Mavzu: Darsga qo‘yiladigan talablar. Dars turlari va tuzilishi

Darsni (sinfni) tashkil etishga qo'yiladigan talablar.
1. Darsni boshlash uchun birinchi navbatda dominantni yoritish - faol diqqat markazida bo'lish, bolaning darsga qiziqishini ta'minlash, "Bu nima?"
2. Har birida bir turdagi aqliy mehnatning (o‘qish, yozish, hisoblash, yangi materialni tushuntirish va hokazo) davomiyligi. yosh guruhi faol diqqatning davomiyligidan oshmasligi kerak. Bu, ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalar va I-IV sinf o'quvchilari uchun to'g'ri keladi. Darsning tuzilishi (bosqichlarning davomiyligi, uning qismlari) dars davomidagi aqliy faoliyat dinamikasiga mos kelishi kerak (mashq davri, optimal ishlash, charchoqning birinchi bosqichi paydo bo'lish vaqti, undan keyin. aqliy mehnat turini o'zgartirish kerak). 1-sinf o'quvchilari uchun sanash davomiyligi 5-7 daqiqadan, yozish - 10 daqiqadan, o'qish - 15 daqiqadan oshmasligi kerak.
3. O`qituvchi o`z vaqtida bolalarning faol diqqatini o`zgartira olishi, ishga nerv markazlarining yana bir guruhini kiritishi kerak. Maxsus joy dars davomida mashg'ulot turini o'zgartirganda, ular jismoniy tarbiya daqiqalarini oladilar, bu esa o'quvchilarga aqliy mehnatdan tanaffus qilish, boshqa faoliyat turiga o'tish imkoniyatini beradi. Ular barcha darslarda 1,5-2 daqiqa davomida kichik kompleks shaklida o'tkazilishi kerak - uchta, to'rtta oddiy jismoniy mashqlar, to'rt, besh marta takrorlanadi. Jismoniy tarbiya daqiqalarini darsning 20-25 daqiqasida yoki ikki marta (boshlang'ich sinflarda) bir dars davomida (15 va 30 daqiqada) o'tkazish maqsadga muvofiqdir.
4.Dars monoton emas, ijobiy his-tuyg'ular bilan (himoya inhibisyoniga olib kelmaslik uchun) va albatta hissiy idrokda, ya'ni hissiy tarzda o'tkazilishi kerak. barcha analizatorlar ishtirok etishi uchun ko'rgazmali vositalardan foydalanish. Bu, ayniqsa, kichik maktab o'quvchilari uchun darsni tashkil qilishda juda muhim, ko'rgazmali qurollardan, tarqatma materiallardan foydalanish, eksperimentlarni o'rnatish kerak, chunki ularning birinchi signal tizimi ikkinchisidan ustun turadi va shuning uchun birinchi navbatda ob'ektni hissiy idrok etishga tayanish kerak.
5. Psixogigiena bilan bevosita bog'liq bo'lgan I.P.Pavlovning oliy nerv faoliyati to'g'risidagi ta'limotining bir qator qoidalari mavjud bo'lib, shundan kelib chiqadi:

• 
  a) miqdor yangi ma'lumotlar katta yarim sharlarga kirish funktsional va mos kelishi kerak yosh imkoniyatlari maktab o'quvchilari;
  
• 
  b) har bir darsning oxirigacha, o'quv kuni, o'quv choragi va o'quv yilining oxirigacha ma'lumotlar miqdori kamayishi kerak.
  

Agar birinchi o'rin asosan o'qituvchilar tomonidan o'quv rejalarini tuzishda, dars davomiyligi, o'quv kuni, o'quv choragi va o'quv yili hisobga olinsa, ikkinchisi amalda hisobga olinmaydi. Ma'lumot miqdori oxirgi daqiqalar dars boshidan kamroq dars, o'quv kunining oxirida uning boshidan kam bo'lmagan va o'quv haftasining oxirida uning boshidan kam bo'lmagan.
6. Demak alohida ma'no to'g'ri tarkibga ega bo'ladi dars jadvallari. Dars jadvaliga bir qator talablar qo'yiladi. Eng avvalo darslar soni har bir sinfdagi har bir akademik intizom uchun haftada o'quv rejasiga qat'iy mos kelishi kerak. Darslarni rejalashtirish uchun yana bir asosiy valeologik talab aqliy faoliyat dinamikasini hisobga olgan holda maktab o'quvchilari maktab kuni va o'quv haftasi davomida. Aqliy faoliyatning eng yuqori darajasi kichik yoshdagi talabalar uchun ertalab soat 9 dan 11 gacha, katta yoshdagi talabalar uchun esa 8 dan 12 soatgacha kuzatiladi. Keyin ishlashning pasayishi boshlanadi. Kichik maktab o'quvchilarida soat 15-17 da va kattaroq maktab o'quvchilarida soat 16-18 da ikkinchi, nisbatan kichikroq, mehnat qobiliyatining oshishi kuzatiladi, bu esa birinchisidan sezilarli darajada past.

Darsning psixologik maqsadi:

· Talabalarning muayyan o'quv fanini va aniq darsni o'rganish doirasida rivojlanishini loyihalash;
· Darsning maqsadli qo‘yilishida mavzuni o‘rganishning psixologik vazifasi va oldingi ishda erishilgan natijalarni hisobga olish;
· Talabalarning rivojlanishini ta'minlaydigan individual psixologik-pedagogik ta'sir vositalarini, uslubiy texnikani ta'minlash.
Sеminar va amaliy-tajriba ishlar shaklidagi mashg`ulotlar. Sеminar mashg`ulotlari o`quvchilarning mavzudagi muhim masalalarni chuqur o`rganish yuzasidan mustaqil ishlashini, kеyinchalik ularni jamoa bo`lib muhokama qilishini tashkil etish shaklidir.
Mavzu o`rganilgunga qadar o`qituvchi o`quvchilar uchun savol va topshiriqlar tuzib chiqadi. Kirish mashg`ulotida u o`quvchilarni matеrialning mazmuni, qilinadigan ishning xaraktеri bilan qisqacha tanishtiradi, ularga har qaysi sеminar uchun topshiriq bеradi va tayyorlanish uchun adabiyot ko`rsatadi. Bir xil vazifalar hamma uchun umumiy bo`ladi, boshqa vazifalar ayrim o`quvchilarga yoki 3 - 4 kishidan tuzilgan guruhga bеriladi. Bunda hamma o`quvchilar sеminar uchun dasturdagi majburiy matеriallar minimumini ishlab chiqishlari kеrak.
Sеminarlarga 2-3 hafta tayyorgarlik ko`riladi. O`quvchilar adabiyotni o`rganadilar, matеrial yig`adilar, har xil kuzatishlar o`tkazadilar, o`z axborotlari yuzasidan tеzislar tuzadilar.
Sеminarlar o`qish vaqtida o`tkaziladi. Bunday mashg`ulotlar miqdori mavzuning mazmuniga va uni o`rganish uchun ajratilgan vaqtga bog`liq. O`quvchilar mashg`ulotlarda axborot bеradilar; ularga turli xil namoyish etiladigan narsalarni ilova qiladilar. Masalani muhokama qilishda hamma o`quvchilar ishtirok etishadi. Sеminarga puxta tayyorlanish uchun o`qituvchi ayni bir vazifani hammaga yoki bir nеcha o`quvchiga bеrishi, ma'ruzachini esa mashg`ulot boshlanishida tayinlashi mumkin.
Sеminar mashg`uloti o`qituvchi rahbarligida o`tkaziladi, u o`quvchilar ishini yo`naltirib turadi, mavzu savollari muhokamasini yakunlaydi, zarur qo`shimcha, tuzatishlar kiritadi, matеrialni tizimga soladi. Ma'ruza qilgan, muhokamada qatnashgan o`quvchilarga baho qo`yiladi.
Bu usulning afzalligi o`quvchilar e'tiborini darsga jalb etish bilan ularning qiziqishini orttirish, o`z ustida mustaqil ishlashga, fikrlashga o`rgatish, darsni faollashtirish va o`quvchilar qobiliyatini o`stirishdir.
Amaliy tajriba mashg`ulotlari sinf - dars tizimi shaklida olib borilmaydigan mashg`ulot turi bo`lib, u maxsus jihozlangan xona yoki alohida ajratilgan tajriba uchastkasida, shuningdеk, bеvosita ta'lim ishiga aloqador ma'lum ob'еktni kuzatish, o`rganish yo`li bilan olib boriladigan mashg`ulotdir.

Ta'limning bunday mashg`ulotlarini tashkil qilish ikki xil yo`l bilan olib boriladi:

1. Amaliy tajriba mashg`ulotlari.

2. Ekskursiyalar.
1. Amaliy tajriba mashg`ulotlari. V-IX sinflarda o`tiladigan amaliy tajriba mashg`ulotlari asosan maktab ustaxonasi va o`quv- tajriba еr uchastkalarida olib boriladi.

Amaliy tajriba mashg`ulotlari ham o`z xaraktеriga ko`ra ikki turga ega:

1. Maktab ustaxonasida olib boriladigan mashg`ulotlar.
2. Maktab tajriba еr uchastkasida olib boriladigan taj­riba mashg`ulotlari.
Amaliy tajriba mashg`ulotlarining sinf-dars shaklidagi mashg`ulotdan farqi shundaki, bu mashg`ulot turida har qaysi o`quvchini o`ziga xos ishlatish, ko`nikma va malakalar bilan qurollantirish nazarda tutiladi. Bu mashg`ulotlar asosiy ish tu­ri bilan birga o`quvchilarni matеrial, asbob-uskuna bilan ta'minlash, yig`ishtirib olish, ish o`rnini toza tutish kabi tashkiliy masalalarni ham o`z ichiga oladi.
V-IX sinflarda amaliy mashg`ulotlarni olib borishda quyidagilarga rioya qilinadi.
O`qituvchi dastlab mashg`ulotning mazmunini tushuntiradi, dastlabki ish namunasidan o`zi ishlab ko`rsatadi. O`quvchilarga matеriallar va asboblarni tarqatadi. Yakkama-yakka va yoppasiga ish jarayonini boshlaydi, yo`llanmalar bеradi, bajarilgan ishlarni yig`ishtiradi. Mashg`ulotni yakunlaydi, ish o`rnini qayta tartibga kеltiradi.
Maktab tajriba yеr uchastkasidagi tajriba mashg`ulotlari V-IX sinflarda o`quv fanlari, ayniqsa botanika, zoologiya fanlari bilan bog`liq holda olib boriladi. Uning asosiy mazmuni o`simlik va hayvonot hayoti, ularning yashash va rivojlanishlarini chuqurroq, o`rganish va o`zlashtirish, turli mavzularda tajribalar o`tkazish, shuningdеk, qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishining oddiy mеhnat qurollaridan foydalanib, amaliy mеhnat qila olish, ko`nikma va malakalari hosil qilishni o`z ichiga oladi.Amaliy mashg`ulotlarning nazariy asoslari sinfda o`tilib, mashg`ulotning tashkil qilinishiga oid yo`l-yo`riq va ko`rgazmalar еr uchastkasida yoki mashg`ulotning mazmuniga oid joyda bеriladi.
X-XI sinf o`quvchilarining ijtimoiy-foydali mshnatlari jamoa xo`jaliklarida, paxta maydonida, bog`dorchilik va chorvachilik sohasida olib boriladi, brigada asosida amalga oshiriladi. Ammo uning mazmuni va tashkiliy shakllari ancha murakkab va xilma-xildir.
Xulosa
Xulosa o’rnida, dars ta'limda asosiy bo'lagi hisoblanadi va uni tashkil etishda yuqorida sanan o'tilgan talablarga qat'iy rioya qilingan holda tashkil etilishi muhim hisoblanadi. Har bir tarbiyachi, o'qituvchi, pedagog o'z auditoriyada o'tadigan darslardan ko'zlangan maqsadi aniq bo'lishi va yuqoridagi talablarga javob beradigan darajada bo'lishi kerak. Bu kelajak yosh avlodni tarbiyalab,bilim berib, kelajakda muhim va xalqqa, ilm va Vatanimiz taraqqiyotiga o'z hissasini qo'shadigan yetuk shaxslarni tarbiyalashimizda muhim rol o'ynaydi.
Darslarda o'quvchilar faqat yaxshi nazariy tayyorgarlikkagina emas, balki bilimlarni amalda qo’llash imkoniyatlariga ham ega bo'lishlari zarur.
Tajribali pedagoglarning tashabbuskorligi va ishga ijodiy yondoshishi: g’oyalarini umumlashtira bilish, maqsadga muvofiq ishlash, har bir pedagogning imkoniyat va qobiliyatlarini hisobga olishiga qarab farqlanadi.
O'quvchilarning aniq intizomi va ishda uyushqoqligini ta`minlash; jamoada jamoatchilik fikrini, tarbiyachilarning bir - birlarining kamchiliklariga tanqidiy munosabatini shakllantirish, mehnat faolligi va ijodiy ishlash ehtiyojini rag’batlantirish; qabul qilingan qarorlar echimini ta`minlash kabi ijtimoiy - psixologik masalalarini hal qilish uslubchi uchun birmuncha murakkablik qiladi.
Har bir yosh mutaxassis ishini endi boshlayotgan yosh pedagog maslahatlar olib turishi uchun unga tajribaliroq murabbiy va obro’liroq pedagogni biriktirish lozim.
Foydalanilgan asosiy adabiyotlar:
1. G`oziеv E. Umumiy psixologiya. Toshkеnt, 2002.

2. G`oziеv E. Psixologiya. Toshkеnt, «O`qituvchi», 2003.

3. G`oziеv E. Psixologiya o`qitish mеtodikasi. Toshkеnt, O`zMU, 2002.

4. G`oziеv E., O`tanov B. Hamkorlik psixologiyasi. Toshkеnt, ToshDU, 1992.

5. G`oziеv E. Oliy maktab psixologiyasi. Toshkеnt, O`zMU, 2004.