Mavzu Dinamik makroiqtisodiy tahlil faniga kirish Reja

iqtisodiy holatni taqqoslash. 
Xalqaro 
valyuta 
fondi 
(XVF) 
metodpiasi. 
XVF 
2004 
yildan 
boshlab 
dunyo 
mamlakatlarini 
tasniflashdagi 
yondashuviga 
o’zgartirish 
kiritdi. Endilikda dunyo mamlakatlari ikki guruxga - “Sanoat jihatdan 
taraqqiy ettan mamlakatlar” (advanced economics) va “Boshqa bozor 
iqgisodiyoti shakllanayotgan mamlakatlar va rivojlanayotgan mamlakatlar”ga 
(other 
emerging 
market 
and 
developing 
countries) 
bo’linadi. Ushbu 
tasnif 
biron-bir 
qatiy 
iqtisodiy 
mezonlarni 
talab 
etmaydi 
va 
XVF 
yordamida 
tarixiy 
shayushangan 
yondashuvlar 
asosida 
tahlillarni 
yengillashtirishni ko’zda tutadi. XVF tasnifiga faqat tashkilotga a’zo 
mamlakatlarnigina kiritadi. Misol uchun Kuba va Koreya Xalq Demokratik 
Respublikasi ushbu tasnifga kiritilmaydi va ushbu mamlakatlar iktisodiyoti XVF 
tomonidan monitoring qilinmaydi. San-Marino bo’yicha ma’lumotlar bazasi to’lik 
ishlab chiqilmaganligi bois ushbu mamlakat rivojlangan mamlakatlar guruhiga 
kiritilmaydi. Xuddi shu sabablarga ko’ra Marshall Orollari, Mikroneziya Federativ 
Shtatlari, Palau, Somali va Tuvalu bozor iktisodiyoti shakllanayotgan mamlakatlar 
va rivojlanayotgan mamlakatlar guruhiga kiritilmaydi.
Bozor iqgisodiyoti shakllanayotgan va rivojlanayotgan mamlakatlar 
tahliliy mezonlar bo’yicha ham guruxdarga ajratiladi. Tahliliy mezonlar 
— 
mamlakatning 
eksport 
daromadlari 
tarkibi 
va 
boshqa 
tashki 
daromadlarni ifoda etadi. Mamlakatlar o’rtasidagi fark sof kreditor va 
sof debitor mamlakatlar sifatida ham tahlil etiladi. Bundan tashqari 
sof debitor 
mamlakatlar tashqi 
moliyalashtirish 
manbai 
va qarzlarga 
xizmat ko’rsatish holati kabi moliyaviy mezonlar bilan xam o’rganiladi. 
XVF va Jahon banki baholariga ko’ra yuqori darajada qarzdorlikka 
ega kambag’al mamlakatlar guruhiga tashqi qarz hajmini qisqa muddat 
ichida 
“iqtisodiy 
maqbul” 
darajaga 
yetkazish 
majburiyatini 
olgan 
mamlakatlar kiradi. Ko’pchilik mamlakatlar qarz yukini yengillapggirish 

---

imkoniyatidan 
foydalanishdi 
va 
ushbu 
qarzdorlar 
ro’yxatidan chiqib 
ketishdi. 

---

Dunyo mamlakatlarini iktisodiy xolatini takkoslash
1-jadval
mamlakatlar 
2016 yil 
2010 yil 
Iktisodiyotd
a band axoli 
soni, mln., 
kishi ** 
YaIM xajmi 
mlrd AKSh 
dol. 
Shu jumladan 
Mexnat 
unumdorligi ,
ming AKSh 
dol. 
Iktisodiyotd
a band 
axoli soni, 
mln., kishi* 
YaIM xajmi 
mlrd AKSh 
dol. 
Shu jumladan 
Mexnat 
unumdorligi , 
ming AKSh 
dol. 
Tovar 
ishlab 
chikarish, 
% 
Xizmat
kursatish, 
% 
Tovar 
ishlab 
chikaris
h, % 
Xizm
at 
kursa
tish, 
% 
Belarusiya 
4,4 
47,4 
48,9 
51,1 
10,8 
4,7 
55,2 
52,5 
47,5 
11,7 
Belgiya 
4,6 
468 
22,5 
77,5 
101,7 
4,5 
483,5 
24 
76 
107,4 
Braziliya 
….. 
1795,9 
27,2 
72,8 
…….. 
2208,8 
22,3 
67,7 
Kanada 
18,1 
1529,8 
29,8 
70,2 
84,5 
17 
1614,1 
28,6 
71,4 
94,9 
Kitay 
771,6 
11218,3 
47,7 
52,2 
14,5 
761,1 
6066,4 
56,4 
43,6 
8,0 
Fransiya 
26,6 
2465,5 
21 
79 
92,7 
25,7 
2646,8 
21,4 
78,6 
103,0 
Germaniya 
41,3 
3477,8 
30,7 
69,3 
84,2 
38,7 
3304,4 
33,5 
66,5 
85,4 
Gresiya 
4,4 
192,7 
20 
80 
43,8 
4,4 
299,4 
18,9 
81,1 
68,0 
Italiya 
22,4 
1858,9 
26,1 
73,9 
83,0 
22,5 
2055,4 
27 
73 
91,4 
Yaponiya 
64,4 
4936,2 
30,7 
69,3 
76,6 
62,6 
5700,1 
29,6 
70,4 
91,1 
Qozog’iston 
8,6 
135 
39,2 
60,8 
15,7 
8,1 
149,3 
47,3 
52,7 
18,4 
Janubiy Koreya 
26,2 
1411,2 
41 
59 
53,9 
23,8 
1094,1 
40,7 
59,3 
46,0 
Rossiya 
72,4 
1246 
37,1 
62,9 
17,2 
69,9 
1524,9 
38,7 
61,3 
21,8 
Ispaniya 
18,3 
1237,3 
25,8 
74,2 
67,6 
18,7 
1384,8 
29,8 
70,2 
74,1 
Turkiya 
27,2 
863,7 
38,5 
61,5 
31,8 
22,6 
771,9 
53,5 
46,5 
34,2 
Buyuk Britaniya 
2647,9 
19,6 
80,4 
29,1 
2295,5 
22,3 
77,7 
78,9 
AQSh 
151,4 
18624,5 
19,8 
80,2 
123,0 
139,1 
14958,3 
20,7 
79,3 
107,5 
O’zbekiston 
13,3 
61,9 
50,5 
49,5 
4,7 
11,6 
39,5 
53,5 
46,5 
3,4 
*Manba: Rossiya strana mira. 2016., -62-63 str. 
**Manba:Uzbekistoni Respublikasining Yillik statistik tuplami.--
Toshkent-2017 y., 281-282 betlar. 

---

2-JADVAL3 
O’zbekiston Respublikasida 2019-2020 yillarda xizmatlar sohasining hududlar kesimida o’zgarish sur’atlar 
T/r 
Hududlar nomi 
2019 yil 
2020yil 
2020 yil 
xizmatlar 
hajmi 2019 
yilga 
nisbatan, % 
Aholi 
soni 
Xizmatlar 
hajmi, 
mlrd.so’m 
Yalpi 
xizmatlar
dagi 
ulushi, % 
Aholi jon 
boshiga 
xizmatlar 
xajmi, 
mln.so’m 
Aholi soni 
Xizmatlar 
hajmi, 
mlrd.so’m 
Yalpi 
xizmatlard
agi ulushi, 
% 
Aholi jon 
boshiga 
xizmatlar 
xajmi, 
ming.so’m 
Aholi jon 
boshiga 
2019 yilga 
nisbatan, % 
1 
Qoraqolpog’iston 
Respublikasi 
1898,3 
5671,8 
3,3 
2987,8 1923,8 
7003,3
3, 2 3640,3 
121,8 
105,9 
2 Andijon 
3127,7 
9805,8 
5,8 
3166,5 3188,2 
14006,6 
6,4 4393,3 
138,7 
103,9 
3 
Buxoro 
1923,9 
8913,2 
5,2 
4373 1946,9 
10504,9 
4,8 
5395,7 
123,3 
106,1 
4 Jizzax 
1382,1 
4305,1 
2,5 
3114,8 
1410,6 
6127,8 
2,8 
4344,1 
139,4 
103,7 
5 Qashqadaryo 
3280,4 
8800,9 
5,2 
2683,2 3334,5 
12255,7 
5,6 3675,4 
136,9 
103,9 
6 Navoiy 
897,1 
5036,2 
3,0 
5613,8 1013,8 
5690,1 
2,6 5612,7 100,0 
104,5 
7 Namangan 
2810,8 
7747,6 
4,6 
2756,4 2867,4 
8972,9 
4,1 3129,3 
113,5 
103,3 
8 Samarqand 
3877,4 
12286,8 
7,2 
3168,8 3947,4 
16414,1 
7,5 4158,2 
131,2 
102,6 
9 Surxondaryo 
2629,1 
6981,9 
4,1 
2655,6 2681,0 
10067,2 
4,6 3755,1
141,4 
103,3 
10 Sirdaryo 
846,3 
2726,8 
1,6 
3222 861,1 
3939,3 
1, 8 4574,8 
141,9 
108,5 
11 Toshkent 
2941,9 
14568,4 
8,6 
4952 2994,0 
19040,2 
8,7 6359,4 
128,4 
103,4 
12 Farg’ona 
3752 
11894,1 
7,0 
3169,9 3819,9 
13350,1 
6,1 3494,8 
110,2 
102,8 
13 Xorazm 
1866,5 
5763,3 
3,4 
3087,8 1893,1 
8535,2 
3,9 4508,6 
146,1 
102,9 
14 Toshkent shaxri 
2571,7 
65759,2 
38,6 
25570,3 2677,2 
82945,5 
37,9 30982,1 
121,2 
107,4 
Jami O’zbekiston 
33805,2 
170261,1 
100,0 
50365,4 34558,9 
218853,5 
100,0 63332,8
125,7 
102,3 

---

Takrorlash savollari 
1. Makroiqtisodiy tahlil fanining obyektiv zarurligini ifodalab bering? 
2. Makroiqtisodiy tahlil fani predmetining ta’rifini tushuntiring? 
3. Makroiqtisodiy tahlil fanining obyektini ifodalab bering? 
4. Makroiqtisodiy tahlil fanining vazifalari nimalardan iborat? 
5. Makroiqtisodiy tahlil fanining metodi nimalarni o’z ichiga oladi? 
6. Makroiqtisodiy tahlil fanining metodologik asoslari qanday? 
Mavzu 2.Dinamik makroiqtisodiy tahlilda real sektor 
 
Reja 
1.Iqtisodiyotning real sektori tushunchasi. 
2. Real sektorning iqtisodiyotdagi oʼrni va ahamiyati.
3.Real sektor va iqtisodiy oʼsish. Real agregatlar. 
4. Nominal agregatlar va shsteʼmol narxlar indeksi. 
1.Iqtisodiyotning real sektori tushunchasi. 
Iqtisodiyotning real sektori– iqtisodiyotning moddiy va nomoddiy ne’matlar va 
xizmatlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlari majmui, iqtisodiyotning moliya sektoriga 
tegishli bo‘lgan moliyaviy, kredit va valyuta operatsiyalari bundan mustasno.
Iqtisodiyotning real sektori (real ishlab chiqarish sektori) yalpi ichki mahsulot 
yaratiladigan tarmoqdir. Qazib olish va qayta ishlash sanoati, qishloq xoʻjaligi, sanoat, 
maishiy va boshqa xizmatlar koʻrsatish korxonalaridan tashkil topgan sanoat ishlab 
chiqarishini oʻz ichiga oladi. 
Iqtisodiyot real sektorining asosini sanoat va qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini 
ishlab chiqarish tashkil etadi. Aynan ishlab chiqarish sohasida ishlab chiqaruvchi tabiat 
bilan o'zaro munosabatda bo'ladi, yangi moddiy ne'matlar yaratiladi. Ishlab chiqarish 
sohasining miqdor va sifat jihatdan rivojlanishi jamiyat farovonligini, aholi 
daromadlarining 
o'sishini 
ta'minlaydi, 
ta'lim, 
sog'liqni 
saqlash, 
madaniyatni 
rivojlantirish uchun moddiy asos yaratadi. 
I
qtisodiyotning real sektori holatiga quyidagilar ta'sir qiladi: 

---

Iqtisodiyotning real sektori Ikkinchi jahon urushidan keyin oʻz taraqqiyotida bir 
necha bosqichlarni bosib oʻtdi. 
-1945-1950 yillar - sanoatni harbiy ishlab chiqarishdan tinch relslarga yo'naltirish 
(konversiya);
-1950-1970 yillar iqtisodiyotning tez va samarali rivojlanishi bilan tavsiflanadi; 
-1971-1991 yillar - nisbatan yuqori, ammo rivojlanish sur'atlarining susayishi. 1991 
yildan 
boshlab 
o'tish 
jarayonida 
o'sishning 
sekinlashishi, 
tarmoqlararo 
nomutanosibliklarning 
paydo 
bo'lishi, 
kapital 
unumdorligining 
pasayishi, 
samaradorlik 
kapital qo'yilmalar
, bozor tizimiga o‘tish bir qator tarkibiy, moliyaviy va 
tizimli inqirozlar bilan kechdi. 
Iqtisodiyotning real sektori holatiga quyidagilar sezilarli ta'sir ko'rsatadi: 

 
moliya bozori
 va eng yuqori darajada 
foiz stavkalari
, bu korxonalarning qisqa muddatli 
va 
uzoq 
muddatli 
istiqbolga 
murojaat 
qilish 
qobiliyatini 
belgilaydi 
bank 
kreditlari
 aylanma mablag'larni to'ldirish va kapital qo'yilmalarni amalga oshirish; 

mamlakat tashqi savdo balansi; 

mamlakatdagi investitsiya muhiti, investitsiyalar uchun qulay shart-sharoitlarning 
mavjudligi, birinchi navbatda, bevosita; 

investorlar huquqlarini kafolatlovchi, foydani repatriatsiya qilish imkoniyatlarini 
ta’minlovchi, xususiylashtirish natijalarini qayta ko‘rib chiqish mumkin bo‘lmagan 
sharoitlarni yaratuvchi davlat siyosati; 

tashqi iqtisodiy faoliyatda cheklovlar mavjudligi yoki yo'qligi. 
Iqtisodiyotning real sektori korxonalarining normal faoliyat yuritishi uchun ham tegishli 
soliq tizimi zarur. 
Iqtisodiyotning birlamchi sektoriga qishloq xoʻjaligi, bogʻdorchilik, oʻrmon va 
baliqchilik, neft, foydali qazilmalar va tabiiy gaz qazib olish, togʻ-kon va tosh karerlari, 
suv sanoati kiradi. Ularning barchasini qazib oluvchi sanoatlar deb ta’riflash mumkin. 
Ikkilamchi iqtisodiy sektor ko'pincha ishlab chiqarish sektori deb ataladi va ishlab 
chiqarish tarmoqlarini o'z ichiga oladi. Qurilish sanoati ham ushbu sektorga kiritilgan, 
lekin ba'zida shunday deb hisoblanadi 
alohida toifa
 qurilish bilan bir qatorda har xil 
turdagi xizmatlarni qamrab olganligi sababli. 

---

Real sektor mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko'rsatish 
bilan tavsiflanadi. Bundan tashqari, unga ilmiy tashkilotlar va savdo tashkilotlari kiradi. 
Har qanday mamlakatning real sektori o'ziga bog'liq bo'lgan xususiyatlar bilan 
tavsiflanad.