Materialshunoslik indd

hosila dastlabki
Magnit induksiya
V
(Wb/m
2
)
a
kg/s·C
Gaus
1Wb/m
2
=10
4
Magnit maydon 
kuchlanishi
N
A’m/m
C/m·s
Ersted
1am’·m= 4 π x 
10-
3
Magnitlanganlik 
M(Si) 
I(cgs­
emu)
A’m/m
C/m·s
Cm
2
1am’·m= 
10-
3
cm
Vakuum 
o‘tkazuvchanlik
μ
0
m
b
kg/s·C
2
o‘lcham­
siz
4 π x 
10-
7
m=1
Nisbiy 
o‘tkazuvchanlik
μ
r 
(Si)
μ
’ 
(cgs­
emu)
o‘lcham­
siz
o‘lcham­
siz
o‘lcham­
siz
μ
r
= μ
’
Ta’sirchanlik 
X
m
(Si)
X
m 
(cgs­
emu)
o‘lcham­
siz
o‘lcham­
siz
o‘lcham­
siz
Xm=4 π x
’
m
Bu yerda ishlatilgan 
kattaligi hajm birligidir. SI birliklar siste-
masida 
χ
m
ning maydon kuchlanishiga N ko‘paytmasi materialning 
hajm birligi 
tegishli magnitlanganlikni ko‘rsatadi.
Moddaning magnit xossalarini ta’riflovchi birliklardan foydala­
nish tushunmovchiliklarga olib kelishi mumkin, chunki parallel ra­
vishda ikkita birliklar sistemasidan foydalaniladi.
Bulardan biri bu – SI xalqaro sistemasi (ratsionallashtirilgan siste-
ma metr/kilogramm­sekund). Boshqa sistema esa SGS birliklariga 
asoslangan (santimetr-gramm-sekund).
Ikkala sistemadagi birliklar o‘lchovini qayta hisoblash qoidalari 
11.6­jadvalida keltirilgan.

---

215
Magnit momentning tabiati. Materialning makroskopik mag-
nit xossalari ayrim elektronlar magnit momentining namoyishining 
ko‘rinishidir. Materiallarda magnetizm hodisasi sababini tushuntira-
digan ba’zi nazariyalar o‘ta murakkab bo‘lib, tushunish uchun kvant­
mexanik tushunchalarini talab etadi, bu esa mazkur kitobning vazi-
falariga kirmaydi. Shuning uchun biz magnetiz tabiati haqida tafsilot-
larsiz, soddalashtirilgan tushuncha berib o‘tamiz.
Atomdagi har bir elektron ikkita sabab bilan yaraladigan magnit 
momentiga ega. Birinchisi elektron yadro atrofida orbital harakat-
lanadi, ya’ni u harakatlanuvchi zaryaddir, demak, elektron harakat-
lanishi magnit maydon va mikroskopik magnit moment yaratuvchi 
tok halqasi sifatida ko‘rilishi mumkin. Ikkinchisi har bir elektron o‘z 
spiniga ega, buni elektronni o‘z o‘qi atrofida aylanishiga aytiladi. Bu 
aylanish o‘qi bo‘ylab yo‘naltirilgan magnit moment yaralishi uchun 
qo‘shimcha manba yaralishiga xizmat qiladi. Mazkur spinli magnit 
momenti yo “yuqoriga” yoki “pastga” yo‘naltirilgan bo‘lishi mum-
kin. Shunday qilib, atomdagi har bir elektronga doimiy orbital va spin 
magnit momentli mikroskopik magnit sifatida qaralsa bo‘ladi.