Mavzu: Biologik resurslar va alohida muhofaza qilinadigan hududlar Reja

Mavzu: Biologik resurslar va alohida muhofaza qilinadigan hududlar
Reja:
1. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning huquqiy holati.
2. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar va xususiyatlari.
3. Biologik resurslar va ularni huquqiy tartibi

Biologik resurslar va alohida muhofaza qilinadigan hududlarBiologik xilma-xillik O'zbekistonning butun hududidagi turli xil yovvoyi hayvonot olami va o'simliklarning xilma xilligini tavsiflaydi.Biologik xilma-xillik O'zbekistonning butun hududidagi turli xil yovvoyi hayvonot olami va o'simliklarning xilma xilligini tavsiflaydi.Hayvonot dunyosi 15 700 dan ortiq tur bilan ifodalanadi (184 tur O'zbekiston Respublikasining qizil kitobiga kiritilgan).O'simliklar dunyosi 11000 turdan iborat (324 turdagi o'simliklar va 3 turdagi qo'ziqorinlar O'zbekiston Respublikasining qizil kitobiga kiritilgan).Biologik xilma-xillik – tirik organizmlarning xilma-xilligi-o'simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlarning navlarini, shuningdek ular tarkibiga kiradigan ekotizimlar va ekologik jarayonlarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, u genetik xilma-xillikni, shuningdek turlar orasidagi xilma-xillikni va ekotizimlarning xilma-xilligini o'z ichiga oladi.Biologik xilma-xillik – tirik organizmlarning xilma-xilligi-o'simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlarning navlarini, shuningdek ular tarkibiga kiradigan ekotizimlar va ekologik jarayonlarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, u genetik xilma-xillikni, shuningdek turlar orasidagi xilma-xillikni va ekotizimlarning xilma-xilligini o'z ichiga oladi.

Biologik xilma-xillikni saqlash global ekologik muammolardan biri bo'lib, har yili keyingi turlar yo'q bo'lib ketishi bilan tobora kuchayib bormoqda. Biologik xilma-xillikni saqlash global ekologik muammolardan biri bo'lib, har yili keyingi turlarning yo'q bo'lib ketishi bilan yanada og'irlashib bormoqda. Hozirgi vaqtda dunyoda hayvonlar va o'simlik turlarining yo'qolishi tabiiy ko'rsatkichdan 50-100 baravar yuqori. Agar bu ko'rsatkichlar saqlanib qolsa, 2030 yilga kelib Yerda mavjud bo'lgan barcha turlarning 15 foizi yo'qoladi. Biologik xilma-xillikning halokatli darajada kamayishi, asosan, antropogen faoliyat natijasida yashash muhitining buzilishi, qishloq va o'rmon xo'jaligining tabiatning intensiv rivojlanishi, atrof-muhitning ifloslanishi bilan bog'liq..
Biologik xilma-xillikni saqlash global ekologik muammolardan biri bo'lib, har yili keyingi turlar yo'q bo'lib ketishi bilan tobora kuchayib bormoqda. Biologik xilma-xillikni saqlash global ekologik muammolardan biri bo'lib, har yili keyingi turlarning yo'q bo'lib ketishi bilan yanada og'irlashib bormoqda. Hozirgi vaqtda dunyoda hayvonlar va o'simlik turlarining yo'qolishi tabiiy ko'rsatkichdan 50-100 baravar yuqori. Agar bu ko'rsatkichlar saqlanib qolsa, 2030 yilga kelib Yerda mavjud bo'lgan barcha turlarning 15 foizi yo'qoladi. Biologik xilma-xillikning halokatli darajada kamayishi, asosan, antropogen faoliyat natijasida yashash muhitining buzilishi, qishloq va o'rmon xo'jaligining tabiatning intensiv rivojlanishi, atrof-muhitning ifloslanishi bilan bog'liq..
io-de-Janeyroda boʻlib oʻtgan BMT konferensiyasida (1992) 179 davlat vakillari Biologik xilma-xillik toʻgʻrisidagi konventsiyani qabul qildilar. Konventsiyada quyidagi vazifalar eng muhim deb belgilandi:
Biologik xilma-xillikni saqlash;
Uning tarkibiy qismlaridan barqaror foydalanish;
Genetik resurslardan foydalanishning adolatli va teng huquqli foydalanish.
Биологическое разнообразие - это жизненный ресурс страны, т.к. его компоненты формируют биосферу, в которой, наряду с другими биологическими видами, обитает человек и от состояния которой зависит его выживание и благополучие.
O’zbekiston Respublikasi 1995 Yilda Biolog Turlilikni Muhofaza Qilish Goyasini Qullab-Quvvatlash va 1998 Yilda Biolog Turlilikni Muhofaza Qilish Milliy StrategiyaSini Ishlab Chiqish Yo’li Bilan Amalga Oshiriladigan Amaliy harakatlardir.
Respublikada biologik xilma-xillikni saqlash tamoyili e’lon qilinganiga qaramay, turlar va ekotizimlarning barqaror rivojlanmaganligi, xususan, qishloq xo‘jaligi va qishloq xo‘jaligini rivojlantirish uchun tabiiy hududlarni ekstensiv o‘zlashtirish natijasida yo‘q bo‘lib ketishi muammosi mavjud. sanoat. Oʻzbekiston florasi 15000 turdagi oʻsimliklar, faunasi 11000 turdagi hayvonlarni oʻz ichiga oladi. Ayni paytda hayvonot dunyosining 91 turi Xalqaro Qizil kitobga, 324 turdagi flora va 184 tur fauna O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Respublikada 8 ta davlat qoʻriqxonasi (188335 ga), 1 biosfera rezervati (111 670 ga), 2 ta milliy bogʻ (558 173 ga), 8 ta tabiiy yodgorlik (3 760,1 ga), 12 ta qoʻriqxona (572 404 ga), Buxoro ixtisoslashtirilgan qoʻriqxonalar faoliyat koʻrsatmoqda. “Jayron” koʻchatzori (16522 ga), 80 dan ortiq oʻrmon xoʻjaligi korxonalari va oʻrmon ovchilik xoʻjaliklari (11,2 mln. ga) yetarli darajada moliyalashtirilmagan, buning natijasida ularning moddiy-texnik bazasi zaif va zarur hajmlarda ilmiy faoliyat olib borilmayapti. Ayni paytda hayvonot dunyosining 91 turi Xalqaro Qizil kitobga, 324 turdagi flora va 184 tur fauna O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Respublikada 8 ta davlat qoʻriqxonasi (188335 ga), 1 biosfera rezervati (111 670 ga), 2 ta milliy bogʻ (558 173 ga), 8 ta tabiiy yodgorlik (3 760,1 ga), 12 ta qoʻriqxona (572 404 ga), Buxoro ixtisoslashtirilgan qoʻriqxonalar faoliyat koʻrsatmoqda. “Jayron” koʻchatzori (16522 ga), 80 dan ortiq oʻrmon xoʻjaligi korxonalari va oʻrmon ovchilik xoʻjaliklari (11,2 mln. ga) yetarli darajada moliyalashtirilmagan, buning natijasida ularning moddiy-texnik bazasi zaif va zarur hajmlarda ilmiy faoliyat olib borilmayapti.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar - er, suv va havo makonining uchastkalari, shu jumladan alohida ekologik, ilmiy, madaniy, estetik, tarixiy ahamiyatga ega tabiiy majmualar, ularga nisbatan alohida muhofaza qilish va foydalanish rejimi belgilangan.
Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar - er, suv va havo makonining uchastkalari, shu jumladan alohida ekologik, ilmiy, madaniy, estetik, tarixiy ahamiyatga ega tabiiy majmualar, ularga nisbatan alohida muhofaza qilish va foydalanish rejimi belgilangan.
Qo’riqxona – bu alohida muhofaza etiladigan hudud (suv akvatoriyasi) boʻlib, uning tabiiy majmuasi anʼanaviy xoʻjalik foydalanish doirasidan cheksiz muddatga chiqariladi va tabiatni va undagi hayvonot, o’simliklarni asrash va oʻrganish maqsadida ekologik vazifalar amalga oshiriladi. Insonlarning xo’jalik faoliyati butunlay taqiqlanadi.
Qo’riqxona – bu alohida muhofaza etiladigan hudud (suv akvatoriyasi) boʻlib, uning tabiiy majmuasi anʼanaviy xoʻjalik foydalanish doirasidan cheksiz muddatga chiqariladi va tabiatni va undagi hayvonot, o’simliklarni asrash va oʻrganish maqsadida ekologik vazifalar amalga oshiriladi. Insonlarning xo’jalik faoliyati butunlay taqiqlanadi.
Milliy bog’ – Milliy bog’larning asosiy maqsadi, ilmiy va ma’daniy maqsadlarda tabiiy o’bekt va majmualarni asrash va foydalanishga qaratilgan. Buyurtmaxona – Таbiatning bu rezervatlari bir yoki bir nechta turdagi o’simlik yoki hayvonni muhofaza qilish maqsadida belgilangan muddatga tuziladi. Maqsadga erishush uchun belgillangan muddat mahallioy xokimyatlar qarori bilan uzaytrilib borilishi mumkin. . Тabiat yodgorliklari – jonli va jonsiz tabiat yaratgan noyob, diqqatga sazovor obʼyektlar: gʻorlar, sharsharalar, ajoyib shaklli qoyatoshlar, daralar, geyzerlar, buloklar, ochilib qolgan joylar, katta yoshli ulkan daraxtlar.. Quydagilar asosiy o’riqxonalarning vazifasi hisoblanadi:
Quydagilar asosiy o’riqxonalarning vazifasi hisoblanadi:
Qo’riqxona tabiat ko’mplekslarini tabiiy holda saqlab qolishhudud ;
2) Ilmiy izlanshlar olib borish;
3) Atrof muhit monitoringini tashkil qilish;
4) Tabiatni muhofaza qilish sohasida ilmiy kadrlar va mutaxasialarnini tayyorlash;
5) Tabiatni muhofaza qilish qarashlarini ommalashtirish va Tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini amalga oshirish.
Tabiat insonning barcha hayotiy ehtiyojlarini qondiruvchi noyob va betakror manbadir. Insoniyat va tabiat o‘rtasidagi mavjud muvozanat esa shu qadar nozik, o‘zaro bog‘liq, o‘zaro tobe va shunchalar zaifki, gohida u yoki bu inqiroz, falokat yoki halokatning ibtidosini ilg‘ash juda mushkuldir. Ba’zi hisob-kitoblarga ko‘ra, 2050-yilga kelib, sayyoramiz aholisi 8,0 mlrdga yetadi. Mavjud noekologik texnologiyalar sharoitida bu atrof-muhit sifatining keskin yomonlashuvi, suv va havo havzalarining keskin ifloslanishi, tabiiy resurslarining kamayishi, ko‘plab murakkab iqtisodiy, energetik, oziq-ovqat hamda ijtimoiy-siyosiy muammolarga olib kelishini tushunish qiyin emas, hatto hozirda kunda bu kabi oqibatlarning shohidi bo‘lmoqdamiz. XXI asr chegarasida yuzaga kelgan vaziyatdan chiqish yo‘llarini izlab topish uchun zamonaviy muammolarni hal qilish va kelgusida ularning oldini olishga yo‘naltirilgan barqaror taraqqiyot konsepsiyasi ishlab chiqildi. “Barqaror taraqqiyot” atamasi (Sustainable Development) ingliz tilidan kelib chiqqan bo‘lib, uni turg‘un, qo‘llab-quvvatlanayotgan, avaylanayotgan, 6 davomli, uzluksiz rivojlanish deb tarjima qilish mumkin. Adabiyotda ushbu tushunchaning yuzdan ortiq ifodalarini uchratish mumkin. Uning ko‘p ishlatiladigan ifodasi 1987-yilda e’lon qilingan “Bizning umumiy kelajagimiz” mavzusidagi ma’ruzada keltirilgan. Unga ko‘ra, “Barqaror taraqqiyot” deganda hozirgi avlod hayotiy ehtiyojlarini kelgusi avlodlar ehtiyojlarini qondirishga zarar yetkazmasdan amalga oshiriladigan rivojlanish tushuniladi.2 Hozirgi kunda butun dunyoda keng miqyosda tan olingan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror taraqqiyot konsepsiyasi 1992-yilda Rio de Janeyroda tashkil qilingan, dunyo mamlakatlari rahbarlarining eng yirik uchrashuvlaridan biri sanalgan yig‘ilishda tasdiqlangan. Mazkur forumda ishtirok etgan 179 mamlakatning siyosiy va diniy rahbarlari, yuqori lavozimdagi vakillari o‘zlariga istiqbolda jahon taraqqiyotini barqarorlashtirish majburiyatini oldilar va bu iqtisodiy o‘sishni to‘xtatib qo‘yishni emas, balki kelgusi avlodlarning katta miqdordagi ehtiyojlarini ko‘zda tutadi. Agar insoniyatning barcha tarixiy tamadduni davomida butun tabiat va uning resurslari cheksiz va bitmastuganmasdek ko‘ringan bo‘lsa, sanoat taraqqiyoti davri, ya’ni oxirgi ikki asr bunday tasavvurning butunlay xato ekanligini isbotlab bergani tobora aniq va ravshan bo‘lib bormoqda. Ma’lumot uchun. Birlashgan Millatlar Tashkiloti 2030-yilga borib, global isish tufayli jahon iqtisodiyotiga yiliga 2 trillion AQSh dollari miqdorida zarar yetishi mumkinligini ma’lum qildi. Ma’lumki, iqlimning o‘zgarib borishi va uning atrof-muhitga ta’siri XXI asrning eng asosiy muammolaridan biri bo‘lib insoniyat oldida turgan jiddiy muammolardan biri hisoblanadi. Bunda antropogen holatning faol ta’siri ostida tuproq qatlami va biologik xilma-xillikni saqlab qolish muhim ahamiyatga ega. 2 World Comission on Environment and Development. Our common future. Oxford University Press, Oxford, 1987. 7 Yer iqlimi ham tabiiy ravishda, ham antropogen omillar ta’sirida o‘zgaradi. Iqlimiy sistemaning har bir tashkil etuvchisi turlicha vaqt shkalasi oralig‘ida o‘zaradi. Tabiiy iqlim o‘zgarishlarini bilish inson faoliyati tufayli kechadigan iqlim o‘zgarishi jarayonlarini chuqur anglab yetishga imkon beradi. Global harorat haqidagi sistematik kuzatish ma’lumotlari 1860-yil bilan chegaralanadi. Ular quruqlik yuzasida havo haroratini o‘lchash natijasida hamda dengiz yuzasi haroratini o‘lchash asosida olingan ma’lumotlarni qamrab oladi. Qadimgi iqlimiy sharoitlarni tiklash iqlimiy modellar asosida tuzilgan prognozlar uchun solishtirish mezoni sifatida xizmat qilishi mumkin. Muzlik davri iqlimini modellashtirish asosida “oldindan aytish” ni paleoklimatologik ma’lumotlar bilan solishtirish kelajakdagi iqlim o‘zgarishlariga taalluqli bo‘lgan va modellar asosida tuzilgan jarayonlarni ma’lum darajada tekshirishga imkon beradi. Hozirgi kunda yuqorida ko‘rib chiqilgan iqlimiy omillar asosida kuzatilayotgan iqlimiy o‘zgarishlar sabablarini tushuntirib beruvchi qator nazariyalar mavjud. Yerning geologik tarixi davomida butun Yer tabiati bilan birgalikda atmosfera tarkibi, uning massasi o‘zgargan, shu bilan birga materiklarning shakllari tog‘ sistemalarining konfiguratsiyasi va balandliklari quruqlik va okeanlar maydonlari ham o‘zgarib turgan. Quyosh yorituvchanligi, tabiatni o‘rganish lozim. Atrof - muhit va tabiiy resurslar iqtisodiyoti faniga qiziqish insoniyatni dastlabki bosqichi boshlanishi bilan bog‘liq. Atrof – muhitning asosiy qarashlari asosan ekologiya to‘g‘risidagi juda ko‘p qiziqarli fikrlar, manbalar qadimgi misrliklar, hindular, tibetliklar davridagi Geraklit (mil. av. 530-470), Gippokrat (mil. av. 460-370), Aristotel (mil. av. 384-322) bo‘lgan davr manbalaridan ekologik omillar to‘g‘risidagi xabarlar bo‘lgan. Atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatayotgan omillarga qarshi choratadbirlar qo‘llash kerak. Ekologiya esa odamlar uchun qulay bo‘lgan, bulg‘anmagan tabiiy atrof-muhitni yaratish maqsadida ilmiy izlanishlar olib borayotgan, bu dolzarb muammoni hal qilishga yordam beradigan fan bo‘lib qoladi. Ekologiya deganda, organizmlarning o‘zaro va muhit bilan aloqadorligini o‘rganadigan fan tushuniladi. Shuningdek, inson va organizmlarning yashash muhiti holati, organizmlar (shu jumladan, inson) va muhit o‘rtasidagi o‘zaro muammolarni o‘rganishga alohida ilmiy yondashish (ekologik yondashish) ham tushuniladi. Ekologiya yer yuzidagi har qanday moddiy narsa – geografik unsurlarning (tog‘ jinslari, suv, tuproq, o‘simliklar, hayvonlar, odamlar, inshootlar va boshqalar) tadrijiy rivojiga, ularni o‘rab turgan muhitning ko‘rsatgan ta’sirini o‘rganadigan va bu jarayonni boshqarishga yo‘naltirilgan faoliyat sohasidir. Ekologiya tushunchasini fanga birinchi bo‘lib, 1866-yilda nemis biologi Ernest Gekkel “Organizmlarning umumiy morfologiyasi” asarida kiritgan.


Qishloq xo‘jaligida olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlar natijasida jadal chora-tadbirlarning amalga oshirilishi va TEZLASHGAN EROZIYA SHAMOL EROZIYASI (DEFLYATSIYA) SUV EROZIYASI Changli bo‘ron Doimiy shamol eroziyasi Sel oqimlari Tekislik eroziyasi Jarlik eroziyasi Chiziqli yoki tezlashgan eroziya Sug‘orish eroziyasi 169 islohotlarning amaliyotga keng tatbiq etilishi, xususan, yer resurslaridan samarali foydalanish tamoyillariga alohida e’tibor qaratilishi o‘zining ijobiy natijalarini bermoqda. Bu borada mavjud sug‘oriladigan va lalmi yerlardan unumli foydalanish, ularning unumdorligini saqlash, tiklash va oshirish, ularni muhofaza qilishni ta’minlash bugungi kunning dolzarb vazifalaridan hisoblanadi. So‘nggi yillarda mamlakatimizda yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, unumdorligini oshirishga qaratilgan bir qator qonun, farmon va me’yoriy-huquqiy hujjatlar ishlab chiqarish tatbiq qilingan. Davlatimiz tomonidan “Yer kodeksi”, “Davlat Yer kadastri”, “Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida” va “Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida”gi qonunlar, “Yer monitoringi” to‘g‘risidagi nizom hamda “Yerlarning meliorativ holatini yaxshilash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonning qabul qilinishi qishloq xo‘jaligida qator islohotlarni amalga oshirishda to‘la huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 55-moddasi: Yer, yerosti boyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zahiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir. “Yer kodeksi” 1998-yilning 30-aprelida qabul qilingan bo‘lib, yer munosabatlarini tartibga soluvchi hamda yer resurslaridan oqilona foydalanish va muhofaza qilish, yerdan foydalanish, uni muhofaza qilish ustidan nazorat qilish tushunchasi va mazmunini belgilab beradigan asosiy qonunchilik hujjati hisoblanadi. Yer to‘g‘risidagi ushbu qonuniy hujjatning asosiy vazifasi hozirgi va kelajak avlodlarning manfaatlarini ko‘zlab, yerdan ilmiy asoslangan tarzda oqilona foydalanish va uni muhofaza qilish, tuproq unumdorligini tiklash va oshirish, tabiiy muhitni asrash va yaxshilash, xo‘jalik yuritishning barcha shakllarini teng huquqlilik asosida rivojlantirish uchun sharoit yaratishni, yuridik va jismoniy shaxslarning yer uchastkalariga bo‘lgan huquqlarini himoya qilishni ta’minlash maqsadida yer munosabatlarini tartibga 170 solishdan, shuningdek, bu sohada qonuniylikni mustahkamlashdan iborat. “Yer kodeksi” quyidagi asosiy prinsiplarga asoslanadi: eng muhim tabiiy resurs, fuqarolar hayotiy faoliyatining asosi tariqasida yer fondini asrash, tuproq sifatini yaxshilash hamda uning unumdorligini oshirish; yerlardan oqilona, samarali va belgilangan maqsadda foydalanishni ta’minlash; qishloq xo‘jaligi uchun mo‘ljallangan yerlarning, eng avvalo, sug‘oriladigan yerlarning alohida muhofaza etilishini, kengaytirib borilishini hamda ulardan qat’iy belgilangan maqsadda foydalanishni ta’minlash; qishloq xo‘jaligi yerlarining unumdorligini oshirish, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash hamda yerlarni muhofaza qilish tadbirlarini amalga oshirishni davlat yo‘li bilan va boshqa tarzda qo‘llab-quvvatlash; yerga va butun atrof tabiiy muhitga zarar yetkazilishining oldini olish, ekologik xavfsizlikni ta’minlash; yerga egalik qilish va undan foydalanish shakllarining xilma-xilligi, yer munosabatlari ishtirokchilarining teng huquqliligini ta’minlash hamda ularning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya etish; yerdan foydalanganlik uchun haq to‘lash
Respublikasi “Yer kodeksi”ning 8-moddasiga muvofiq, respublikamiz yer fondi yerlardan foydalanishning belgilangan asosiy maqsadiga ko‘ra quyidagi toifalarga bo‘linadi: 1) qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlar – qishloq xo‘jaligi ehtiyojlari uchun berilgan yoki ana shu maqsadga mo‘ljallangan yerlar. Qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlar sug‘oriladigan va sug‘orilmaydigan (lalmikor) yerlar, haydaladigan yerlar, pichanzorlar, yaylovlar, ko‘p yillik mevali dov-daraxtlar va tokzorlar egallagan yerlarga bo‘linadi;
Tuproqlardan ilm-fan tavsiyalari asosida oqilona foydalanish, uning muhofazasini to‘g‘ri ta’minlash, uning unumdorligini oshirishda yangi texnologiyalarni joriy qilish, shak-shubhasiz, qishloq xo‘jaligi rivojlanishining asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Tuproq tarkibini har tomonlama yaxshilash, hosildorligini va iqtisodiy samaradorligini oshirish tuproqning kelgusidagi rivojining muhim masalalaridan biridir. Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash tizimini tubdan takomillashtirishni zamon talablari darajasida yo‘lga qo‘yish muhim ahamiyatga egadir. Jumladan, sho‘rlangan yerlarni yuvish, kollektor-drenaj va suv tizimlarini tozalash, yerosti suvlari balansining buzilishi, ularning yer yuzasiga ko‘tarilishi, ekin ekish texnologiyasi va hokazolarni inobatga olgan holda yer va suv resurslaridan maqsadli foydalanish me’yorlariga rioya qilish eng muhim ustuvor vazifalardan hisoblanadi.