Mavzu: Dialektika-rivojlanish haqidagi ta’limot

Sifat boshqa obyekt emas, balki aynan shu obyekt bo’lgani tufayli katta ahamiyatga ega bo’lgan aniqlikni ifodalaydi. Sifat bir obyektdan boshqa obyektni farqlashga imkon beradigan uning o’ziga xos xususiyatini baholovchi obyekt tarkibiy elementining o’zgarmas munosabatlarini aks ettiradi. Aynan sifat tufayli har bir obyekt mavjud bo’ladi va boshqa obyektlardan ajratilgan narsa deb hisoblanadi.

Sifat xususiyatlarda namoyon bo’ladi. Shu bilan birga, sifatini xususiyatdan ajratish lozim. Xususiyat obyektning har qanday tomonini tavsiflasa, sifat obyekt haqida umumiy tushuncha beradi.

Sifatdan tashqari har qanday obyektning miqdori ham mavjud. Sifat obyektni unga xos bo’lgan xususiyatlar, shuningdek, kattalik, hajm va boshqalarning rivojlanishi yoki jadalligi darajasi jihatidan tavsiflaydi. Miqdor soni bilan ifoda etiladi.

Misol uchun avtomobilni olib qarasak, sifat jihatdan u o’ziga xos xususiyatlarga ega. Miqdor jihatdan avtomobil hajm, shakl, rang va hokazoga ega.

Miqdor va sifat ajralmas bo’ladi. Sifat umuman miqdoriy xususiyatlardan ajralmas holda bo’lmagani kabi miqdor ham shunga teng ravishda umuman bo’lmaydi. Biz «nechta» deb so’raganda, har doim qandaydir sifatli aniqlikni ko’zda tutamiz: «nechta odam», «nechta uy» va hokazo.

Shunday qilib, rivojlanish miqdor va sifat birligi sifatida ifoda etiladi. U ikki shaklda sodir bo’lishi mumkin: uzluksizlik va uzuqlik (sakrash tarzida).

Rivojlanishda uzluksizlik – bu sekin, bosqichma-bosqich, miqdoriy jihatdan to’planish bosqichi. Ushbu bosqich rivojlanishning «evolyutsion yo’li» deb ham ataladi. Ammo, ma’um bir bosqichga erishib, uzluksizlikning o’rniga sakrash bosqichi keladi.

Uzilishlik (sakrash) – bu tez, tubdan, sifatli o’zgarishlar bosqichi, yangi eski sifatdan yangisiga aylanish payti.

Suv haroratini asta-sekin oshirish, oxir-oqibat uning istalgan (100 daraja) haroratiga erishishga va uning (sifati) agregat holatining o’zgarishiga olib keladi. Bu izchil miqdoriy o’zgarishlarni qanday qilib sifatli o’zgarishlarga olib kelishning yaqqol misolidir. Jamiyatda ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi ishlab chiqarish munosabatlari bilan zid keladi. Alohida ziddiyatlarning izchil to’planishi bir ijtimoiy-iqtisodiy shakllanishdan boshqasiga sakrab o’tish tarzidagi vaziyatni hali yaratmaydi, ammo, ziddiyatlar o’zinin geng yuqori nuqtagasiga yetganida bunday o’tish bir ijtimoiy-iqtisodiy shakllanishning boshqasiga sakrab o’tish tarzidagi almashishi bo’lganida, odatda, ijtimoiy inqilob shaklida amalga oshiriladi.