Mavzu: Axborot tizimlarining turlari

Axborot tizimlarining rivojlanish bosqichlari. Axborot texnologiyalarining tarraqiyoti korporativ biznes yangi moddellarining rivojlanishi bilan shu qadar bog’liqki bu jarayon ko’p xollarda yagona tushuncha kabi qabul qilinadi kompaniyalarning AT ning effektivligini ortirishga intilishi yanada zamonaviyroq apparat va dasturiy vositalarning paydo bo’lishiga turtki bo’ladi, ular o’z navbatida foydalanuvchilarni A T ning keyingi zamonaviylashtirishiga undaydi, o’ylab qaralsa bu xalqa ko’rinishidagi poyga asosiy maqsad emas; u tufayli tadbirkorlar bozor kon’yukturasining o’zgarishiga yanada jiddiy munosabat bildiradi va minimum tavvakal qilib maksimum foyda olishlari mumkin. AT ning bir necha avlodlari mavjud: birinchi avlod AT (1961 - 1970 yy) markaziy EXM ba’zasida bir korxona - bir qayta ishlash markazi’ prinstipiga asosan qurilgan vazifaning (funkstional vazifalarning ) bajarilishining standart maydoni sifatida exsa IBM - MVS firmasining AT Xizmat ko’rsatgan ikkinchi avlod AT - (1970 - 1980 yy).: destentrlashtirishning qadamlarini akumilastiya qiladi(1-jadval).

Axborot tizimlari quyidagi xossalar bilan xarakterlanadi:

• 
  xar qanday axborot tizimi, tizimni tashkil etishning umumiy prinstipi asosida taxlil qilinadi va boshqariladi;
  
• 
  axborot tizimi dinamik ko’rinishga ega bo’lib, rivojlanuvchi tizim xisoblanadi;
  
• 
  axborot tizimining maxsuloti xam axborot xisoblanadi;
  
• 
  axborot tizimini odam-kompyuter tizimi ko’rinishida tasavvur qilish lozim.
  

Axborot tizimlarining turlari.
Axborot tizimlari (AT) ma’lum kriteriyalarga ko’ra bir nechta turlarga ajratiladi (1-rasm).
Avtomatlashtirish darajisiga ko’ra axborot tizimlari qo’lda bajariladigan avtomatlashtirilgan va avtomat tizimlarga bo’linadi.
Ko’lda bajariladigan AT xamma qayta ishlash operastiyalari inson tomonidan bajarilishi bilan xarakterlanadi.
Avtomatlashtirilgan AT - ma’lumotlarni boshqarish yoki qayta ishlash funkstiyasining bir qismi avtomat tarzda ikkinchi bir qismi inson tomonidan bajariladi.
Avtomat AT - ma’lumotlarni boshqarish va qayta ishlashning barcha funkstiyalari inson qatnashuvisiz (masalan, texnologik jarayonlarni avtomat ravishda boshqarish) amalga oshiriladi.
Qo’llanish soxasiga ko’ra:
Ilmiy izlanishlar (tadqiqot )ni avtomatlashtirish;
Avtomatlashtirilgan loyixalashtirish;
Tashkiliy- boshqaruv;
Texnologik jarayonlarni boshqarish;
kabi turlarga bo’linadi.
Ilmiy AT ilmiy xodimlar faoliyatini avtomatlashtirish, statistik axborotni taxlil etish, tajribalarni boshqarish uchun mo’ljallangan.
Loyixalashtirishni avtomatlashtirish AT yangi texnika ishlab chiqaruvchilar va muxandis loyixachilar mexnatini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan.
Tashkiliy boshqarishning AT - shaxslar funkstiyalarini avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan. Bu sinfga xam sanoat (korxona) xam nosanoat ob’ektlari (bank birja, sugurta kompaniyasi) va ayrim offislar(ofislar tizimlari)ni boshqarishning axborot tizimlari kiradi.
Texnologik jarayonlarni boshqarishning axborot tizimi turli texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan (metallurgiya, energetika).





Axborotlashgan-xal etuvchi

Boshqaruvchi

Maslaxatchi

Kӳllanishiga kӳra



Kӳlda baj-gan

Avtomatlashtirilgan

Avtomatlashgan



Axborot turiga kӳra



Integrallashgan

Axborotlashgan-izlash



Tashkiliyboshkarish AT



Ilmiy AT

Texnologik jarayonlarni boshqaruvchi AT

Avtomatlashtirilganloyixalashtirish

Xar qanday axborot tizimining ishlash jarayonini quyidagi sxema bilan ifodalash mumkin(2-rasm).

Axborottiziminingapparatvadasturiyqismi

2-rasm. Axborot tizimidagi jarayonlar

Qo’llash soxasidan qat’iy nazar, axborot tizimlari ma’lumotlarini qayta ishlashning deyarli barcha tizimlari taminlash turlari deb ataladigan tarkibiy qismlar to’plamini o’z ichiga oladi. Ularni dasturiy texnik, xukukiy, axborot tashkiliy matematik va lingvistik ta’minotlarga ajralishi qabul kilingan.

• 
  Axborot taminoti - axborot tizimlari ichki mashina axborot bazasini yaratishni tasniflash va kodlashtirish tizimlari xujjatlashtirishning unifikastiyalashgan tizimlari, xujjat aylanmasi va xujjatlar shakli uslublarini rastional xolga keltirishni o’z ichiga olgan axborotni joylashtirish va tashkil kilish buyicha uslublar va vositalar yigindisidir.
  
• 
  Dasturiy ta’minot - xisoblash texnikasi vositasida ma’lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va foydalanish dasturiy vositalari yig’indisidir.
  
• 
  Texnik ta’minot ma’lumotlarini kayta ishlash tizimini funktsiyalashtirish uchun qo’llanuvchi texnik vositalar kompleksidir, u ma’lumotlarni qayta ishlovchi namunaviy operastiyalarni amalga oshiruvchi qurilmalarni o’z ichiga oladi.
  
• 
  Xuquqiy ta’minot axborot tizimini yaratish va funkstiyalashtirishni tartibga soluvchi xuquqiy meyorlar yig’indisini o’zida namoyon etadi. Axborot tizimini qayta ishlashning xuquqiy ta’minoti AT buyurtmasiga va tayyorlovchi o’rtasidagi shartnomaviy o’zaro munosabatlar meyoriy aktlari, chetga chiqishlarining xuquqiy tartibga solinishini o’z ichiga oladi.
  
• 
  Lingvistik ta’minot inson va EXM muloqotini ishlab chiqarish va ta’minlash samaradorligini oshirish uchun ma’lumotlarni qayta ishlash tizimini yaratish va foydalanishning turli bosqichlarida ishlatiladigan til vositalari yig’indisini o’zida namoyon etadi.
  

Axborot tizimlarini xayotda qo’llab qanday natijalar olish mumkin

• 
  Matematikmetod va intellektual tizimlarni qo’llab, boshqarishning optimal variantlarini olish.
  
• 
  Tizimni avtomatlashtirish natijasida ishchilarning vazifalarini engillashtirish.
  
• 
  Eng to’g’ri axborotga ega bo’lish.
  
• 
  Axborotlarni qog’ozda emas balki magnit yoki optik disklarda saqlash
  
• 
  Maxsulot ishlab chiqarish sarf xarajatlarnini kamaytirish.
  
• 
  Foydalanuvchilar uchun qulayliklar yaratish.