Mavzu Dinamik makroiqtisodiy tahlil faniga kirish Reja

 
 
 
2. Real sektorning iqtisodiyotdagi oʼrni va ahamiyati. 
Jaxon bozorlaridagi bekarorlik sharoitida mamlakatni
barkaror rivojlantirish vazifasini xal etishda iktisodiyotning real
sektorni rivojlantirish masalasi ustuvor axamiyat kasb etadi. Ma’lumki,
real sektor iktisodiyoti turli shakl va darajalarda namoyon buladi.
Bular - mamlakat korxonalari ishlab chikarayotgan maxsulotlar va 
ularning rakobatbardoshligi;
mamlakat korxonalari va ularning rakobatbardoshligi; 
mamlakat iktisodiyoti tarmoklari va larning rakobatbardoshligi;
milliy iktisodiyot va uning rakobatbardoshligi; mamlakat 
rakobatbardoshligi.
Mamlakatimiz Prezidenti Sh .Mirziyoyev Oliy Majlis Senati
va Krnunchilik palatasi a’zolariga 2018 yilda amalga oshirilgan asosiy
ishlar yakuni va Uzbekiston Respublikasini 2019 yilda ijtimoiy-
iktisodiy rivojlantirishning eng ustuvor yunalishlariga bag’ishlangan
M urojaatnomasida “Iktisodiyotning barkaror usishi, birinchi
navbatda, yetakchi soxalar rivojiga bevosita boFlikdir. K,aysi soxada 
yukori kiymatga ega maxsulot yaratilsa, biz ana shu soxani birinchi
navbatda kullab-kuvvatlaymiz. Shuning uchun iktisodiyot rivojiga
jiddiy turtki beradigan soxalarni rivojlantirish strategiyasini ishlab
chikish va amalga oshirishimiz lozim”1, deb ta’kidlaydilar. Mamlakatimiz
Prezidenti Sh .Mirziyoyev iktisodiyotning real sektori korxonalarida
tayyorlanayotgan maxsulotlar va ularning rakobatbardoshligini oshirish
asosida milliy iktisodiyotning jaxon xujalik tizimidagi urnini
mustaxkamlash masalasiga aloxida e’tibor karatib kelmokdalar. Iktisodiyot
real sektorini izchil ravishda takomillashtirish, tarkibiy jixatdan
uzgartirish va diversifikasiya kilishni chukurlashtirish, yukori
texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chikarish
tarmoklarining jadal rivojlanishini ta’minlash, faoliyat
kursatayotgan quvvatlarni modernizasiya kilish va texnik

---

yangilash jarayonlarini tezlashtirish orkaligina ta’minlanishi 
mumkinligini rivojlangan mamlakatlar tajribasi kursatmokda. 
Prezidentimiz Sh .Mirziyoyev tomonidan iktisodiyot real sektorini
rivojlantirishga tusik bulayotgan, ishlab chikarilayotgan
maxsulotlar sifatining past bulishiga, tannarxining esa asossiz usib
ketishiga olib keluvchi omillarni bartaraf etish zarurligiga aloxida e’tibor
qaratilmokda.
Jumladan, korxonalarda mavjud asbob-uskunalar va
texnologiyalarning salmokli mikdori jismonan yoki ma’naviy jixatdan
eskirgani, ishlab chikarilayotgan maxsulotlarning material va energiya
sarfi yukori darajada ekanligi, ishlab chikarilayotgan maxsulotlar sifatini
boshkarish tizimini joriy etish, maxsulotlarning xalkaro standartlarga
mosligini ta’minlash masalasi barcha korxonalarda tulik xal
etilmaganligi, ishlab chikarish. 
imkoniyatlaridan foydalanish darajasi konikarli emasligi ta’kidlab
kelinmokda. 
Iktisodiyot real sektorida ishlab chikarilgan maxsulotlarni tashki 
bozorlarga olib chikish uchun rakobatchilar, iste’molchilar, maxsulot
eksport kilinayotgan mamlakatning konunchiligi tuFrisida axborot
kumagini berish, davlatlararo kelishuvlarga kura mamlakat
korxonalari uchun xorijiy davlatlarda eng kup kulaylik rejimini
yaratish, bozor va ishlab chikarish infratuzilmalarini rivojlantirish, 
maxsulot reklamasiga kumaklashish kabi chora-tadbirlar xam real sektor
korxonalari rakobatbardoshligini oshirishga ijobiy ta’sir kursatadi. Milliy
iktisodiyot real sektori rakobat muxiti sharoitida iktisodiyotning tovar
va xizmatlarni ishlab chikarish, iste’mol kilish va sotish imkoniyati
bulib, unda uzining eksport imkoniyatlaridan foydalanib barkaror
iktisodiy va innovasion saloxiyatini axolining yukori turmush
farovonligini ta’minlagan xolda oshirish imkoniyatiga aytiladi. Iktisodiyot 
real sektori rivojlantirish kuyidagi omillarga asoslanishi zarur, ya’ni
infratuzilmani va iktisodiyotni boshkarishni rivojlantirish, ishlab
chikarishni ilmiy-texnikaviy va innovasion saloxiyatga asoslanishini
shakllantirish, samarali boshkaruv tizimini shakllantirish, ilmiy
tadkikotlarga asoslangan va xizmat kursatish soxalarini kullab-
kuvvatlash xamda inson saloxiyatidan samarali foydalanish va uni 
rivojlantirish. Iktisodiyot real sektorini rivojlantirish omillarini taxlil
kilish jarayonida, iktisodiy usishning yukori darajalarini intensiv
ta’minlovchi, milliy iktisodiyot rakobatbardoshligini oshiruvchi va axoli
farovonligiga erishtiruvchi umumiy kursatkichlarni kuyidagi

---

yunalishlarga bulish mumkin, ya’ni iktisodiy, ijtimoiy, institusional,
innovasion, ekologik. Mamlakatimizda iktisodiyot real sektorini
rivojlantirish maksadida kuplab chora-tadbirlar amalga oshirilmokda,
jumladan bu borada davlatning makroiktisodiy tartibga solish siyosati
muxim axamiyatga ega. Davlatning tartibga soluvchilik roli iktisodiyot 
real sektori dinamikasi va darajasiga, xujalik subyektlari va boshkaruv
tuzilmasiga bevosita va bilvosita ta’sir kiluvchi omillarda kurinadi. 
Mamlakatimizda iktisodiyot real sektorini rivojlantirish shartlari asosan 
kuyidagilar, ya’ni iktisodiyotni izchil islox kilish, tarkibiy jixatdan
uzgartirish va diversifikasiya kilishni chukurlashtirish, yukori 
texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chikarish
tarmoklarining jadal rivojlanishini ta’minlash, faoliyat kursatayotgan
kuvvatlarni modernizasiya kilish va texnik yangilash jarayonlarini 
tezlashtirish. Iktisodiyot real sektori korxonalarida ishlab chikarilgan 
maxsulotlarni kupaytirishni ta’minlash yuzasidan kuyidagi chora-
tadbirlar amalga oshirilishi zarur, ya’ni sanoatda maxsulot tannarxini
10-15 foizga pasaytirish borasida dastur ishlab chikish; sanoatning
kayta ishlash tarmoklarini jadal rivojlantirish, iste’mol
tovarlarining turini kupaytirish va sifatini yaxshilash buyicha kushimcha 
imtiyozlarni kuzda tutuvchi maxsus karor kabul kilish, tashki bozorlarda
xaridorbop, rakobatdosh bulgan yukori likvidli maxsulotlar ishlab
chikarishni kengaytirish maksadida eksportga maxsulot chikaruvchi
korxonalarni raFbatlantirishni yanada
kuchaytirish buyicha kushimcha chora-tadbirlarni tayyorlash,
korxonalarning eksport yarmarkalari utkazishini kengaytirish,
mamlakatimiz korxonalari maxsulot takdimotini utkazishi xamda
eksport shartnomalarini tuzishi uchun ularni nufuzli xalkaro
yarmarkalarga jalb etish buyicha aloxida Xukumat karorini kabul kilish. 
Uzbekiston sharoitida innovasion korxonalarning muvaffakiyatli
faoliyatini ta’minlash ishida kuyidagi vazifalarni xal kilish katta axamiyat
kasb etadi, ya’ni asosan maxalliy menejerlarning malakasiga boFlik
bulgan, yangiliklarni izlash va uzlashtirishga moyil muxitni yaratish, butun 
innovasiya
faoliyatining iste’molchi extiyojlariga buysundirilishi, “tadkikot-ishlab
chikarish-sotish” jarayonini tezlashtirish maksadida boshkarmada
darajalar sonini kiskartirish, yangiliklarni ishlab chikish va joriy etish 
muddatlarini
kiskartirish. Iktisodiyot real sektori korxonalari rakobatbardoshligini
ta’minlashiga kuyidagi afzalliklarni aloxida ajratish mumkin,

---

ya’ni mamlakatda siyosiy, ijtimoiy, iktisodiy xolat va xukukiy
tizimning barkarorligi, inson kapitalini rivojlantirishga (ta’lim, soFlikni
saklash, ijtimoiy extiyojlarga) sarflanayotgan katta kuyilmalar xajmi,
axolining urtacha yashash yoshining uzunligi, mexnat resurslarining
rakobatbardoshligi xamda mamlakat axolisi savodxonligi va malaka 
darajasining yukoriligi. 
Iktisodiyot real sektori korxonalari rakobatbardoshligini taminlovchi
omillarni shartli ravishda uch guruxga bulish mumkin buladi: resurs
orkali rakobatbardoshlikni ta’minlash - bunda resurslarning aloxida sifat
yoki son jixatdan ustunlikka ega bulishi nazarda tutiladi (tabiiy,
mexnat, investision), operasion omillarga asoslanib rakobatbardoshlikni 
ta’minlash - unda mavjud resurslardan samarali foydalanish darajasi
yoki boskichining xususiyatlari nazarda tutiladi (infratuzilmaviy,
investision muxit, ilmiy- texnikaviy va ta’lim), strategiyaga asoslanib 
rakobatbardoshlikni ta’minalash- unda rakobat ustunligini
ta’minlovchi omillarni rivojlantirish strategiyalari va uning 
takomillashganligi nazarda tutiladi (rakobat muxiti,
ijtimoiy-madaniy, innovasion, informasion, global).