Mavzu: Biznes faoliyati

Biznes rejani shakillantirish usullari.

Biznes reja — aniq tanlangan tadbirkorlik ishining barcha bosqichlari tavsiflangan va taxminan hisobkitob qilingan loyiha. Unda aniq tanlangan tadbirkorlik ishining hamma tomonlari oʻz aksini topadi. Biznes reja oʻz tarkibi jihatidan loyihaning afzalliklari va uni amalga oshirishdan kutiladigan moliyaviy natijalar bayon etilgan yakuniy xulosa hamda asosan 10 boʻlimdan iborat asosiy qismga boʻlinadi. Biznes reja da loyiha boʻyicha ishlab chiqariladigan tovar (xizmat)larning tavsifi hamda uning haridorgirligi va raqobatbardoshligini taʼminlaydigan omillar; bozor hajmini

20

baholash asosida sotish bozori, tadbirkor bozorning qaysi segmentida ish yuritishi, savdo hajmi, tovar(xizmat)lar narxi prognozlari; ehtimoli boʻlgan raqobatchilar (ularning mahsulotlari sifati va haridorgirligi, narxi toʻgʻrisida axborot beriladi); marketing xizmatining asosiy unsurlari (tovarning qanday yoʻl bilan sotilishi, tovar narxining shakllanishi, sotishni ragʻbatlantirish, reklamaning qaysi usullarini tanlash va boshqalar); mahsulot ishlab chiqarish rejasi (ishlab chiqarish aloqalari, mahsulot sifatini nazorat qilish, ishlab chiqarish harajatlari va boshqalar); umuman ishni, xodimlar ishini tashkil etish; loyihaning tashkiliyhuquqiy shakllarini belgilaydigan yuridik reja; loyiha boʻyicha barcha maʼlumotlarni umumlashtiradigan hamda ularning qiymat ifodalari koʻrsatilgan moliya rejasi; loyihani moliyalash strategiyasi (vositalarni qayerdan va qanday shaklda olish, jami qancha pul kerakligi, uning qayerdan olinishi va harajatlarning qoplanishi, investorlarning daromad olish vaqgi va boshqalar) oʻz ifodasini topadi. Biznes reja ni ishlab chiqishda tadbirkorning oʻzi ("birinchi rahbar"), firma (xoʻjalik)larning mutaxassislari ishtirok etadi, tashqaridan maslahat va tavsiyalar olinadi. Biznes reja ekspertlar koʻrigidan oʻtkaziladi va olingan xulosalarga tayanib Biznes reja yanada mukammallashtiriladi. Biznes reja kredit berish uchun asos boʻlib xizmat qiladi.

Biznesni rejalashtirish- bu korxona, kompaniyaning shaxsiy tadbirkorlik faoliyatini ob'ektiv baholash va shu bilan birga bozor ehtiyojlari va hozirgi iqtisodiy vaziyatga muvofiq loyihalashtirish va investitsiya qarorlarini qabul qilish uchun zarur vositadir. Umuman olganda, biznesni rejalashtirish korxona oldida turgan strategik va taktik vazifalarni hal qilishni ta'minlaydi. Rasmiy rejalashtirish, shubhasiz, ko'p harakatlarni talab qiladi, ammo u katta foyda keltiradi:

1) rahbarlarni istiqbolli fikrlashga majbur qiladi;

2) samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun asos yaratadi;

3) kompaniyani zarur ma'lumotlar bilan ta'minlash qobiliyatini oshiradi;

4) tadbirkorlik faoliyati xavfini kamaytirishga yordam beradi;

5) barcha biznes ishtirokchilarining harakatlarini aniq muvofiqlashtirishga olib keladi;

6) kutilayotgan o'zgarishlarni oldindan bilish, bozor kon'yunkturasini keskin o'zgarishiga tayyorgarlik ko'rish imkonini beradi.

Biznes-reja - bu kompaniyaning kelajakdagi barcha asosiy tomonlarini tavsiflovchi hujjat yoki yangi tadbirlar, u duch kelishi mumkin bo'lgan barcha muammolarning tahlili va ushbu muammolarni hal qilish usullarini o'z ichiga oladi. To'g'ri tuzilgan biznes-reja savolga javob beradi: biznesga pul sarflash kerakmi va loyiha ishchi kuchi va resurslarning barcha xarajatlarini qoplaydigan daromad keltiradimi? Buni ma'lum talablarga muvofiq qog'ozda qilish va maxsus hisob-
21

kitoblarni amalga oshirish juda muhim - bu kelajakdagi muammolarni ko'rishga yordam beradi va ular asossiz ekanligini va qaerda oldindan sug'urta qilish kerakligini tushunishga yordam beradi. Biznes-reja - bu loyihani strategik qaror sifatida ajratilgan barcha asosiy xususiyatlar nuqtai nazaridan loyihani asoslaydigan va baholaydigan keng qamrovli hujjat.

"Loyiha" - bu yangi mahsulot yoki xizmatlarni yaratish uchun mo'ljallangan o'zaro bog'liq harakatlar majmui. Loyihaning yangiligi va o'ziga xosligi vaqt bilan cheklanadi, shundan so'ng loyiha o'z qiymatini yo'qotadi, talab qilinmaydigan tashqi muhitga aylanadi. Loyihani yaratish va amalga oshirish uchun cheklangan resurslar talab qilinadi: mehnat, moddiy, moliyaviy, texnik. Agar loyiha raqobat muhitida yaratilsa va amalga oshirilsa, uning samaradorligini asoslash uchun biznes-reja talab qilinadi. Raqobat bo'lmagan taqdirda, loyiha tashabbuskori faqat texnik-iqtisodiy asoslash bilan cheklanadi. Barcha ishtirokchilar loyihani muvaffaqiyatli yakunlashdan manfaatdor. Binobarin, biznes-rejada ularning manfaatlariga javob beradigan asosli ma'lumotlar bo'lishi kerak. Shunday qilib: Loyiha menejeri va jamoasi - foyda, ish natijalari bo'yicha mukofot olish (loyiha buyurtmachisi yollangan taqdirda), professional reytingni oshirishda ulush; (egasi-buyurtmachi) - amalga oshirilayotgan loyihadan, kompaniya faoliyatiga yangi biznes-jarayonlarning kiritilishidan va natijada kompaniyani ma'lum bir strategik yo'nalishda o'zgartirishdan keladigan daromad.

Vakillar - barcha ishtirokchilardan olinadigan soliq, shuningdek loyiha amalga oshirilayotgan hududda mintaqaning ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik va boshqa muammolarini hal qilish.

Iste'molchilar - tovarlar va xizmatlar.

Investorlar - investitsiya qilingan kapitalga foizlar bilan qaytish, tanlangan strategik boshqaruv sohasida barqaror daromadli faoliyat uchun shart-sharoitlar.

Boshqa manfaatdor tomonlar o'zlarining iqtisodiy va iqtisodiy bo'lmagan manfaatlarini qondirishdir. Muvaffaqiyat imkoniyatlarini baholashning eng yaxshi usuli - bu berilgan ko'rsatmalarni rejalashtirish va ularga rioya qilish. Reja sizni mahkum biznesdan qutqaradi. Reja biznes-loyihani ob'ektiv baholashdan manfaatdor bo'lganlarga, ayniqsa tashqi moliyalashtirishga ehtiyoj bo'lsa, kerakli ma'lumotlarni taqdim etadi. Ehtiyotkorlik bilan ishlab chiqilgan reja tezda qarz beruvchilarning ko'pchiligini qondiradigan moliyaviy dasturga aylantirilishi mumkin.

Biznes-rejaning asosiy qiymati quyidagilar bilan belgilanadi:

• 
  Bu raqobat muhitida kompaniyaning hayotiyligini aniqlashga imkon beradi;
  
• 
  Unda kompaniya qanday rivojlanishi kerakligi haqida ko'rsatma mavjud;
  
• 
  Tashqi investorlardan moliyaviy yordam olishda muhim asoslash vositasi bo'lib xizmat qiladi.
  

22

Menejerning biznes-rejani tayyorlashda shaxsan ishtirok etishi shunchalik muhimki, ko'plab xorijiy banklar va investitsiya kompaniyalari, agar biznes-reja tashqi maslahatchisi tomonidan boshidan oxirigacha tayyorlanganligi ma'lum bo'lsa, mablag'larni so'rashni umuman rad etishadi. Shaxsiyatning ishiga qo'shilib, kompaniya rahbari, kelgusi faoliyatini taqlid qilib, rejani ham, o'zini ham tekshiradi: u loyihaning muvaffaqiyatini ta'minlash uchun harakat qila oladimi?

Shuni ta'kidlash kerakki, biznes-reja istiqbolli hujjat bo'lib, uni birinchi yil uchun har oyda, ikkinchisida - chorakda tuzish tavsiya etiladi va faqat uchinchi yildan boshlab siz yillik ko'rsatkichlar bilan cheklanishingiz mumkin.
Biznes-rejani tuzishni boshlashdan oldin, siz barcha asosiy ma'lumotlarni to'plashingiz kerak. Ishlab chiqarishni taklif etilayotgan mahsulotga (ish yoki xizmatga) bo'lgan talabni baholash kerak. U nima va kimga sotilishini va nima uchun odamlar uni sotib olishini tushunishingiz kerak. Shuni esda tutish kerakki, odamlar shunchaki mahsulot yoki xizmatni sotib olish bilan cheklanib qolmay, balki ularning iste'molchilar muammolarini hal qilib, ma'lum afzalliklarning kombinatsiyasini sotib olishmoqda. Ushbu afzalliklar to'plamiga to'rt element kiradi (marketing mutaxassislari ularni marketing kompleksi deb atashadi) - mahsulotning o'ziga xos xususiyatlari, uning narxi, ushbu mahsulotga bo'lgan talabni rag'batlantirish va uni sotish joyi.
Marketing nazariyasining markaziy g'oyasining mohiyati shundan iboratki, bozor ancha o'z ichiga oladi alohida birliklar (segmentlar). Har bir segment mahsulot yoki xizmatlarga nisbatan aniq talablarga ega. Agar korxona o'z mahsulotini yoki xizmatlarini ushbu talablarga muvofiq keltirsa va raqobatchilardan yaxshiroq bajarsa, u bozorda o'z ulushini ko'paytirishi va natijada rentabellikni oshirishi mumkin. Bunda xaridorlarni belgilash - ularning talablari va ularga qanday erishish, o'z mahsulotlarini ularga etkazish masalalarida muhim omil bo'ladi. Xaridorlarning (mijozlarning) ehtiyojlarini yaxshi anglamasdan, mahsulot va xizmatlarning kuchli va zaif tomonlarini baholash mumkin emas.
Kerakli ma'lumotlarni tegishli tashkilot bilan bog'lanish orqali olish mumkin yoki siz o'zingizning tadqiqotingizni o'tkazishingiz mumkin. Axborot manbai sanoat birlashmalarining nashrlari, hukumat hisobotlari, maqolalar bo'lishi mumkin ilmiy jurnallarInternet haqida ma'lumot.

Potentsial bozor o'lchamlari to'g'risidagi ma'lumotlar biznes-rejaning marketing bilan bog'liq qoidalarini asoslashi mumkin. Ularda raqobatdosh firmalar, marjalar, bozor tendentsiyalari va o'sish istiqbollari to'g'risidagi
23

ma'lumotlar bo'lishi kerak.




Ishlab chiqarish to'g'risidagi ma'lumot, qanday mahsulotni ishlab chiqarishni rejalashtirganligiga qarab, korxonaning ishlab chiqarish ehtiyojlarini aniqlashni o'z ichiga oladi. Kerakli ma'lumotlarning aksariyatini shu kabi mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilardan olish mumkin.

Bugungi tez sur'atlar bilan rivojlanayotgan dunyoda texnologik jihatlar va iqtisodiy muhit qo'shimcha imkoniyatlarni ham, muayyan muammolarni ham keltirib chiqarishi mumkin. Odatda texnologiyaning rivojlanishi sizga vazifani yaxshiroq va arzon narxda bajarishga imkon beradi. Biroz texnologik jarayonlar mahsulot sifatining yaxshilanishiga yoki xizmatlar darajasining oshishiga olib kelishi mumkin, boshqalari esa bir xil ishlarni samaraliroq va arzonroq bajarishga imkon beradi.

Ishlab chiqarish haqida ma'lumot to'plashda siz quyidagi masalalarga e'tibor berishingiz kerak.

- ishlab chiqarish operatsiyalari: qayta ishlash va yig'ish uchun barcha asosiy operatsiyalar ro'yxatini tuzish, ularning ba'zilarini pudratchilarga ishonib topshirish mumkinligini yoki agar shunday bo'lsa, kim va kimga topshirish kerakligini aniqlash kerak;

- xom ashyolar: barcha turdagi xom ashyo va materiallar ro'yxatini tuzadi, etkazib beruvchi kompaniyalar nomini, manzillari va taxminiy narxlarini aniqlaydi;

- uskunalar: hamma narsani aniqlang zarur jihozlar va har bir jihozni ijaraga olish (ijaraga berish) yoki sotib olish mumkinligini aniqlash;

- xonalar: ishlab chiqarish ob'ektlariga ehtiyoj, binolarni ijaraga olish, ularni sotib olish va hokazolarni aniqlash;

- qo'shimcha xarajatlar: asboblar, kombinezonlar, ofis buyumlarini sotib olish, elektr energiyasi, suv ta'minoti, boshqa kommunal xizmatlar uchun to'lovlar, boshqaruv xodimlarining ish haqi va boshqalar uchun xarajatlar.
Biznes-reja tuzilishi:

1. Sarlavha sahifasi.

2. Xulosa.

3. Maqsad va vazifalar.

4. Faoliyat turi, mahsulot (ish yoki xizmat) ning tavsifi.

5. Bozor tahlili.

6. Marketing rejasi.

7. Ishlab chiqarish rejasi.

8. Boshqaruv xodimlari.

9. Kerakli mablag'lar manbalari va hajmi.
24

10. Huquqiy reja

11. Xavflarni baholash

12. Moliyaviy reja.
Biznes-rejaning barcha bo'limlari bir-biriga mos kelishi kerak. Keyingi har bir qismning rivojlanishi avvalgilariga tuzatishga olib kelishi mumkin. Shuning uchun biznes-rejaning bir nechta variantlari ishlab chiqilmoqda.

Shuni ta'kidlash kerakki, har bir menejer o'z kompaniyasining rivojlanish xususiyatlariga qarab biznes-reja tuzishi va taqdim etilgan materialning etarliligini shaxsiy baholash asosida investorni ushbu loyihaga mablag 'sarflash maqsadga muvofiqligiga ishontirishi kerak. Asosiy talablardan biri kuchli tomonlarning tahlili va kamchiliklari biznes-reja dizaynerining argumentlarining ob'ektivligini ta'minlaydigan biznes.

Biznes-rejaning har bir qismida moliyaviy reja ko'rsatkichlarining ob'ektivligini asoslaydigan, taklif etilayotgan faoliyatning iqtisodiy bahosi mavjud.

25

Xulosa

Bugungi kunda ko’plab mamlakatlar, xususan O’zbekiston ham rivojlanishning bozor yo’lidan ketmoqda. Bozor iqtisodiyotini olg’a tomon harakatlantiruvchi kuch bu raqobatdir. U ishlab chiqarishni kengaytirish, mahsulot sifatini oshirish va uning narxini pasaytirishni rag’batlantirib, ishlab chiqaruvchilarni fan-texnika taraqqiyoti bilan hamnafas qadam tashlashga, zamonaviy texnika va texnologiyalar, mehnat va ishlab chiqarishni tashkil etishning progressiv usullaridan foydalanishga majbur qiladi.

Bozor iqtisodiyotining ustivor sohasi biznes va tadbirkorlik bo’lib, ularning tashkiliy shakllari kiichk va o’rta korxona hamda mikrofirmalar, qishloq xo’jaligida esa dehqon va fermer xo’jaliklari hisoblanadi. Kichik va o’rta biznes iqtisodiyotning nodavlat sektorida karvonboshi hisoblanadi.

Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mamlakat iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlash, yangi ish o`rinlarini yaratish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishdagi rolini inobatga olgan holda quyidagi xulosalarni qilish mumkin:

- aholini ish bilan bandligini ta’minlash, mahalliy resurslardan samarali foydalanish asosida mahalliy sanoat tarmoqlarini rivojlantirish, shuningdek mamlakatning eksport salohiyatini oshirishda bu sohaning ahamiyatini yanada oshirish chora-tadbirlarini takomillashtirish;

- kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishini tahlil qilish asosida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yo`nalishlari bo`yicha uning iqtisodiy o`sish ko`rsatkichi hududlarda mamlakatning o`rtacha ko`rsatkichlari darajasiga yetishini ta’minlashga erishish orqali hududlar rivojlanishini muvofiqlashtirishga intilish;

- mahalliy resurslar asosida ishlab chiqarishni tashkil etish kam investitsiya mablag`larini talab etishini, ularning bozor konyunkturasi talablariga tez moslasha olishiga imkon berishini inobatga olish.

Kelgusida mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish uchun quydagilarni taklif qilamiz:

- Yangi kichik sanoat zonalarini tashkil etish va faoliyat yuritayotganlarining samaradorligini oshirish maqsadida: kichik sanoat zonalari ishtirokchilarining zaruriy muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlariga ulanish xolatini tanqidiy o`rgangan holda tegishli chora-tadbirlar rejasini tasdiqlash;

kichik sanoat zonalariga ularning ixtisoslashuvi, xududning resurs salohiyatini inobatga olgan xolda, ishlab chiqarishning to`liq siklini amalga oshiruvchi tadbirkorlik sub’ektlarini joylashtirish;

investitsiyaviy loyihalarni amalga oshirish va ishtirokchilarga yuklatilgan majburiyatlarning ijrosi yuzasidan tizimli monitoring olib borish;

26

kichik sanoat zonalari hududida yangi investitsiyaviy loyihalarni amalga oshirishda tijorat banklarining ishtirokini kengaytirish. - Bu esa o`z navbatida Foydalanilmayotgan davlat mulki ob’ektlaridan oqilona va samarali foydalanish, zamonaviy va raqobatdosh mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkil etish, yangi ish o`rinlarini yaratish va aholi daromadlarini oshirishga xizmat qiladi.

27