Materiyavauningharakati. Materia L a t modda mánisin ańlatıwshı abektiw borliq

Elementlar o'z ekvivalentlariga proporsional miqdorda o‘zaro birikadi va almashinadi.
Ekvivalent iborasi qisqacha E harfi bilan belgilanadi. Ba’zi elementlarning ekvivalenti turli miqdorlarda bo'ladi. Masalan, uglerod yonganda (oksidlanganda) kislorod mo'l bo'lsa
uglerod dioksid (CO,), kamroq bo'lsa uglerod monoksid (CO)
hosil bo'ladi. Bu birikmalarda uglerod ekvivalenti tegishli 3 va 6 bo‘ladi. Bu ekvivalentlar o‘zaro hamisha kichik va butun sonlar nisbatida, masalan, 3:6= 1:2 kabi nisbatda bo‘ladi.
Ekvivalent tushunchasini qator murakkab moddalar (kislota, asos, tuzlar) ga ham tatbiq qilish mumkin.
Kislotaning metallarga almashina oluvchi 1,008 massa qismining vodorodli miqdori mazkur kjslotaning ekvivalenti sifatida qabul qilinadi. Xlorid kislotaning ekvivalenti
EHCI=36,461 bo 'lg an id an uning ekvivalenti o 'z in in g molekulyar massasiga teng deb olinadi.
Quyida ba’zi kislotalarning ekvivalenti keltirilgan:

Asos va tuzlarning ekvivalentlari ularning bir ekvivalent metallga to‘g‘ri keladigan miqdorlaridir:

Hajmiy nisbatlar qonuni.
Havo isitilganda kengayadi, shunda uning zichligi kamayadi. Shu bois ham issiq havo bilan toMdirilgan havo sharlari havoga ko'tariladi. Bunday o‘zgarishni o ‘z tajribalarida (shu jumladan, havo sharlarida ham) sezgan fransiyalik olimlar Gey-Lyussak (1778—1850) bilan Jak Shari (1746—1825) issiqlikning gaz bosimiga ta’sirini miqdoriy jihatdan birinchi bo‘lib o'lchadilar. Reaksiyaga kirishayotgan va reaksiya natijasida
hosil bo‘layotgan gazlaming hajmlarini o‘lchab, Gey-Lyussak o‘zining hajmiy nisbatlar qonunini quyidagicha ta’rifladi:
Kimyoviy reaksiyaga kirishuvchi gazlarning hajmlari o‘zaro va reaksiya natijasida hosil bo‘ladigan gazlarning hajmlari bilan oddiy butun sonlar nisbati kabi nisbatda bo‘Iadi.
Bitta gazning har xil temperatura va hajmdagi namunalarini (faqat doimiy bosimda) solishtirib, Gey-Lyussak qonuni uchun quyidagi matematik ifodani qo‘llasa bo'ladi:

bu yerda: V v ^ — gazning turli temperaturadagi hajmi; T p T 2 — temperaturalarning miqdoriy sonlari; P,, P2 —gazning turli temperaturadagi bosimi.

Masalan, ikki hajm vodorod bir hajm kislorod bilan yuqori haroratda birikkanda 2 hajm suv bug‘i hosil bo'ladi (bir xil harorat va bosimda). Bu qonun Avogadro qonuni asosida juda oson izohlanishi mumkin. Buni o'sha suv misolida tushuntirsa bo'ladi. 2 hajm vodorod bilan 1 hajm kislorod o'zaro reaksiyaga kirishib, ikki hajm suv bug'ini hosil qilishini tushuntiraylik.
Kislorod va vodorodning har qaysi molekulasi ikki atomdan tashkil topgan bo'lib, kislorodning bir molekulasi vodorodning ikki molekulasi bilan birikadi va bir molekula suv hosil qiladi, demak, quyidagi reaksiya amalga oshadi:
2H2 + 0 2 = 2H20