Mavzu: Davlatning moliyaviy tizimida kriptovalyutalardan foydalanish istiqbollari va xavflari

MAVZU: Davlatning moliyaviy tizimida kriptovalyutalardan foydalanish istiqbollari va xavflari
REJA

1. Kirptovalyuta va blokcheyn texnologiyasi nima.

2. Davlatning moliyaviy tizimida kriptovalyutalardan foydalanish istiqbollari.
3. Davlatning moliyaviy tizimida kriptovalyutalardan foydalanish xavflari.
2008 yil 31 oktyabrda Satoshi Nakamoto taxallusi ostidagi foydalanuvchi bitkoin kriptovalyutasining yangi elektron pul tizimi sifatidagi tavsifini tarmoqqa joylashtirdi. Uning asosiy afzalliklari bu firibgar amaliyotlaridan himoya qilish, har qanday tashkilotlardan mustaqillik, anonym holatda foydalanish imkoniyati edi.Kriptovalyuta virtual valyutaning bir turi bo'lib, “kriptografik usullar bilan himoyalangan matematik tamoyillarga asoslangan markazlashtirilmagan konvertatsiya qilinadigan valyutani anglatadi”
Umuman olganda, kripto-valyutalar soni uch mingdan ortiq. Ular orasida eng mashhuri bitkoin bo'lib qolmoqda – u raqamli valyuta bo’lib, faqat Internetda ishlaydi. Valyuta emissiyasi dunyo bo'ylab ma'lum bir dastur yordamida millionlab kompyuterlarning ishlashi natijasida yuzaga keladi. Odatiy markazlashtirilgan ierarxiya o'rniga blokcheyn texnologiyasi qo'llaniladi, bu barcha operatsiyalar bo'yicha ma'lumotlarni bitta serverda emas, balki to'lov tizimiga ulangan kompyuterlarda saqlashni nazarda tutadi. Ushbu muqobil pul oldindan belgilangan maksimal miqdorga ega: bitkoinlar soni ma'lum bir tezlikda o'sib boradi va bu tezlik 2140 yilgacha pasayib boradi, shu bilan bitkoinlar ta'minoti 21 million tangaga etadi. Bitkoin operatsiyalari «peer-to-peer» tarmog'ida amalga oshiriladi, bu erda odamlar o'rtasidagi operatsiyalar uchun moliyaviy vositachilar talab qilinmaydi.
Dunyoda virtual valyutalar keng tarqalganiga qaramay, ushbu hodisaning huquqiy asoslari etarli darajada ishlab chiqilmagan, virtual valyutalarning tasnifi mavjud emas. Ba’zilar ularni quyidagicha tasniflashadi:- konvertatsiya qilinadigan valyutalar (Bitcoin, E-Gold, Liberty Rezerve va boshqalar), ular ma'lum birjalarda Fiat valyutasi ekvivalenti qiymatga ega bo'lib, Fiat valyutasiga va aksincha almashtirilishi mumkin;- faqat virtual sohalarda foydalanish uchun xizmat qiladigan va rasman Fiat valyutasiga almashtirib bo'lmaydigan konvertatsiya qilinmaydigan valyutalar (Q Coins).
Blockcheyn texnologiyasi – bu shakllanayotgan tranzaktsiyalar bloklaridan iborat ma'lum qoidalarga muvofiq qurilgan zanjirdir. Barcha bloklar bitta zanjirga – blokcheynga (inglizcha block – blok, chain – zanjir) bog'lanadi. Ko'pincha bloklar zanjirining nusxalari tranzaktsiyalarda qatnashadigan barcha kompyuterlarda saqlanadi. Blokcheyn reestr sifatida ishlatilishi mumkin va unga istalgan tarmoqdan foydalanuvchi kirishi mumkin.
Kriptovalyutalarning asosiy xususiyatlari ularni kalbakilashtirishning va o'g'irlash imkonsizligi, umumiy emissiya markazi yo'qligi, tashqi tartibra solish yo'qlig'i va boshqalardan iborat bo’lib, ular ishonchli, foydalanish qulay, tranzaktsiya xarajatlari minimalligi bilan ajralib turadi. Kriptovalyutalar qiymati faqatgina undan foydalanuvchilar kutadigan natijalarga bog’liq bo’lib, u ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi. Shu hisobdan u an’anaviy valyuta funtsiyalarni o’zida mujassam etmaydi.
Rasmiy ravishda kriptovalyutalarni tan olgan va uni tartibga solish bo'yicha qonuniy qoidalarni ishlab chiqayotgan mamlakatlarga Avstraliya, Belorusiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Kanada, Norvegiya, Rossiya, Singapur, Skandinaviya davlatlari, AQSh, Chexiya, Shveytsariya, Shvetsiya, Estoniya, Janubiy Koreya, Yaponiya kiradi. Kriptovalyutalarni noqonuniy deb hisoblaydigan va undan foydalanishni taqiqlagan mamlakatlar Jazoir, Bangladesh, Boliviya, Vetnam, Indoneziya, Islandiya, Qirg'iziston, Livan, Nepal, Ekvador. Boshqa mamlakatlar bu masalada betarafdir, ularning hukumatlari ortiqcha aralashmaydi, lekin ular ham kriptovalyutalardan foydalanishni taqiqlamaydilar.
Kripto-valyutani rivojlantirish istiqbollari quyidacha qisqacha ifodalanishi mumkin: oddiy odamlarning hayotiga bosqichma-bosqich elektron pullar kirib boradi; markazlashmagan tizimlar banklarning o'rnini bosmaydi, balki bir-birini to'ldiradi; xavfsizlikni yaxshilash uchun ba'zi boyliklarni qurbon qilishingiz kerak bo'ladi; kelgusi yillarda barqaror vaziyatni kutishning hojati yo'q.Tez orada to'lov vositasi sifatida kriptovalyutalardan bundanda ko’proq odamlar foydalanishi mumkin. Ushbu istiqbol kun sayin tobora real voqelikka aylanib bormoqda va dunyoning turli mamlakatlaridagi siyosiy va bank tizimlarining qiziqishi tobora ortib bormoqda.
Kripto-valyutaning doimiy ravishda o'sib boruvchi kursi odamlarni kriptovalyutani to'plashga undaydi, unda pul ishlashga umid qildiradi. Spekulyativ foyda olish imkoniyati investorlarni real sektordan chalg'itadi.Yana bir muammo – bu kripto-valyutalarning o'zgaruvchanligi. Har bir o'sishdan keyin kursning qulashi kuzatiladi, unchalik kuchli bo’lmasada, ammo baribir sezialrli qulash bo’ladi. Haqiqiy iqtisodiyotda bunday o'zgaruvchan kursga ega valyutadan foydalanishda muammolar mavjud bo’ladi.
Uchinchi muammo – qurollanish poygasi. Kripto-valyutani chiqaradigan har bir emitent o'z jihozlarining kuchini oshirishga harakat qiladi. Qurollanish poygasi xarajatlari emissiya hisobiga qoplanadi, ammo vaqt o'tishi bilan kripto-valyutalarning qazib olingan birliklari soni muqarrar ravishda kamayadi va keyinchalik tranzaksiya to'lovlarini to'laydiganlar uskunalar narxini qoplashlari kerak bo’ladi, yoki kripto-valyutaning narxi juda ham ko'tariladi.
To'rtinchi muammo – energiya sarfi. Bitkoin qazib olish qimmat va ko’p energiya sarf qiladigan kompyuter uskunalarini talab qiladi. Har yili bitkoin qazib olishga 73,1 teravatt-soat sarflanadi, bu butun dunyo bo'ylab elektr energiyasining 0,33 foizini tashkil etadi.Beshinchi muammo – Kriptovalyutalar qiymati faqatgina undan foydalanuvchilar kutadigan natijalarga bog’liq bo’lib, u ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi. Shu hisobdan u an’anaviy valyuta funtsiyalarni o’zida mujassam etmaydi.
Bugungi kunda Bitcoinni qazib olish uchun sarflanadigan umumiy energiya AQSh tomonidan iste'mol qilinadigan energiyaning 1,8 foizini, Rossiyaning 7,5 foizini, Buyuk Britaniyaning 22,1 foizini va Chexiyaning 107,1 foizini tashkil etadi. Agar barcha maynerlar alohida mamlakat deb qaralsa, unda 2019 yil noyabr oyida u elektr energiyasi iste'moli bo'yicha dunyoda 40-o'rinni egallagan bo'lar edi (2017 yil oxirida – 61-o'rin).
Mavzu bo'yicha xulosalar Kriptovalyutalarning yaxshi yoki zararli ekanligi, ular zamonaviy iqtisodiyotga yangi narsa olib keladimi yoki fiat valyutalari kursiga bog'langan elektron pullarning yana bir turiga aylanadimi-yo'qligini aniq aytib bo’lmaydi. Hech shubha yo'qki, kriptovalyutalar ulkan salohiyatga ega, bu bir tomondan global iqtisodiyotga kuchli turtki berishi mumkin, ikkinchidan esa uning rivojlanishini sekinlashtiradi. Boshqa har qanday yangilik singari, kriptovalyutalar ham yangi xavflarni o'z ichiga oladi, shu jumladan noqonuniy faoliyat, ammo ushbu texnologiya inqilobiy imkoniyatlarni taqdim etadi.