Mavzu: azot oksidilaridandan gazlarni tozalash

Suvga absorbsiyalanishi. Azot oksidlari, ayniqsa NO₂ gazi suvga yaxshi yutiladi. Bunda nitrat kislotasi hosil bo'ladi.
3NO₂ + H₂O → 2HNO₃+NO
Yutilmagan azot oksidlari Н₂O₂ bilan oksidlanadi:
NO + H₂O₂ → NO₂ + Н₂О
N₂O₃ + H₂O₂ → N₂O, + H₂O
N₂O₄ + H₂O → HNO₃ + HNO₂
Jarayonda asosan vodorod peroksidining sarfi tozalash jarayonining iqtisodiy ko‘rsatkichni belgilaydi. 1t HNO₃ kislotasi olish uchun 6 kg H₂O₂ sarf bo‘ladi. Azot oksidlarini suv va HNO₃ kislotasiga yutilish jarayoni ham ishlab chiqilgan. Bunda azot oksidlarini HNO₃ yutilishi bilan uning konsentratsiyasi oshib boradi. Shunda NO gazi suyuqlik chegarasida NO₂ ga aylanadi. Jarayonni tezlashtirish maqsadida suyuq katalizatorlar ishlatiladi, tozalash darajasi 97 % ni tashkil etadi.
Ishqorlar bilan absorbsiya. Gazlami tozalash uchun turli ishqorlar ishlatilishi mumkin. NO, ni soda eritmasiga yutilishi quyidagi reaksiya asosida boradi:
2NO₂+Na₂CO₃ → 2NaNO₃+CO₂+Q
N₂O₃, gazini turli ishqoriy eritmalarga yoki suspenziyalarga xemosorbsiyasi quyidagi reaksiyalarda keltirilgan:
2NaOH +N₂O₃ = 2NaNO₂ + H₂O
Na₂CO₃ + N₂O₃ = 2NaNO₂ + H₂O
2NaHCO₃ + N₂O₃ = 2NaNO₂ + 2CO₂ + H₂O
2KOH + N₂O₃ = KNO₂ + H₂O
K₂CO₃ + N₂O₃ = 2KNO₂ + CO₂
KHCO₃ + N₂O₃ 2KNO₂ + CO₂ + H₂O
Ca(OH)₂ + N₂O₃ = Ca(NO₂)₂ + H₂O
CaCO₃ + N₂O₃ = Ca(NO₂)₂ + CO₂
Mg(OH)₂ + N₂O₃ = Mg(NO₂)₂ + H₂O
MgCO₃ + N₂O₃ = Mg(NO₂)₂ + H₂O +CO₂
Ba(OH)₂ + N₂O₃ = Ba(NO₂)₂ + H₂O
BaCO₃ + N₂O₃ = Ba(NO₂)₂ + H₂O +CO₂
NH4OH + N₂O₃ = 2NH₄NO₂ + H₂O
2NH₄HCO₃ + N₂O₃ = 2NH₄NO₂ + H₂O +2CO₂
N₂O₃ gazining absorbsiyalanishi bo‘yicha ishqorlar aktivligi qatori quyidagicha taqsimlanadi:

KOH	> NaOH	> Ca(OH)2	> Na2CO3	> K2CO3	> Ba(OH)2 >
1	0,84	0,84	0,78	0,63	0,56
> NaHCO3	> KHCO3	> MgCO3	> BaCO3	> CaCO3	> Mg(OH)2
0,51	0,44	0,40	0,40	0,39	0,35

Ishqoriy eritmaning tagida keltirilgan raqamlar KON ga nisbatan aktivligini ko‘rsatadi. Bunda KOH ning aktivligi 1 deb qabul qilingan. Ishqoriy eritmaning aktivligi uning boshlang‘ich pH ko'rsatkichi orqali belgilanadi. Aktivligi qancha yuqori bo‘lsa, bu ko‘rsatkich ham shuncha yuqori bo‘ladi. Yuqorida keltirilgan reaksiyalarda ammiak eritmasi bilan absorbsiya jarayonida hosil bo'lgan ammoniy nitriti – NH₄NO₂ 56° С haroratda to‘liq parchalanadi:
NH₄NO₂= N₂+2H₂O
Selektiv absorbentlar. Gazlarni NO gazidan tozalash uchun, agar gaz fazasida kislorod bo‘lmasa, unda FeSO₄, FeCl₂, Na₂S₂O₃, NaHCO₃ tuzlarining eritmalari qo’llanilishi mumkin. Qatorda keltirilgan birinchi ikkita tuzlar ishtirokida absorbsiya jarayonida kompleks tuzlar hosil bo‘ladi:
FeSO₄+ NO → Fe(NO)SO₄ FeCl₂+NO → Fe(NO)Cl₂
95-100 °Cda teskari reaksiya borib, yutilgan NO gazlari ajralib chiqadi va FeSO₄ eritmasi qayta tozalash sikliga qaytariladi. Xuddi shu tarzda Fe(NO)Cl₂ ham parchalanadi.
FeSO₄ eritmasi qolganlari ichida hammabop va samarali absorbentlardan hisoblanadi. Absorbent sifatida FeSO₄ tarkibli kislotali eritmalar ham qo'llanilishi mumkin. Ushbu eritmaning yutuvchanlik qobiliyati FeSO₄ ning eritmadagi konsentratsiyasiga, haroratga va NO gazining konsentratsiyasiga bog‘liq. 20-25° С haroratda eritma NO gazining qisman konsentratsiyasida ham yutaveradi. Azot oksidining erish chegarasi NO /FeQ⁺²= 1/1 nisbatga taalluqli. Eritmada sulfat va azot kislotalari, tuzlar va organik birikmalarning bo‘lishi esa uning yutuvchanlik qobiliyatini kamaytiradi. Na₂S₂O₃, NaHSO₄, (NH₂)₂CO eritmalarini qo‘llanilishi azotni defiksatsiyasiga olib keladi:
2Na₂S₂O₃+ 6NO = 3N₂ + 2Na₂SO₄ + 2SO₂
2NaHSO₃+ 2NO = N₂+2NaHSO₄
2(NH₂)₂CO + 6NO = 5N₂ + 4H₂O + 2CO₂
Xuddi shu tarzda NO gazi ZnCl₂, CH₂O , C₂H₂O₄ eritmalari bilan ham o‘zaro ta’sir qiladi. 200° С dan yuqori haroratda NO gazi ammiak bilan quyidagi reaksiya asosida o‘zaro ta’sir ko‘rsatadi:
4NH₃+6NO = 5N₂ + 6H₂O
Sulfat kislotasi NO₂ va N₂O , gazlarini yuttirish uchun ishlatiladi:
H₂SO₄ + 2NO₂= HNSO₅+ HNO₃
2H₂SO₄ + N₂O₃+ HNSO₅ + H₂O
Nitrozilsera kislotasi qizdirilsa yoki suv bilan suyultirilsa, azot oksidlari ajralib chiqadi:
HNSO₅ +H₂O=H₂SO₄+NO+NO₂

Azot oksidlarining suyuq sorbentlar bilan o‘zaro ta’siri 20–40° С haroratda o‘ta samarali boradi.