Mavzu: 10 ichida qo’shish va ayirish reja: Kirish Asosiy qism

To‟rtinchi darsda ―5, 6, 7, 8, 9 ni ayirish‖ hollari uchun natijani topishda qo‘shish
va ayirishning bog‘lanishiga asoslangan ayirish usullari o‘rganiladi. Masalan, 10- 8 misolini yechish uchun 10 sonini 8 va 2 sonlarining yig‘indisi bilan almashtirish va undan qo‘shiluvchilardan biri bo‘lgan 8 ni ayirish kerak, ikkinchi
qo‘shiluvchi 2 ni hosil qilamiz. Bu usuldan foydalanish uchun sonlaming
qo‘shiluvchilardan iborat tarkibini, shuningdek yig‘indi 
va qo‘shiluvchilar o‘zaro qanday bog‘langanligini bilish kerak.
Qo‟shish komponentiari va amal natijasi orasidagi bog‘lanishni egallashda 
tayyorgarlik bosqichi qo‘shish va ayirish ustida ishning boshidan boshlanadi. Shu maqsadda maxsus mashqlar ko‘zda tutiladi, berilgan rasm (lta katta va 2 ta kichik koptok) bo‘yicha 
qo‘shish va ayirishga doir misollar tuzish yoki bir rasmning o‘zi bo‘yicha qo‘shishga doir masala va ayirishga doir masala tuzish; 4+3 va 7-3 ko‘rinishdagi misollar juftini yechish va taqqoslash. Qo‘shish amali
komponentiari va amal natijalari orasidagi bog‘lanish bilan 
tanishishga maxsus dars ajratiladi. Yangi material ustida ishni 
quyidagicha olib boorish mumkin. O‘qituvchi partaga 5 ta qizil va 4 ta ko‘k, doiracha qo‘ying, hammasi bo‘lib nechta doiracha qo‘ydingiz? 
O‘quvchi: 5 ga 4 ni qo‘shish kerak, 9 hosil bo‘ladi (yozadi). 
O‘qituvchi: sonlami bunday qo‘shishdagi nomlarini aytib, misolni o‘qing. 
O‘quvchi: birinchi qo‘shiluvchi 5, ikkinchi qo‘shiluvchi 4, yig‘indi 9. 
78 O‘qituvchi: 4 ta ko‘k doirachani chetga surib qo‘ying. Nechta doiracha qoldiq Buni qanday bildingiz? 
O‘quvchi: 9 dan 4 ni ayiramiz, 5 hosil bo‘ladi (yozadi). 
O‘qituvchi: shu misolni sonlar birinchi misolda qanday atalgan bo‘lsa shunday o‘qing. 
O‘quvchi: yig‘indi 9 dan qo‘shiluvchi 4 ni ayirdik, birinchi qo‘shiluvchi 5 ni
hosil qildik. 9-5=4 hoi ham shunga o‘xshash qarab chiqiladi. 
Shunday misollardan yetarlicha yechdirish kerak, natijada bolalar o‘z kuzatishlari asosida quyidagi xulosani chiqaradilar: agar yig‘indidan birinchi qo‘shiluvchini ayirsak ikkinchi qo‘shiluvchi hosil bo‘ladi; agar yig‘indidan ikkinchi qo‘shiluvchi ayrilsa, birinchi qo‘shiluvchi hosil bo‘ladi. 
Yig‘indi va qo‘shiluvchilarga doir bilimlami mustahkamlash uchun o‘quvchilar 
quyidagi mashqlami bajaradilar; qo‘shishga doir berilgan misol bo‘yicha, ayirishga doir 2 ta misol tuziladi va ular yechiladi (2+4=6, 6-4= 6-2= ) berilgan 3 ta son yordamida 4 ta misol 
(4+5, 5+4, 9-5) tuziladi va yechiladi. 
X+2=5, 4+x= 10 ko‘rinishdagi tenglamalarni yechib noma‘lum sonni topadi. 
Shunga o‘xshash x-4=3, 8-x+5 kabi ayirishdagi noma‘lum komponentiari topishga doir 
ham yetarli misollami yechdirish mumkin. Ko‘paytirishning o'rin almashtirish,
gruppalash va ko‘paytirishning qo‘shishga nisbatan tarqatish (qavslami ochish) xossalarini tushuntirish; 
2)ko‘paytirish jadvalini o‘rgatish (yodlatish); 
3)jadvaldan tashqari ko‘paytirish va bo‘lishni o‘rgatish (0 ga ko‘paytirish, 1 ga 
ko‘paytirish va bo‘lish, qoldiqli bo‘lish); 
100 ichida ko‘paytirish va bo‘lishni bir necha bosqichga bo‘lib o‘rgatamiz.