270
0
,315
0
,360
0
) burchaklar uchun hisoblab topiladi. Barcha natijalar 
jadvalga kiritiladi. Natijalar asosida tegishli grafiklar chiziladi. Porshen yo‘lini tegishli φ-
burchaklar uchun hisoblaymiz 
S
p
=R[(1-cosφ)+λ/4(1-cos2φ)]: bu yerda R=42mm, λ=0.27 
0; 0
45; 12,6
135; 74,235
180; 84
225; 74,235
270; 43,4175
315; 12,6
360; 0
90; 43,4175
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
0
50
100
150
200
250
300
350
400
4-rasm. Porshen yo‘lining φ burchakga bog‘liqlik grafigi va uning tashkil etuvchilari 
Porshen tezligini tegishli φ-burchaklar uchun hisoblaymiz. 
C
p
=R*ω(sinφ+λ/2sin2φ): bu yerda R=42, λ=0.27,ω=π*n/30=607,07
0; 0
360; 0
315; -19568,901
270; -25496,94
225; -16126,815
180; 0
45; 19568,901
90; 25496,94
135; 16126,815
-30000
-20000
-10000
0
10000
20000
30000
0
50
100
150
200
250
300
350
400
 
6-rasm. Porshen tezligi С ning va uni tashkil etuvchilarning φ burchakga bog‘liqlik grafigi. 
Porshenning tezlanishini tegishli φ-burchaklar uchun xisoblaymiz. 
J
p
=R*ω
2
(cosφ+λcos2φ):bu yerda R=42mm,ω=607,07, λ=0.27:
180; -11299252
315; 10834899
360; 19657603
270; -4179175,3
225; -10834899
135; -10834899
90; -4179175,3
45; 10834899
0; 19657603
-15000000
-10000000
-5000000
0
5000000
10000000
15000000
20000000
25000000
0
50
100
150
200
250
300
350
400
3-rasm. Porshen tezlanishi J ning burchak φ bog‘liqlik grafigi. 

---

154 
Xulosa sifatida shuni aytish mumkin, matematik va dasturiy tahlillar shuni kop‘rsatadiki
Dvigatel krivaship shatunli mexanizmida kechadigan fizik jarayonlarning nisbiy aniqlik darajasi 
0.02 ni tashkil qiladi.Demak dasturaviy natijalar asosida ichki yonuv dvigatellarida kechadigan 
fizik jarayonlarni taxlil qilish va boshqarish matematik taxlil qilishga nisbatan ancha oson va 
vaqt kam sarflanadi.