Mavzu: Davriy va nodavriy o’zgaruvchan tok

Mavzu: Davriy va nodavriy o’zgaruvchan tok.

Reja:

1. 
   Elekt toki. O’zgaruvchan tok haqida.
   
2. 
   Davriy o’zgaruvchan tok.
   
3. 
   Nodavriy o’zgaruvchan tok.
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar.
   

1. 
   Elekt toki. O’zgaruvchan tok haqida.
   

ELEKTR TOKI — elektr zaryadlarining tartibli harakati. Elektr toki paydo boʻlishi va doimo paydo boʻlib turishi uchun:
1) moddada erkin elektr zaryadlari,
2) ularni tartibli harakatga keltiruvchi elektr maydon va
3) zanjir berk boʻlishi kerak. Zaryadli zarralar tok tashuvchilar deb ataladi. Metallar va yarimoʻtkazgichlarda tok tashuvchilar elektronlardan, elektrolitlarda musbat va manfiy ionlardan, ionlashgan gazlarda musbat va manfiy ionlar hamda elektronlardan iborat.
Zaryadli zarralarning elektr maydon taʼsirida jismga nisbatan koʻchishi natijasida vujudga keladigan Elektr toki oʻ t k a zuvchanlik toki deb, zaryadlangan makroskopik jism (mas, suyuqlik yoki gaz) larning koʻchishidan yuzaga keladigan Elektr toki konveksion tok deb ataladi. Siljish toki deb ataladigan tok ham mavjud. Bu tok zaryadlar harakatiga bogʻliq boʻlmay, balki elektr maydon kuchlanganligining vaqt boʻyicha oʻzgarishiga mutanosib (proporsional) boʻladi. Siljish toki magnit maydon hosil qilish xususiyati jihatidangina oʻtkazuvchanlik va konveksion tokka ekvivalentdir.
Elektr tokining mavjudligini tok tufayli yuz beradigan quyidagi taʼsir yoki hodisalarga qarab bilish mumkin:
1) issiqlik taʼsiri — tok oʻtayotganda oʻtkazgich (oʻta oʻtkazgich bundan istisno) qiziydi;
2) kimyoviy taʼsiri — E. t. oʻtkazgichning kimyoviy tarkibini oʻzgartiradi (mas, elektroliz hodisasi); 3) magnit taʼsiri (mas, tokdi oʻtkazgich yonida magnit milining ogʻishi, elektromagnitlar);
4) kuch taʼsiri (mas, magnit maydonida tokli oʻtkazgichning ogʻishi, elektr dvigatellar);
5) yorugʻlik taʼsiri (mas, siyraklangan gazlarda razryad, elektr yoyi). Tok kuchi ampermetr, milliampermetr, mikroampermetr va galʼvanometr bilan oʻlchanadi.
Tok kuchi deb oʻtkazgichning koʻndalang kesim yuzasidan vaqt birligi ichida oʻtayotgan zaryad miqdoriga aytiladi. Simning koʻndalang kesim yuzasini tasavvur qiling. Simning yuzasiga yaqin turing va oʻtayotgan zaryad zarralarini sanang. Bir sekund ichida nechta zaryad koʻndalang kesim yuzasidan oʻtganini qayd qiling. Biz musbat zaryad harakatlanayotgan yoʻnalishdagi tok kuchining ishorasini musbat deb belgilaymiz.

Modomiki, tok vaqt birligi ichida koʻndalang kesim yuzidan oʻtayotgan zaryadlar miqdoriga teng ekan, biz uni matematik jihatdan quyidagicha ifodalashimiz mumkin:
​