Mavzu: Qodiriyning “Mushtum” jurnalidagi maqolalari tahlili. Men 1926 yilning 10 nchi yanvardan 10 nchi fevraligacha otpuskaga ketib, dam olib yurganimda, bu «Yig‘indi gaplar» nom maqolani yozg‘onman. Otpuskadan qaytqandan so‘ngra, 14-15-chisloda navbatdagi chiqaturg‘on «Mushtum» jurnalining soni uchun materiallar tayyorlag‘onimda, ularning ichida bu maqolani ham qo‘shib mas'ul muharrir Komil Alimovga olub borg‘onman. Mas'ul muharrir Komil Alimov haligi «Yig‘indi gaplar» nom maqolani menim qo‘lumdan olib, o‘zining kabinetida baland ovoz bilan o‘qub berdi. Ul maqolani o‘qub bergan vaqtida, uning kabinetida o‘rtoq G'ozi Yunus, Sanjar Mirmahmudov va qonto‘rshik (kontorachi - Sh. Q.) Xaluchaev bor edi. Mas'ul muharrir Alimov maqolani o‘qugan vaqtida, ba'zi joylarini xato o‘qug‘oni uchun men tuzatib turdim. Keyin, o‘quv tamom qilg‘ondan so‘ng, «xo‘b, bostiraylik», dedi ham «yaxshi ketdi», deb qo‘shimcha qildi va men bostirg‘onman, chunki Alimov ijozat bermagan holda, tabiiy, maqolaning materiali yirtqilanib tashlansa kerak edi.Maqolani, mas'ul muharrir Alimovga kursatmasdan ilgari, Ziyo Saidiyga ham o‘qub bergan, xuddi boshlag‘onimda hodisaning tepasiga Xurshid ham kirib qoldi. Men o‘qub bergandan so‘ng, «ko‘b yaxshi ketdi» deb maqtab yubordi. Bu anglashilmovchilikdan ilgari rasmiyat ya'ni idoraga kelgan maqolani bostirish yoki bostirmaslik to‘g‘risida muharrir rezolyutsiya solmas edi. O'shaning uchun bu maqola rezolyutsiyasiz bostirilg‘on. Rasmiyat faqat jurnalning 28-sonidan boshlandi. - Men 1926 yilning 10 nchi yanvardan 10 nchi fevraligacha otpuskaga ketib, dam olib yurganimda, bu «Yig‘indi gaplar» nom maqolani yozg‘onman. Otpuskadan qaytqandan so‘ngra, 14-15-chisloda navbatdagi chiqaturg‘on «Mushtum» jurnalining soni uchun materiallar tayyorlag‘onimda, ularning ichida bu maqolani ham qo‘shib mas'ul muharrir Komil Alimovga olub borg‘onman. Mas'ul muharrir Komil Alimov haligi «Yig‘indi gaplar» nom maqolani menim qo‘lumdan olib, o‘zining kabinetida baland ovoz bilan o‘qub berdi. Ul maqolani o‘qub bergan vaqtida, uning kabinetida o‘rtoq G'ozi Yunus, Sanjar Mirmahmudov va qonto‘rshik (kontorachi - Sh. Q.) Xaluchaev bor edi. Mas'ul muharrir Alimov maqolani o‘qugan vaqtida, ba'zi joylarini xato o‘qug‘oni uchun men tuzatib turdim. Keyin, o‘quv tamom qilg‘ondan so‘ng, «xo‘b, bostiraylik», dedi ham «yaxshi ketdi», deb qo‘shimcha qildi va men bostirg‘onman, chunki Alimov ijozat bermagan holda, tabiiy, maqolaning materiali yirtqilanib tashlansa kerak edi.Maqolani, mas'ul muharrir Alimovga kursatmasdan ilgari, Ziyo Saidiyga ham o‘qub bergan, xuddi boshlag‘onimda hodisaning tepasiga Xurshid ham kirib qoldi. Men o‘qub bergandan so‘ng, «ko‘b yaxshi ketdi» deb maqtab yubordi. Bu anglashilmovchilikdan ilgari rasmiyat ya'ni idoraga kelgan maqolani bostirish yoki bostirmaslik to‘g‘risida muharrir rezolyutsiya solmas edi. O'shaning uchun bu maqola rezolyutsiyasiz bostirilg‘on. Rasmiyat faqat jurnalning 28-sonidan boshlandi.
- Bu maqola faqat kulgu tariqasida yozilg‘on, hech bir hukumatga yoki siyosatga tegadigan joyi yo‘q. Maqola bosilub, jurnal tarqalg‘ondan so‘ngra, besh-o‘n kuncha o‘tkandan so‘ngra, Alimov Samarqanddan qaytub keldi va meni o‘zining oldiga chaqirtirib, «nimaga bostirding, men ijozat bermagan edim», dedi. Men «sen ijozat berding, men bostirdim»», deb janjallashdim.Maqolani Alimovning kabinetida o‘qug‘onda, Ziyo Saidiy yo‘q edi ham kirgan emas, shaxsiy adovatga ketub, «bor edim», deb gapiradur.
- Bu guvohlarning mundoq gapirishi faqat shaxsiy adovatdan iborat, chunki biron vaqt jonlariga tekkan bo‘lsam kerak, ammo qay tariqada ularg‘a gap tegdirganimni ayta olmayman. Guvoh Ziyo Saidiyni og‘zaki tanqid qilar edim. Matbuotda tanqid qilg‘onim yo‘q. Qisqasi, umuman, Ziyo Saidiy va boshqalar manga qarshi bo‘lg‘onlari uchun yolg‘ondan guvohlik beradurlar.
- «Yig‘indi gaplar» maqolasini ma'nisi, kelgan-ketgan gaplar, degan so‘zdir ham faqat kulgi tariqasida yozilg‘ondir...
- Manim 27 nchi son «Mushtum» jurnalidagi «Yig‘indi gaplar» sarlavhalik kulgi maqolam ham shu asoslarga solinib yozilg‘on sajiyaviy chin kulgi edi. Mazkur maqoladagi maqsadim, kulgi mezoni bilan xarfat jadidga oling‘onda, quyidagi mazmunlar har kimga, har bir go‘dakka oshkora bo‘ladur: Maqalaning birinchi ustun to‘rtinchi yo‘lidagi «O'zbekning ishchisi, dehqoni, maorifi, shaltay-baltayi alx uxlaydi» (alx - hammasi barchasi) jumlasi faqat mubolag‘a maqomida qo‘llang‘on bir gapdir. Mundan boshqa ma'nolar chiqarish xayolot yoki vasvasadir. Zero, boshida bir oz muhokamasi bo‘lg‘on har bir kishi O'zbekistonning Ulug‘ Uktabr inqilobig‘acha bo‘lg‘on holi bilan, Uktabrdan keyingi to‘qqiz yil ichidagi intibohini (uyg‘onish) (ijtimoiyatda, ilm va madaniyatda, xulosa ham bir jabhada) chiqishdirib ko‘rsa, o‘zini tamoman boshqa bir olamda his etadir. Bas mundagi jumla mubolag‘a orqalik ishchi-dehqonni qitiqlash, ya'ni uni yana ham yuqori tomonga qarab sudrash maqsadida keltirilgan: Bu jumla zohiriy tuzulishdan mubolag‘a-kulgi, ichki ma'nodan qitiqlash. Turmushdan misol keltirilganda, masalan: Toshpo‘lat akaning bir o‘g‘li bor; Toshpo‘lat aka o‘g‘lining ishga ixlosini, o‘z ishida muvaffaqiyatini yaxshi biladir. Lekin shundog‘ bo‘lsa ham, o‘g‘lini «sen yalqovsan, odam bo‘lmaysan!», deb kamsitadir. Bu kamsitish, ya'ni po‘pisa, kamsitilg‘uchining chindan ham yalqov va g‘aflatda ekanini ko‘rsatmaydir, balki uning yana ham izlatishga va o‘z nuqsonini qidirib tag‘in ham yuqorilanishga xizmat etadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
