Mavzu: Atrof Tabiiy muhutni xalqaro ekalogik muhofaza qilishning huquqiy asoslari

E k o lo g iy a m o n ito rin g i

M o n ito rin g tizim id a lito m o n ito rin g , g id rom etrologik m onitoring, b iom on itorin g b o iim la r i b o'lib , ular har xil mutaxassislikdagi tashkilot va vazirliklar tomonidan o'rganiladi. M onitoringni tashkil etishda eng m uhim ishlardan biri nazorat maydonlarini tanlash va uni tegishli asboblar bilan jihozlashdir.

Birlashgan M illatlar T ashkilotining Stokgolm da qabul qilingan deklaratsiyasida (1981), atrof-muhitga toksik va boshqa m oddalarni chiqarm aslik, issiqlikni m e’yoridan oshirm aslik, tabiat o'zini tiklay olm aydigan holga kelib qolish holatlarini tugatish lozim ligi ko'rsatilgan . B uning uchun texn ologik jarayonlarni takom illashtirish, kam chiqindili va kelajakda chiqindisiz texn ologiyalarga o 'tish zarur. K am chiqindili texnologiyaga o ‘tish faqat sanoat korxonalarigagina tegishli bo'lmay, balki chorvachilikka ham tegishlidir. Chiqindisiz ishlash texnologiyasi deganda chiqindilarni yig'ib olish, zararsizlantirish, ularni qayta ishlab biror foydali m ahsulotga aylantirish ishlari kiradi. B uning uchun k orxon alarn in g har xil b o'lim id an chiqadigan turli tarkibli chiqindi gaz va oqava suvlarini tozalash inshootlarida birdaniga tozalamay, alohida-alohida yig'ib olib ulardan k erak li m od d alarn i a jratib o lish o so n la sh a d i. Tozalangan gaz va suv esa qayta ishlatilishi mum kin. Xuddi shuningdek, bir korxonadan chiqqan chiqindi ikkinchi korxona uchun xom ashyo sifatida ishlatiladi.

Shunday qilib. insonlam ing xo'jalik, texnik faoliyatlari bilan tabiiy muhit orasidagi m unosabat bir-birlariga bog'liq tizim hisoblanib. ular boshqarilib turilishi lozim. Boshqarish ishlari sifatli bajarilsa, tabiiy kom ponentlarga yetqaziladigan zarar m e’yoridan oshmasa, tabiat jarohatlarining tiklanishi, hatto o'z holiga kelishi m umkin. Bunda bir tizim da sodir boMadigan o'zgarishlarning albatta boshqasiga ham ta’sir etishini inobatga olish kerak. Tizim ning qat’iy chegarasi bo'lm aganligi sababli, ba’zan ifloslangan yerlarda ham katta o'zgarishlar vujudga k elish i m um kin. M a sa la n , k islo ta li y o m g 'irla r yu zla b k ilom etrlarga tarqalib, o 'sim lik , tuproq va in sh ootlarn i shikastlashga olib keladi. R espublikam izda ham m onitoring tizim i tashkil qilingan. H ozirga qadar bu borada m a’lum yutuqlarga erishilganligiga qaram ay hali bu sohada am alga oshirlishi lozim bo'lgan ishlar talaygina. M ustaqillikka erishgan respublikam iz A Q SH va shu kabi taraqqiy etgan boshqa davlatlardagidek «M onitoring» tashkil etishiga ishonam iz. A m erik ad a ek o lo g ik m o n ito rin g k eng tarm oqli b o 'lib . hukum atdan ajratilgan m ablag' hisobiga faoliyat ko'rsatadi. Uning ishlarini Virjiniyadagi Boston ilmiy markazi boshqarib turadi. Insonni xo'jalik faoliyati ta ’sirida o'zgarishi m um kin bo'lgan hamma tabiiy elementlar nazorat qilinib turiladi. O'lchov ishlari AQSH ning hamma yerida bir vaqtda avtomatik o'lchov asboblari yordamida olib boriladi. Bir yoki bir necha shtatlardan olingan m a’lumotlar bir axborot markaziga yig'iladi. Ular soha yaqinligiga qarab guruhlanib, ekolog m utaxassislar tom onidan tekshirilib, umumlashtirilib, tegishli chizma, kesma, xaritalarni kom pyuterda tuzib tabiiy m uhitdagi o'zgarishlar aniqlanadi. Zararlanish m e’yoridan oshgan yerga tezda axborot markazidan mutaxassislar jalb etilib, tekshirish o'tkaziladi, natijalari asosida bildirishnomalar yozilib, unda tegishli tavsiyalar beriladi. U ning bir nusxasi aybdor tashkilot rahbariyatiga yuboriladi. Aybdor tabiatga keltirgan zarami tezda tuzatmasa, katta jarima to'lashga m ajbur etilishini biladi. Shuning uchun. aksariyat hollarda aybdor o'z vaqtida hukumat rahbarlari aralashmasidan tabiiy m uhitni tiklovchi tadbirlarni o'tkazadi. T abiatdagi salbiy jarayonlam ing, uning sababchisini vaqtida aniqlash, o'z vaqtida tegishli choralar ko'rish, tabiiy muhitni shikastlanishdan saqlash im koniyatini beradi. Tabiiy muhitdagi o'zgarishlarni o'rganish va bashoratlashda inson faoliyati ta’siridan tashqari iqlim ning tabiiy o'zgarib turishini ham inobatga olish zarur. Yerdagi harorat va u bilan b o g liq boMgan iqlim o 4zgarishlari kunlik, fasliy takrorlanishdan tashqari, 11, 22, 90, 170, 350 kabi k o‘p yillar, asrlar va hatto geologik davrlar davom ida ro‘y berishi m um kin boMgan o ‘zgariishlarni inobatga olish ham muhim aham iyatga ega.

M arkaziy Oiyo kabi quruq va issiq iqlimli sharoitda yozgi haroratning past kelishi o ‘sim lik kasalliklarini k o ‘paytirib, hosilning pishish m uddatini kechiktirsa, yogMngarchilik kamligi esa suv tanqisligiga sabab boMadi, ayniqsa lalm ikor yerlarda d eh qon ch ilik qilish va o ‘rm onchilikka katta salb iy ta ’sir ko'rsatadi.