Materialshunoslik nimani o’rganadi
Download 234.96 Kb. Pdf ko'rish
|
M. va M. K. T mustaqil ish
Nometal materiallar turlari va ularni qo’llash sohalari
Hozirgi zamon mashinasozligining rivojlanishi keng ко4 lamlarda har xil nometall konstruksion materiallarni qoplash bilan chambarchas bog4langan va nometall materiallar keyihgi vaqtda sanoatda keng o4rin olmoqda. Ularga keramika, yog'och. rezina va plastmassalar kiradi. Plastmassa o'zining ko‘p xususiyatlari bilan sanoatda juda ahamiyatlidir. Awallari faqat izolyatsion material sifatida ishlatilgan bo‘lsa, hozir dastgohsozlikda, apparatsozlikda konstruksion material sifatida keng qollanilmoqda. Plastmassalami ishlatish texnika vositalarining konstruksiyalarini ixchamlash, massalarini kamaytirish, ishlash ishonchliligini oshirish bilan bir qatorda, ishlab chiqarish tannarxini va mehnat sarfini kamaytirishga katta yoM ochib beradi, polimerlaming keng qo4llanilishiga ularning qimmatbaho metal va yog4och materiallaming o4mini bevosita almashtira olishi, ko4p hollarda ulardan ustun turishi sabab bo‘lmoqda. Metallniaslarning clavriy jadvaldagi tutgan o‘rni Barcha metalImaslar uchun xos bolgan xususiyatlarni aniqlash uchun avvalo ularning D. I. Mendeleyev elementlar davriy jadvalidagi joylashgan o'rniga e’tibor berish va atomlarining tashqi energetik pog4onasidagi elektronlar sonini aniqlash lozim. Metallmaslar asosan kichik va katta davrlaming oxirida joylashadi, ular atomlarining tashqi elektronlar soni esa bosh guruhchalardagi barcha elementlar atomlarida bolgani kabi guruh raqamiga teng. Ma’lumki. davrda elektronlar biriktirib olish xususiyati nodir gazga yaqinlashgan sari, guruhda esa-atomning radiusi kamaygan sari, boshqacha aytganda pastdan yuqoriga tomon ortib boradi. Be elementidan At elementiga tomon diagonal o‘tkazilganda, diagonalning yuqori o'ng qismida metallmaslar, diagonalning pastki chap qismida metaliar, diagonal atrofida esa amfoter elementlar joylashadi. Metallmaslarning umumiy xossalari Tashqi elektronlar pog‘onasini tugallash uchun metallmaslarning atomlari elektronlar biriktirib oladi va oksidlovchilar hisoblanadi. Ular orasida elektronlami eng shiddatli biriktirib oladigani ftor atomidir. Tipik metallmaslar metallar bilan o4zaro ta’sirlashib, ion bogManishli birikmalar hosil qiladi, masalan, NaCl-natriy xlorid, CaO-kalsiy oksid, K2S-kaliy sulfid. Metallmaslar bir-biri bilan reaksiyaga kirishib, kovalent bog‘lanishli-qutbli va qutbsiz kovalent bog‘lanishli birikmalar hosil qiladi. Masalan, qutbli bog‘lanishli birikmalar H2O—suv, HCl-bodorod xlorid, NH3- ammiyak, qutbsizlarga C02-karbonat angidrid, CKU-metan, СбНб-benzol. Metallmaslar vodorod bilan uchuvchan birikmalar hosil qiladi, masalan, HF- vodorod ftorid, H2S-vodorod sulfid, Nl^-ammiak, CEU-metan. Metallmaslar kislorod bilan kislotali oksidlar hosil qiladi. Ular ba’zi oksidlarda guruh raqamiga teng maksimal oksidlanish darajasini namoyon qiladi (masalan, SO3, N2O5), boshqalarida esa ancha past oksidlanish darajasini namoyon qiladi (masalan, SO2, N2O3). Kislotali oksidlarga kislotalar muvofiq keladi; bitta metallmasning kislorodli ikkita kislotasi orasida metallmas yuqori oksidlanish darajasini namoyon qiladigan kislotasi kuchliroq 32 boMadi. Masalan, nitrat kislota HN03 nitrit kislota HN02 dan kuchli, sulfat kislota H2SO4 esa sulfit kislota H2SO3 dan kuchliroq. Normal sharoitda metal lmaslardan vodorod, ftor, xlor, kislorod, azot va nodir gazlar-bular gazlar, brom-suyuqlik, qolganlari-qattiq moddalardir. Fizik-kimyoviy xossalari. Vodorod-eng yengil gaz (u havodan i4, 5 marta yengil), rangsiz, ta’msiz, hidsiz, suvda kam eriydi (1 1 suvda 20 °C da 18 ml eriydi), -252, 8 °C da suyuqlanadi. Suyuq vodorod rangsiz. Vodorodning massa sonlari 1, 2, 3 bo'lgan protiy - lH, deyteriy - 2D va tririy - 3T izotoplari mavjud. Birikmalarda vodorod doimo I valentli bo‘ladi, oksidlanish daraiasi + 1, lekin metallarning gidridlarida -1 ga teng boMadi. Molekulasi ikki atomdan tarkib topgan. H : H yoki H2, H2 = 2H, AH0 = 436 kJ/mol. Vodorod kislorodda yonganda ko‘p miqdorda issiqlik chiqadi. H -0 aiangasining harorati 3000 °C ga yetadi. 2 hajm H bilan 1 hajm О ning aralashmasi qaldiroq gaz deyiladi. Bu gaz qattiq portlaganda suv hosil bo‘ladi: 2H2 + 0 2 = 2H20 Yuqori haroratda H ishqoriy va ishqoriy-yer metaliari bilan birikib, oq kristail moddalar- gidridlar hosil qiladi. Gidridlar suv ta’sirida oson parchalanib, tegishli ishqor va vodorodni hosil qiladi: CaH2 + 2H20 = Ca(OH)2 + 2H2f Atomar vodorodning reaksiyaga kirishish xususiyati juda kuchli boMadi: u xona haroratida metallarning oksidlarini qaytaradi, O, S, P bilan birikadi. H + H = H2, ДН0 = -436 kJ/mol. Vodorod qizdirilganda ko‘pchilik metallami ularning oksidlaridan qaytaradi. Masalan, CuO + H2 = Cu + H20 H2 - 2e = 2H+ I 2 I I Cu2+ + 2e = Cu | 2 | 1 Ishlatilishi. Vodorod yengil gaz sifatida aerostatlar va dirijabllarni to‘Idirish uchun (He bilan aralashmasi) ishlatiladi. Vodorod yuqori harorat hosil qilish uchun ishlatiladi: O-H alangasi bilan metall qirqiladi va payvandlanadi. Undan metallarning oksidlaridan metallami olish uchun, kimyo sanoatidahavo azotidan ammiak olish uchun va ko‘mirdan sun’iy suyuq yonilg‘i olish uchun, oziq-ovqat sanoatida-yogMarni gidrogenlash uchun foydalaniladi. Vodorodning izotoplari-deyteriy bilan tritiy atom energetikasida muhim yonilgM (termoyadro yonilg'isi) sifatida ishlatiladi. Download 234.96 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling