Mavzu buyicha savollar

MAVZU BUYICHA SAVOLLAR

1. Asosiy organik sintez maxsulotlari uchun kanday xom-ashyo man'balarini

bilasiz?

2. Asosiy organik sintez maxsulotlari kanday soxalarda kullaniladi?

3. Parafinlarga ta'rif bering va misollar keltiring.

4. Olefinlarga ta'rif bering va misollar keltiring.

5. Arcnlarga ta'rif bering va misollar keltiring.

6. Oralik maxsulotlar.

7. Monomerlarga ta'rif bering va sinlarga ajrating.

8. Plastifikatorlar.

Javoblar

1.b) Monomerlar va polimerlar materiallari uchun xomashyolar.

Organik sintez va neft kimyosi sintezida bu moddalar eng muxim urinni egallaydi. Ular

plastmassalar, sintetik kauchuk, sintetik laklar, kleylar, plenka materiallari, tolalar olishda

Xomashyo sifatida kullaniladi.

Barcha sintetik polimerlar asosan ikki usul - polimerlanish va polikondensatsiya yuli yuli

bilan olinadi. Polimcrlanish reaksiyalari uchun monomerlar kerak bo"ladi.

Monomerlar issiqlik, yonuglik, nurlanish, katalizator, ininiator ishtrokida uzaro birikishi

natijasida elementlar zvenosi monomerga uxshash yuqori molekulali birikma xosil kiladi.

n CH= CHX CH-CHX-In

Sopolimerlanish reaksiyasida 2 va undan ortik monomerlarlarni uzaro birikishi natijasida

xosil bo"lgan molekulali birikma.

nX + mY *-y-x-X-y-x-y-X-X-x

2.Asosiy organik sintez sanoati maxsulotlarining turli xil tuzilishga va xossalarga egaligi

va kup soxalarda kullanilishi bilan boshqa sanoat maxXsulotlaridan fark kiladi. Asosiy orgnaik

sintez sanoati maxsulotlari - bu turli xil uglevodorodlar, xlor va ftorli birikmalar, spirtlar va

fenollar, oddiy cfirlar, al'degidlar va ketonlar, karbon kislotalar va ulaming xosilalari, aminlar va

nitrobirikmalar, oltingugurt va florli moddalar. Kullanilishi buyicha yuqoridagi birikmalar ikki

guruxga bulinadi: orilk maxsulotlar (boshqa moddalar sintezi uchun kullaniladi va turli

tarmoklarda qo'llaniladigan maksadli maxsulotlar).

3.Parafin (nem. paraffi n, lot. ragshp — oz va affi ns — oʻxshash) — toʻyingan kattik uglevodorodlar S18 — S,5 aralashmasi. Mol. m. 300—400. Sof P. rangsiz, hidsiz, taʼmsiz modda. Qoʻlga yogʻdek unnaydi, suvda, spirtda erimaydi, koʻpgina organik erituvchilarda va mineral moylarda yaxshi eriydi. Suyuqlanish temperaturasi 45—65°, zichligi 880– 915 kg/m3. P., asosan, deparafinizatsiya usulida ketonlar bilan toluol aralashmasidan, moyli neft distillatlarini moysizlantirish va tozalash yoʻli bilan, shuningdek, sunʼiy usulda uglerod (I)-oksidni vodorod bilan qay-tarib olinadi. Izolyasion material sifatida, yogʻochni parafinlashda, qogʻoz, toʻqimachilik, poligrafiya, koʻn, lokboʻyoq sanoatida, elektrotexnika, tibbiyotda qoʻllanadi. Yuqori yogʻ kislotalari, spirtlar, yuvuvchi va sirt faol moddalar olishda ishlatiladi (yana q. Toʻyingan uglevodorodlar).[1]

4.Olifenlar va ularning hosilalari orasida izobutilenga o’xshash bunday talabga javob beradigan monomerlar deyarli kam, shuning uchun polimerlanishning bu turi olifenlarda kam uchraydi. Biroq shunday qator monomerlar mavjudki, ular ma‘lum sharoitda, migratsion polimerlanadi, lekin dastlabki monomer zvenosining tarkibi oxirgi mahsulot tarkibi va tuzilishi bilan ham farqli ravishda o’zgaradi. Bunday polimerlanish jarayoni polimer makromolekulasining ichki qismida yangi bog’lanishlarning hosil bo’lishi bilan yoxud bir yoki bir necha atomlar guruhi zanjir boylab ko’chishi yoki jarayon davomida quyi molekulyar moddalar ajralib chiqishi bilan boshqa jarayonlardan farq qiladi. Ba‘zi hollarda dien uglevodorodlarning polimerlanish jarayonida, aniqrog’i zanjirning o’sishi paytida monomer xalqasining ichki qismida yangi atomlararo bog’lanishlar hosil bo’lishi natijasida zanjir uchida yopiq xalqali monomer qismlari hosil bo’ladi. Masalan:

CH2 = CH – CH = CH2 + CH2 CH2 →—CH2—CH = CH—CH2—CH2 CH2 →

║ ║ | ║

CH CH CH` CH

| | | |

CH2 CH2 CH2 CH2

\ / \ /

CH2 CH2

CH2

/ \

→ —CH2—CH = CH—CH2 — CH2 - CH CH—___

| |

CH2 CH2

\ /

CH2

5.Aromatik uglevodorod — molekulasida benzol yadrosi bo‘lgan uglevodorod. Aromatik uglevodorodning asosiy vakillari benzol (C6H6) va uning hosilalaridir (masalan, toluol: C6H5-CH3, stirol: C6H5-CH=CH2 va boshqalar). Arenlarning dastlabki topilgan aʼzolari oʻziga xos yoqimli hidga ega boʻlganligi sababli ular aromatik uglevodorodlar deb ataladi.Benzol yadrolari kondensirlangan aromatik uglevodorodlarga naftalin, antrasen, fenantren va boshqalar kiradi. Baʼzi kondensirlangan aromatik uglevodorodlarning molekulasi juda ko‘p benzol yadrosidan tashkil topgan bo‘ladi (masalan, koronenda 6 ta). Aromatik uglevodorodlarning asosiy manbai toshko‘mirni kokslash natijasida olinadigan mahsulotlardir.[1]

7.Monomerlar (mono... va yun. meros — qism) — molekulalari oʻzaro taʼsirlanib (polimerlanish yoki polikondensatlanish) yoki boshqa moddalarning molekulalari bilan reaksiyaga kirishib polimerlar hosil qiladigan quyi molekulali moddalar. Polimerlanishda qatnashuvchi koʻpchilik M. quyidagi ikki sinfdan biriga taalluqli boʻladi: 1) karrali bogʻlar S=S, S=S, S=O, C=N va boshqalarning buzilishi natijasida polimerlanuvchi birikmalar (olefinlar, diyen va atsetilen uglevodorodlari, aldegidlar, nitrillar va h.k.); 2) siklik guruhlarning buzilishi natijasida polimerlanuvchi birikmalar, mas, olefin oksidlari, laktamlar, laktonlar. Funksional guruhi bor boʻlgan birikmalar (mas, dikarbon kislotalar, aminokislotalar, glikollar, fenollar, diaminlar) ham M. sifatida ishlatilishi mumkin. Sopolimerlanish yoki sopolikondensatlanish reaksiyalarida ishtirok etuvchi M. somonomerlar deb ataladi.[1]

8.Plastifikatorlar (yun. plastos — plastik va lot. facio — qilaman) — polimerlarning plastiklik va elastiklik holatini yaxshilovchi organik birikmalar. P. polimerlarning sovuqqa chidamliligini oshiradi va ishlov berilishini yaxshilaydi. P. kimyoviy jihatdan barqaror, suvda erimaydigan, issiq va nurga bardoshli hamda zaharsiz boʻlishi kerak. Kimyoviy tuzilishiga qarab quyidagi asosiy turlarga boʻlinadi: ftalatlar — ortoftalat kislotaning efirlari. Polimerlarning sovuqqa chidamliligini oshiradi va dielektriklik xossasini yaxshilaydi. Fosfatlar — fosfat kislotaning murakkab efirlari. Fosfatlar polimerlarni oʻtga chidamli kiladi. Adipinatlar va sebatsinatlar — adi-pin va sebatsin kislotalarning efirlari. Polimerlarni oʻtga chidamli kiladi va past temperaturalarda elastikligini oshiradi. Epoksidlangan P. — epoksidlangan tabiiy moy va epoksidlangan toʻyinmagan kislotalarning efirlari. Bular ham stabilizatorlik xizmatini oʻtaydi. Poliefir P. — yuqori molekulali murakkab geterozan-jirli poliefirlar. Ular moyda, ben-zinda erimaydi, issiqqa chidamli, uchmaydi. Plastifikatorlarch.da muhim ahamiyatga ega (ishlab chiqariladigan P.ning 70%i polivinilxlorid ishlashga ketadi). Rezina va lok-boʻyoq materiallari ishlab chiqarishda ham keng qoʻllanadi.[1]