Mavzu: Bozor mexnizmining amal qilishi Mundarija: kirish I. Bob bozor iqtisodiyotining mazmuni va amal qilishi. Bozor va uning amal qilishi

2.2.Maksimal va minimal narxlar, «qora bozor»ni vujudgakelishi
Tovarning maksimal va minimal bahosi. Ba'zi vaqtlarda bozor narxi davlat 
P~ tomonidan o‘rnatiladi. Narx maksimal deyiladi, agar o‘rnatilgan narx 
muvozanat narxdan kichik bo‘lsa P~ P P~ 

e Pe ( - muvozanat narx) va 
narxni maksimal narx dan yuqori belgilash ta'qiqlansa. Maksimal narx ba'zi 
bir mahsulotlarga aholini ushbu mahsulot bilan ma'lum darajada ta'minlash 
maqsadida davlat tomonidan o‘rnatiladi.
Talab va taklif nazariyasiga ko‘ra, maksimal narxning o‘rnatilishi mahsulot
tanqisligiga olib keladi. Tovar tanqisligini davlat o‘z zahirasidan mahsulotni 
bozorga
Q D 

Q chiqarish yo‘li bilan yechadi, ya'ni o‘z zahirasidagi S miqdorda 
mahsulot chiqarib talab va taklifni tenglashtiradi.
P~ Agar sotuvchilarga tovarni maksimal narx dan yuqori narxda sotishga 
ruxsat Q S bo‘lmasa, taklif miqdor bilan chegaralangani uchun, norasmiy 
bozor (xufiyona ED bozor) vujudga keladi (rasmda bu nuqta orqali 
ifodalangan va bu bozorda tovar P P н н norasmiy bozor narxi da sotiladi; 
muvozanat narxdan ancha yuqori bo‘lishi mumkin).
P

Mahsulotning narxi minimal narx deyiladi, agar minimal narx muvozanat 
narxdan
P

P

P katta bo‘lsa, e (Ре -muvozanat narx) (2.17-rasm) va narx ni 
pasaytirish mumkin bo‘lmasa.
Bunday minimal narx davlat tomonidan, ushbu mahsulotni ishlab
chiqaruvchilarni himoya qilish uchun o‘rnatiladi. Minimal narxning 
o‘rnatilishi,
ortiqcha mahsulotning vujudga kelishiga olib keladi yoki mahsulotlar 
sotilmasdan
omborlarda to‘planib qolishiga olib keladi. Bu vaziyat 3.17-rasmdagi 
grafikda
Q S 

Q keltirilgan, ortiqcha mahsulot ha D jmi ga teng. Agar davlat 
mahsulotni minimal narxdan past narxda sotishga ruxsat bermasa, bu yerda 
ham norasmiy bozor vujudga E ' keladi. Grafikdagi nuqta ortiqcha 
mahsulotni norasmiy ravishda muvozanat Pн narxdan past narxda ( narxda) 
sotilishi mumkin bo‘lgan vaziyatni ko‘rsatadi. Shunday qilib, talab va taklif 
modeli orqali bozor narxlarini o‘zgartirishning oqibatlarini chuqur tahlil 
qilish mumkin.

---

32 
XULOSA
Bozor va bozor iqtisodiyoti tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi 
natijasida vujudga kcladi. Bozor munosabatlari subyektlari o‘zaro bog’liq 
holda va aloqada bandlik, milliy daromad va ishlab chiqarishning umumiy 
hajmi kabi ijtimoiy ishlab chiqarish natijalarini aks ettiradigan va doimiy 
harakatda bo‘ladigan daromad lar va xarajatlar oqimini shakllantiradi.
Bozor munosabatlarining har bir ishtirokchisi o‘z maqsad va manfaatlaridan 
kelib chiqib, mustaqil qaror qabul qiladi. Aynan xo‘jalik yurituvchi 
subycktlaraing iqtisodiy erkinligi va mustaqilligi bozor ko‘rinishidagi 
iqtisodiy munosabatlarni vujudga keltiradi hamda o’z rivojlanishining tabiiy-
evolyusion, dinamik xususiyatini belgilab beradi.
Bozor iqtisodiyoti — murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizim bo‘lib, birlashgan, 
o‘zaro bog’langan va birgalikda harakatlanadigan bir qator tarkibiy 
tuzilmalami o‘z ichiga oladi.
Bozor iqtisodiyotining samarali amal qilishi uchun uning infratuzilmasi 
shakllantiriladi. Bozor infratuzilmasi — bu bozor munosabatlariga ko‘mak 
berishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy institutlar tizimidir.
Bozor iqtisodiyoti tizimining afzalligiga qaramay, shunday muammolar 
borki, ulami bozor mexanizmi vositasida hal etish kam samara keltiradi yoki 
umuman hal etib bo‘lmaydi. Ana shunday muammolarni hal etish uchun 
davlat ulami o‘z zimmasiga olishi yoki zarur shart-sharoitlami yaratib berishi 
kerak.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrining umumiy mazmuni iqtisodiy 
munosabatlarning alohida unsurlarini isloh qilish yoki iqtisodiy siyosatga 
tuzatishlar kiritish emas, balki butun iqtisodiy munosabatlar tizimini 
o‘zgartirishdan iboratdir.
O’tish davri quyidagi mezonlar bilan tavsiflanadi: sikllilik (jamiyatda u yoki 
bu tarkibiy o‘zgarishlaming qaytarilib turishi), beqarorlik (jamiyatda mavjud 
bo‘lgan turli kuchlaming kurashi va o'zaro ta’siri), muqobillik (islohotlar va 
rivojlanish yoilarini tanlash imkoniyati), tarixiylik (eski tizimning yo‘qolib 
ketishi, o‘miga boshqa tizimning vujudga kelishi, uning rivojlanishi).
O‘zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o‘tishda tanlagan yo‘li - o‘ziga xos 
madaniy, tarixiy, iqtisodiy va tabiiy xususiyatlarini hamda bu yo‘ldagi jahon 
tajribasini hisobga olgan holda revolyusion to‘ntarishlarsiz, ijtimoiy 
to‘qnashuvlarsiz, ijtimoiy himoyani kuchaytirgan holda asta-sekinlik, lekin 
qat’iyatlilik bilan bosqichma-bosqich rivojlangan bozor iqtisodiyotiga 

---

33 
o‘tishdan iboratdir.
Iqtisodiy islohotlar - bu bozor munosabatlarini shakllantirishga qaratilgan 
chora-tadbirlar majmuidir. Iqtisodiy islohotlardan ko‘zda tutilgan maqsad 
mamlakat aholisi uchun yashash va xo‘jalik faoliyati yuritishning eng yaxshi 
sharoitlarini yaratish, ulaming ma’naviy-axloqiy yetukligiga erishish, 
iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat,
Iqtisodiy islohotlaming bosh bo‘g‘ini mulkchilik munosabatlarini tubdan 
o‘zgartirishdir, chunki shu orqali ko‘p ukladli iqtisodiyot va raqobatlashish 
muhiti shakllantiriladi hamda bozor iqtisodiyotiga o‘tishning shart-sharoitlari 
vujudga keltiriladi.
Respublikada bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida, iqtisodiyotni rivojlantirish 
borasida bir qator vazifalar turadi. Bular xususiylashti- rish va raqobatchilik 
muhitini shakllantirish jarayonlarini chuqur- lashtirish; makroiqtisodiy 
barqarorlikka erishish; milliy valyutani mustahkamlash; iqtisodiyot tarkibiy 
tuzilishini tubdan o'zgartirish; ijtimoiy kafolatlari kuchli bo‘lgan demokratik 
davlatni shakllantirish vazifalaridir.
O’tish davrida olib borilayotgan iqtisodiy islohotlami keng aholi qatlamlari 
tomonidan qo‘llab-quvvatlanishining asosiy sharti islohotlaming ijtimoiy 
yo‘naltirilganligidir.

---

34