Materiallar

i
u
b o ‘ladi.
M .
(8.4)  formulaga  asosan 
^
2 _   _
=  - K
7 deb  belgilasak,
K ,   = 2
1
Д
. 
У
(10.15)  kelib  chiqadi.
Endi  ikkinchi  tayanch  uchun  (n=2)  uch momentlar tenglamasini  yozamiz: 
M l!2 + 2 M 2 ( l 2 + l 3)  +  M , l 3  =
 0.
Tenglam aning  barcha  hadlarini  M ,  ga  boMsak,
M,
M ,
M ,
•/2  + 2 ( / 3  + / 3) +  —
- 0 .  
■2 
M 2
kelib  chiqadi.
Bu  tenglamadagi  tayanch  momenti  nisbatlarini  (10.13)  formulaga  ko ‘ra 
chap  fokus  nisbatlari  orqali  ifodalaymiz:
-/2 + 2 ( / 2 + / 3) -
a
::/3  = 0 .
Mazkur  tenglamadan  ikkinchi  oraliq  uchun  chap  fokus  nisbati  aniqlanadi:
K 2 =
 2 + -
/3
2 - ±
 
К
,
(10.16)
B ulam i  umumlashtirib,  n-oraliq  uchun  fokuslar  nisbati  К*  ni  quyidagi 
ko‘rinishda  yoza  olamiz:

Shu  tartibda  o ‘ng  fokus  nisbatlari  aniqlanadi:
K [ =  2 + ^ -
2 —
1
Chap  fokus  nisbatlarini  aniqlash  uzluksiz  balkaning  birinchi  oralig‘idan, 
o ‘ng  fokus  nisbatlarini  hisoblash  esa  oxirgi  oralig‘idan  boshlanadi.
Birinchi  va so‘nggi  oraliqlaming fokus  nisbatlari  tayanchlar xiliga  bogMiq 
holda  aniqlanadi.
Agar  balkaning  birinchi  tayanchi  shamirli  bo‘Isa,  u  holda  birinchi  oraliq 
uchun  chap  fokuslar  nisbati  quyidagi  ko‘rinishga  ega  boMadi  (10.27-rasm,  a):
M ,  _   M ,
K ,
M n
0
: oo.
U ,
Shakldan  M0 =  0  ekanligi  ko'rinib  turibdi.
Agar  berilgan  balkaning  birinchi  tayanchi  sham irsiz  bikr  b o ‘lsa,  (10.27-
rasm ,  b)  u  holda  shu  bikr  tayanch 
sham irli  tayanch  bilan  alm ashtirilib, 
o ra sig a  q o ‘sh im ch a  soxta  oraliq 
qo'shiladi  (10.27-rasm,  d)  va shu  oral­
iq  uchun  chap  fokuslar  nisbati  quyid­
agi  ko'rinishda  aniqlanadi:
bV ... . ^ m il
i p
r 1
Mn
^ 0 = -  —  
M ,
Mo
0
I,
(10.17)  formulaga  k o ‘ra  birinchi 
o raliq 
u ch u n  
fo k u slar 
nisbati
M,
K x = 2
 + /„//,
2 ~ L
K .
0 J
boMgani
u ch u n   K,  =  2  boMadi.  Bu  y erd a
l 0 =  
O va 
K 0 =  со.
Demak,  balkaning  birinchi  tayan­
chi  sham irli  q o ‘zg‘almas  boMsa,  bi­
rinchi  o raliq  u chun  chap  fo k u slar

nisbati 
K x
  =  oo;  sham irsiz  bikr  boMsa, 
K x  =  2
  ga  teng  boMadi.
Uzluksiz  balkaning  chap  va  o ‘ng  fokus  nisbatlari  aniqlangandan  so ‘ng 
yuk  q o ‘yilgan  oraliqdagi  tayanch  m om entlar  aniqlanadi.
Uzluksiz  balkaning  «п»  oralig‘i  tashqi  yuklar  ta ’sirida  deb  faraz  qila- 
miz  (10.28-rasm).
Yuk  qo'yilgan  oraliqdagi  tayanch  momentlari 
M n_l , M n
  lami  aniqlash
uchun  balkaning  n  -   1  va  n  -   nchi  tayanchlariga  tegishli  uch  mom entlar 
tenglamasini  yozamiz  (10.26-rasm):
M nJ n + 2 M „ ( ! n + l n+])  +  M nJ n+l
  = - 6
Қ ,
 
(10.20)
>
”-■? 
y f f lt
xr
p
 
У
" 
A
Ш К
jr  
" i
AC:
L ,
a  H
к ,  
^
w
 
i  
/„
z
  ^
R.
►
10.28-rasm.
T u zilg an  
ten g lam alar 
q ato rid a 
to ‘rtta  
tay an c h  
m om entlari 
M „ _ 2 , M n_x, M n, M n+
1
  mavjuddir.  Bulardan  ikkitasi  (
M
n_x, 
M
n )  izlanayot- 
gan  momentlar,  qolgan  ikkitasi  (M „_2,M (I+I)  fokuslar  nisbati  orqali  aniqla- 
nadigan  tayanch  momentlaridir.
M   _
(10.13)  formulaga  asosan  M„_2  = —
■
‘‘■n-l
M n
(10.14)  formulaga  asosan 
M n+X
•^n+l
Uch  momentlar  tenglamasining  o ‘ng  qismidagi  soxta  tayanch  reaksiya- 
lari  quyidagi  ko‘rinishga  keltiriladi:
C hu n k i,  bu  y erd a  10.28-rasm ga  a so sa n   2?^_,  =0,/4^.,  = 0   tengdir. 
M n_2 , M ll+
1
  va 
Қ ,_ х, R„
  lam ing  qiymatlarini  (10.20)  tenglamaga  qo'yamiz:
+ ; . ) +
M . i .   -  ~ 6 A t
A „-i

Bu  tenglamalaming  barcha  hadlarini  /„  ga  boMib  yuborsak,
M .
2 —
1
K .
Ч - .  
+
m
„
2 + ^
 
/
V 
*Ni-1  / 
/
+  M
= -
6 A '
2 -
K
, ;
+  M
=
-
6 B * _
L
kelib  chiqadi.
(10.17) va  (10.18)  foimulalarga  asosan tenglamalar  quyidagi  ko‘rinishga keladi:
M n.| 
■ K n  +  M n  - -
M n  + M n+X = -
h  
6 
B t
L
м.. = —
Bu  tenglamalami  birgalikda  yechib,  yuk  qo‘yilgan  oraliqning  tayanch 
momentlarini  aniqlash  uchun  quyidagi  formulalarga  ega  boMamiz:
_ _ 6 _   ( A ^ - K L - B * ) . 
к Х -i  ’
_ _ 6 _
  (B„  'К ,  -  Ajf) 
(10.21)
К
 
k X - i
Ushbu  formulani  quyidagi  k o ‘rinishda  ifodalasa  ham  boMadi:
K , K K - U
/ » ( K X - i )  
' 
( 1 0 ’ 2 2 )
Birinchi  va  oxirgi  yuklangan  oraliqlar  shamirli  tayanchlarga  ega  boMsa, 
u  holda  (10.22)  formula  quyidagi  ko‘rinishni  oladi:
6
birinchi  oraliq  uchun  M0  =  0,  M,  = 
J T T
; 
(10.23)
M  
j v i
” 
/ Л
2
( ( К „ К ' - 1 )   ’ 
-  
' 2 '
6 
со м ,.
oxirgi  oraliq  uchun  M n.,= 
i  ,  Mn  =  0. 
(10.24)
n^n
Uzluksiz  balkalarni  moment  fokuslari  usulida  hisoblash  quyidagi  tartib- 
da  bajariladi:
1. 
Har  bir  oraliq  uchun  chap  va  o ‘ng  fokus  nisbatlari  (10.17)  va  (10.18) 
formulalarga  asosan  topiladi.

2.  Y uk  qo‘yilgan  oraliqdagi  tayanch  momentlari  (10.21)  yoki  (10.22) 
formula  orqali  aniqlanadi.
3.  Yuk  q o ‘yilmagan  oraliqlardagi  tayanch  momentlari  (10.13)  va  (10.14) 
form ulalar  yordamida  aniqlanadi.
Agar  uzluksiz  balkaning  bir  necha  oraligM  tashqi  yuklar  ta ’sirida  boMsa, 
u  holda  har  bir  yuk  qo ‘yilgan  oraliq  uchun  balka  alohida  ravishda  hisobla- 
nadi,  so ‘ngra  tayanch  momentlarining  algebraik  yig‘indilari  b o ‘yicha  umu- 
miy  epyura  quriladi.
1 0 . 3 - m i s o l .  
10.29-rasmda  tasvirlangan  balkaning  tayanch  momentlari 
m om ent fo ku sla ri  usulida  aniqlansin.
Y echish.  Berilgan  balkaning  asosiy  sistemasini  quramiz  (10.29-rasm ,
b).  Konsolni  olib tashlab,  uning ta’sirini  M0= - 5 4   t.m.  moment bilan,  qistirma 
tayanchni  esa  uzunligi 
l4  =
  0  b o ‘lgan  q o ‘shim cha  oraliq  bilan  alm ashti- 
ramiz.  Oraliqdagi  tayanchlarga  sharnirlar  kiritam iz  va  nom a’lum  tayanch 
m om entlarini  q o ‘yamiz.  M0  ni  m a’lum  tayanch  momenti  deb  hisoblaymiz. 
Birinchi  tayanchga  qo ‘yilgan  M=72  tm  momentni  tayanchga  tutashgan  ora- 
liqlam ing  xohlagan  biriga  qo'yilgan  deb  qarash  mumkin;  biz  uni  birinchi 
oraliqqa  q o ‘yilgan  deb  hisoblaymiz.

Asosiy  sistemada  berilgan  kuchlardan  epyuralar  quramiz  (10.29-rasm,  d) 
va  ulardan  quyidagilami  aniqiaymiz:
m,=  o)2=  1/2  72x18  =  6480  kH-  m2;  o ,=   2/3  18=  12m;
co3=  2/3  108x24  =  17280  kH-  m2; 
a } =  b } =
  12  m.
Chap  fokuslar  nisbatini  birinchi  oraliqdan  boshlab  hisoblaymiz:
k,=  oo.
k2=  2+18/18  (2 -l/o o )  =  4; 
k3=  2+18/24  (2-1/4  )=  53/16;
O lng  fokuslar  nisbatini  oxirgi  oraliqdan  boshlab  hisoblaymiz: 
k ',=   2;  k ’2=   2+24/18  (2-l/2)= 4; 
k ',=   2+18/18  (2 -1/4)= 15/4;
Endi  tayanch  momentlarini  aniqlashga  o ‘tamiz.
a)  birinchi  oraliqdagi  yukdan  (10.23-formula  b o ‘yicha):
Yuklanmagan  oraliqlar  uchun  o ‘ng  fokuslar  nisbatini  qoMIab,  quyidagi 
tayanch  momentlarini  topamiz:
b)  Ikkinchi  oraliqqa  q o ‘yilgan  yukdan  (10.22  formula  b o ‘yicha):
6 -6 4 8 -1 2  
182 -1 5 /4
=  -384  kH-  m.
M , 
384
Ma2=  - T T - _ 7 ' =   96  kH-  m; 
2 
4
M 2
 
96 
Ma3=  - ~ Г “  
7 = - 4 8   kH-  m;
= -1 7 6   kH-  m;
= - 2 5 6   kH.  m .
Birinchi  oraliqda  Mb0= ------L = 0 ,  chunki  k,  =  oo.
x,

М 2
  _ 2 5 6
Uchinchi  oraliqda  Mb3=- 
i  ~  9  - 128  kH-  m.
K2
 
z
d)  Uchinchi  oraliqqa  qo'yilgan  yukdan  (10.22  formula):
6 - 1 7 2 8 0 - ( 1 2 - 2 - 1 2 )  
„ D„
M > - - ~  
2 4 =   ( 5 3 / 1 6 - 1 )  
3 8 4   k H   m  
_ 6 - 1 7 2 8 0 . ( 1 2 . 5 3 / 1 6 - 1 2 )   =
2 4 2 - ( 5 3 /1 6 - 2 - 1 )
Chapdan  yuklanm agan  oraliqlarni  k o ‘rib  o ‘tamiz.  Chap  fokus  nisbat- 
laridan  foydalanamiz:
M 7 
384 
1IT 
wh
— -  = ----- =  96  kH-m;  M b0= 
v   ~
K 2 
4  
K ,
e)  konsoldagi  yukdan 
M80  =  -  540  kH-  m;
M o
  _   540 
M8i  -  
^-i 
1 5 /4  
m;
M , _  
1 4 4 _
M*2  = 
kH-  m;
_ Щ
_ 3 6  
М8з  = 
K l  ~   2   ~
 
m -
*■3
Kuchlaming birgalikda ta ’siridan  hosil  boMadigan tayanch  momentlarini, 
kuchlar  ta ’sirining  mustaqilligi  qoidasiga  binoan,  alohida  topilgan  moment- 
laming  yig‘indisi  sifatida  aniqiaymiz:
M0  =  M ‘0+  Mb0  +  M v0  +  M*0  =  -   540  kH-m;
M,  =  M a,  +  Mb,  +  M v,  +  М»,  =  -   384-176+96+144  =  -   330  kH-m;
M2  =  M a2  +  M b2  +  Mv2  +  M*2  =  96-256-384-36  =  -   580  kH-m;
M3  =  M a3  +  M b3  +  Mv3  +  M»3  =  -   48+128-888+18  =  -   790  kH-m;
Shunday  qilib,  talab  etilgan  tayanch  momentlari  topildi.

Mashina  va  inshootlar  tarixi,  taraqqiy  etishi  va  rivojlanishi  ko‘pdan  ilm 
texnikaning  mohiyatiga,  fanning  progressiv yutuqlariga  va  xususan  konstruk- 
torlarning  ijodi,  salohiyati  ham da  hisoblash  usullaridan  keng  foydala- 
nishlariga  bog‘liqdir.  Mashinalar  shunday  murakkab-ki,  ularning  hisobini 
EHMsiz,  yangi  matematik  usullarsiz  bajarib  boMmaydi.
Shu  bilan  birga,  yangi  texnikaning  ahvolini  o'rganish  va  loyihalash jara- 
yonini  mukammallashtirish,  texnikaning  mustahkam,  optimal,  ishonarli  va 
kam  harajatli  boMishini  ta’minlash  kerak.  Ularni  yaratishda  fan  erishgan 
yutuqlardan,  EHM  dan  foydalanib  o‘ta  progressiv  va  sinalgan  yutuqlardan 
foydalanish  maqsadga  muvofiqdir.
Quyida  murakkab  konstruksiyalami  hisoblash,  ularning  zo ‘riqish  -   de- 
formatsiyalanish  holatini  aniqlash  hamda  optimal  yechimini  topish  masala- 
lariga  m o‘ljallangan  EHM  dasturi  «KROUSS»  haqida  uslubiy  qoMlanma 
berilgan.
KROUSS  dasturining  vazifasi  va  imkoniyati
Dasturning  g'oyasi,  konstruksiyalar  nazariyasi  asosida  statik  aniq  va 
noaniq  sterjenlar  sistemasini  (ferma,  arka,  rama,  balka  va  hokazolar)  tashqi 
turli  statik  va  seysmik  (dinamik)  kuchlarga  hisoblashga  moMjallangan.  Hisob 
algoritmi  asosiga  Tugal  (chekli)  elementlar  usuli  «TEU»,  texnik  norm alar 
(KMK)  qabul  qilinib  har  xil  imorat  va  inshootlar,  m exanik  sistem alarni 
hisoblash  va  loyihalashga  imkon  beradi.
Programma  elastik  materialdan  (temir,  tem irsimon-splav,  yog‘och  va 
tem irbeton)  tashkil  topgan,  chiziqli  elem entlardan  iborat  b o ‘lib,  har  xil 
murakkablikdagi  konstruksiyalami  mustahkamlikka  hisoblashga  bog‘langan.
KROUSS  -   (ком плексны й  расчет  и  оп ти м и зац и я  уп р уги х 
стержневых  систем)  dasturi  konstruksiya  loyihasi  jarayonini  batam om  
avtomatlashtirishga  m o'ljallangan  bo‘lib,  Dinamika  -   Statika  -   Ichki  kuch­
lar  kombinatsiyasi  -   K o‘ndalang  kesim  tanlash  -   Optimallashtirish  kabi  ma- 
salalarini  uzluksiz  bajaradi.  Dastur  shaxsiy  kompyuter  IBM  kabi  EHMlarga 
moMjallangan  boMib,  Turbo  Paskal  algoritmik  tilda  yozilgan.
Hisoblash  algoritmi
Algoritm  va  uning  asosida  yaratilgan  hisoblash  ketma-ketligi  mashhur, 
universal,  mashinabop  «Tugal  elementlar  usuli  «TEU»  (метод  конечных

елементов -   М КЕ)  asosida  yaratilgan.  Umumiy  algoritm  berilgan  konstruk- 
siya  elementlari  uchlarida  ko‘chishlami,  ichki  kuchlam i  Si(N,Q,M )  aniqlab, 
sistemaning  fizik  va  geometrik  chiziqli  elementlarining  kuchlanish  defor- 
matsiyalanish  ko ‘satkichlarini  topishga  moMjallangan.
Berilgan,  ixtiyoriy  murakkablikdagi  konstruksiyani  hisobi  TEU  -   da 
sodda  tugal  elem entlarga  ajratish  y o ‘li  bilan  olib  boriladi.
Buning  uchun  berilgan  sistemadan  asosiy  sistema  tanlab,  qidirilayotgan 
u m u m lash tirilgan  k o 'c h ish la r  -   belgilanadi.  S o 'n g ra  shu  n u q talard ag i 
ko‘chishlarning  aproksimatsiya  qiluvchi  tenglam a  tuziladi,  y a’ni
Z  =  R-'  Rr
Bu  yerda  Z -  qidirilayotgan,  hisoblanishi  zarur bo‘lgan  um umlashtirilgan 
k o ‘chish  matritsasi.
R  -   elem entlam ing  bikrlik  matritsalari
Rr  -   yuk  matritsasi;
Berilgan  sistem a  elem entlarida  hosil  b o ‘layotgan  ichki  kuchlam i  quyi­
dagi  m atritsa  am alida  aniqlanadi.
S  =  RK*Z
bu  yerda  R  -   berilgan  konstruksiyaning  bikrlik  matritsasi;
Umuman,  hisoblash  algoritmi  quyidagi  ketma-ketlikka  ega:
-   Asosiy  sistem a  tanlash;
-   Kirish  axborotlarini  tayyorlash  va  EHM  ga  kiritish;
-   Konstruksiya  elementlarining  bikrlik  matritsalarini  aniqlash;
-   Tugal  elem ent  usulining  ko‘chish  usuliga  mos  tenglam alar  sistema- 
sini  tuzish;
-   Tenglam alar  sistemasini  Gauss  usuli  asosida  yechish;
-   K onstruksiya  elementlaridagi  ichki  kuchlami  hisoblash
Hisoblash  algoritmi  tajribada  ko‘p  uchraydigan  rama  kabi  konstruksiya
misolida  k o ‘rsatilgan  bo'lib,  mashinasozlik,  samolyotsozlik  tajribasiga  doir 
dinamik  v a  statik  tashqi  kuchlar  ta’sirini  inobatga  oladi.
Kompyuterda  konstruksiyani  hisoblash  texnologiyasi.
Axborot  ta’mini
KROUSS  dasturidan  foydalanish  uchun  shu  paragrafda  keltirilgan  ma- 
terialni  yaxshilab  o‘zlashtirish  va  axborot  t a ’minini  nihoyatda  aniq  tayyor­
lash  darkor.  Chunki  m ashinada  hisoblash  va  aniq  natijaga  erishish  ancha 
m as’uliyatli  jarayon  b o ‘lib,  kiritilayotgan  axborot  aniq  b o 'lish i  kerak.
K irish  axborotlarini  tayyorlash  quyidagi  shartlam i  oydinlashtirishdan 
boshlanadi.

1.  0 ‘zgaruvchi,  optimallashtiradigan  parametr-o‘lchamlari  diskret  boMsa 
DD  belgi  qo‘yiladi.  DD=1  konstruksiyaning unifikatsiyaliligi  yoki  yig‘maligi 
inobatga  olinishini  ko'rsatadi.
2. Konstruksiyani fundament bilan biiga hisoblanish zarur bo‘lsa u holda ZZ=1.
3.  Optimallashtirish  bir  mezonda  boMsa  KK=0,  ko‘p  mezonli  b o ‘lsa 
KK=1  deb  belgilanadi.
Dastuming  ichki  bazasiga  quyidagi  axborot  kiritiladi  va  saqlanadi.
1. 
K onstruksiya 
topologiyasini 
ifodalovchi 
geom etrik , 
fizik  
ko'rsatkichlar:  SN  -   etajlar  soni,  SR  -   qatorlar  soni,  M  -   konstruksiyaning 
elementlar  soni,  NM  -   bir  vaqt  ichida  ta ’sir etadigan  tashqi  kuch  soni,  MM
-   nom a’lumlar  soni,  UA  -   elementlar  ko‘ndalang  kesimlarining  inersiya 
momenti  va  yuzi,  E  -   konstruksiya  materialini  elastiklik  moduli  E  -   yer- 
ning  elastik  moduli;  ak,bk  -   peremichka  oMchami,  b  -   element  k o ‘ndalang 
kesimi  eni  va  balandligi,
2.  Konstruksiyani  tashkil  qilinishini  ifodalovchi  axborot,  bu  axborot (TT)
-   indeks  matritsasi  orqali  ifodalanadi.  Buning  berilgan  konstruksiyaning 
asosiy  sistemasi  tashkil  qilinib  har  bir  tuguniga,  bikrligi  o'zgaradigan  yoki 
nuqtaga  keltirilgan  kuch  q o ‘yilgan  kesimga  umumlashtirilgan  ko‘chish  nuq- 
tasi  kiritiladi.  Har  nuqtada  ikkita  tinch  ko‘chishni  (gorizontal  va  vertikal) 
va  bitta  buralishni  ifodalovchi  D  -   umumlashtirilgan  ko'chishlar  kiritiladi. 
Bu  degani  konstruksiyani  hosil  qiluvchi  har  bir tugal  element  uchlari  birlash- 
gan  nuqtalarga  nom a’lum  ko‘chishlar  kiritiladi.
3.  Tashqi  kuchlami  ifodalovchi  axborot.  Asosiy  sistema  tashkil  qilishda 
har  bir  tashqi  kuch  tugunlarga  kiritilgan  kuchda  keltiriladi.  Agarda  shunday 
qilish  mumkin  bo'lm asa,  kuch  qo‘yilgan  nuqtaga  nom a’lum  ko‘chishlar  ki­
ritiladi.  Har tashqi  kuch  kiritilgan  ko‘chish  yo‘nalishlariga mos  bo‘lib,  isho- 
ralari  kiritilgan  ko‘chish  y o ‘nalishiga  nisbatan  aniqlanadi.  Shunday  axborot 
har  tashqi  kuch  guruhiga  taalluqlidir.
4.  Maxsus  axborot.  M axsus  axborot  konstruksiyani  seysm ik  kuchga 
hisoblansa,  yoki  parametrlarini  optimallashtirishda  kiritish  zarurdir.  Bunda 
optimallashtirish  chegaralari  va  optimallashtirish  aniqligini  belgilovchi  koef- 
fitsient  kiritiladi.
Umuman  komppyuterga  hamma  kiritilishi  zarur  bo‘lgan  axborotlar  quyi- 
dagilar  bo‘lib,  ko'rsatilgan  ko‘rinish  va  ketma-ketlikda  mashinaga  kiritiladi.
1. 
Konstruksiya  topologiyasini  ifodalovchi  axborotlar  quyidagi  massiv- 
da  beriladi:
{MP}  =  {IM,MM,H,PM,HM,DD} 
bu  yerda:  IM  -   elem entlar  soni;

М М   -   umumlashtirilgan  k o ‘chishlar  soni;
H  -   tenglama  sistemasining  lentasi  kengligi;
DD  -   diskretlilik.
2.  Parametrlar  massivi.
RAR(RM )  =  {ChE  I  L  g  m  n  eo  ak  bk  gm in  gmax}; 
bu  yerda:  ChE  -   ketma  ket  belgilangan  bir  xil  o ‘Ichamli  elementlar 
guruhi  soni.
I,l,g  -   tugal  elementning  m om ent  inersiyasi,  uzunligi,  yuzasi.  m,n  -  
kosinus  matritsasi.
Eo  -   yer  elastiklik  modul.
ak,  bk  -   tugal  element  chegara  shartlari.
gmin,  gm ax  -   inersiya  momentini  chegara  miqdorlari.
3.  BogManish  matritsasi  (indekslar)
TT(IM *6)  =  {D"j:,  D"i2,  D"j3,  D"j4,  D"j5,  D"j6}
4.  Tashqi  kuch  massivi.
H AG (HM )  =  {1M,P}
IM  -   yuk  qo‘yilgan  ko‘chish  y o ‘nalishi  tartibi.
R  -   tashqi  kuch  miqdori.
5.  KTR  -   hisoblash  aniqligi  koeffitsienti
О лл , 
-   har  elem ent  boshi  va  oxiridagi  b o ‘ylam a  (gorizontal), 
k o ‘ndalang  (vertikal)  va  buralish  ko'chishlarining  y o ‘nalishlarining  tartib 
raqamlari.
6.  Koeffitsentlar  massivi.
K TR   -   aniqlik  miqdori.  CR,OH  -   qavatlar  va  qatorlar  soni.  К   -   shi- 
kastlanganlik  koeffitsenti.
7.  Optimallashtirish  parametri  massivi.
R A R l(R M l)  =  {ChE  Rb  b  Cb  Rs  Cs  a  a ’},
bu  yerda  R b  -   betonning  prizmalik  mustahkamligi.
Rs  -   arm atura  mustahkamligi.
Cb,Cs  -   beton  va  armaturaning  ishlatishdagi  narxlari.
Y uqorida zikr qilingan axborotlaming tayyorlash texnologiyasi  KROUSS 
dasturini  boshlang'ich  qismida  to ‘la  ko‘rsatilgan.

D astur  natijalar  sifatida  ichki  kuchlar  m assivini,  konstruksiyaning 
ko'ndalang  kesimlari  (beton,  armatura  oMchamlari),  seysmik  kuchlar  para- 
m etrlari  optimallashtirish  m iqdorlarini  displeyga  va  pechatga  chiqazadi. 
Dastur  b a’zi  loyihalash  institutlarida  joriy  qilingan.
X ulosa.  Biz  mazkur  bobda  statik  noaniq  m asalalar  (konstruksiyalar) 
haqida  umumiy  tushunchaga  ega  boMdik.  Statik  noaniq  ram a  va  balkalarni 
kuch  usulida  hisoblashni  o ‘rgandik.  Moment  fokuslari  usuli  bilan  tanishdik. 
Tegishli  misollar  yechdik.
Bilim ingni  sinab  k o ‘r
I .   S t a t i k   n o a n i q   s i s t e m a l a r   q a n d a y   b o M a d i?
2 . S t a t i k   n o a n i q l i k   d a r a j a s i   q a n d a y   t o p i l a d i ?
3 .  Q a n d a y   s i s t e m a   a s o s i y   s i s t e m a   d e b   a t a l a d i ?
4 .  K a n o n i k   t e n g l a m a l a r   q a n d a y   y o z i l a d i ?
5 .  Q a n d a y   k o 'c h i s h l a r   b o s h   v a   y o r d a m c h i   k o ‘c h i s h l a r   d e b   a t a l a d i   v a   u l a r n i n g  
q a n d a y   x o s s a l a r i   b o r ?
6 .  K a n o n i k   t e n g l a m a n i n g   k o e f f i t s i e n t l a r i   v a   o z o d   h a d l a r i   q a n d a y   t o p i l a d i ?
7 .  K a n o n ik   t e n g la m a   k o e f f its ie n tla r in i  M o r   f o r m u la s i  y o r d a m i d a   t o p s a   b o M a d im i?
8.  S t a t i k   n o a n i q   r a m a l a m i   k u c h   u s u l i d a   h i s o b l a s h   t a r t i b i   q a n d a y ?
9 .  K o ‘p   o r a l i q li   s ta tik   n o a n i q   b a l k a l a r n i   k u c h   u s u l i d a   h i s o b l a s a   b o M a d im i?
10 .  U c h   m o m e n t l a r   t e n g l a m a s in i   y o z i n g .
I I .   M o m e n t   f o k u s l a r i   u s u li  q a n d a y ?
1 2 .  C h a p   v a   o ‘n g   f o k u s l a r   n i s b a ti   n i m a ?
13.  U z l u k s i z   b a l k a l a r n i n g   t a y a n c h   m o m e n t l a r i   q a n d a y   a n i q l a n a d i ?
14.  K u c h   q o 'y i l g a n   o r a liq d a g i  ta y a n c h   m o m e n tla r in i  a n iq la s h   f o r m u la s in i  y o z in g .

XI 
BOB