Mavzu: Dunyo mamlakatlaridan birini tanlab, mamlakatning iqtisodiy siyosati

---

Iqtisodiy ta`limotlar tarixi
Burgutxonov Saidabdulqodirxon
EKS 1-22 GURUH

---

Mavzu: Dunyo mamlakatlaridan birini tanlab, mamlakatning iqtisodiy siyosati
haqida ilmiy-amaliy taqdimot tayyorlash.
Tanlangan mamlakat
Singapur
REJA:
1) Singapur iqtisodiyoti shakillanishi.
2) Tarixi.
3) Qishloq xoʻjaligi.

---

SINGAPUR

---

1) 
Singapur iqtisodiyoti shakillanishi
Atiga 55 yil oldin bu qashshoq 3- dunyo mamlakati edi. Kichik va kam sonli axolisiga ega, tabiy boyliklari
tugul iqtisodiy ustunliklariga xamda tayinli o'tmishi mavjud bo'lmagan mamlakat edi. 20- asirning o'rtalarida
mamlakat Buyuk Britaniyaning mustamlakasi bo'lganida Singapurda xechnarsa yo'q edi, xechqanday pul,
xechqanday resurslar, xechqanday erkinlik. Bundan tashqari mamlakatda ko'p millatli fuqorolarning o'zaro
qaramaqarshiliklari tajoviskor qo'shni davlatlar, urishdan keyingi inqiroz va keng tarqalgan jinoyatchilik
muammolari bor edi. Barcha qoloq davlatlarda bo'lganikabi karrubsiya Singapurda mutloq odatiy xolga
aylangan edi
1963- yil Singapur va Malayziya Britaniya inperyasidan
mustaqil bo'lib ajiralib chiqadi va birlashish to'g'risidagi
kelishuv imzolaydi. Biroq ittifoqda notinchlik va turli
millatga mansuf singapurliklar,Xitoylar, Malayziyaliklar
o'rtasida qonli to'qnashuvlar kuzatiladi.
Yangai mamlakat
qonuni borasida turlicha qarashlar va o'zaro nizolar
natijasida oradan ikki yil o'tib 1965- yilda Singapur
Malayziya tarkibidan chiqariladi.

---

O'sha yillarda unga xattoki tozza ichimlik suvi
xam qo'shni davlatlardan olib kirilgan. 
Mamlakatda aksaryat axolisi savodsiz, xaroba
uylarda yashovchi, har qadamda karrubsiya, 
giyoxvand moddalar savdosi, dengizda esa
qaroqchilik hukum surgan mutxish davirlarni
boshidan kechirgan. Mustaqillik qo'lga
kiritilgan zaxoti Lee yangi mamlakat
kulturalizim g'oyalari asosida barpo etilishini
barcha dinlarga xurmat ko'rsatilishini va barcha
millatlar teng huquqga ega bo'lishini elon qildi. 
Bu g'oya Singapurga xavodek zarur edi chunki
buyerda turli millat va din vakillari istiqomat
qilisharedi. 76,8%Xitoyliklar, 
13,9%Malayziyaliklar 7,9% Indeytslar
shuningdek Arablar,Angilyaliklar, Yerreylarva
boshqa millatlar 40% axoli buddizim dinida
qolgani esa xiristian, musilmon va boshqa din 
vakillari edi.

---

Bugungi kunda rivojlangan iqtisodiyot, tehnologik makon, yashash
uchun eng yaxshi joy, yetakchi moliya markazi dunyoning eng qimmat
shaxarlaridan biri deb atashadi. Singapur davlati xaqida gap ketganda bu
davolar bilan baxis lashish qiyin. Ushbu davlat janubiy sharqiy osiyoda
joylashgam xam shaxar xam poytaxt xam aloxida bir davlatdir. 

---

Singapurning bunday
finaminal yutuqlarini
birkishi isloxatchilar
asoschisi mamlakatning
sobiq va marxum bosh 
vaziri Lee Kuan Yew 
nomi bilan bog'liq. 
Uning 3- dunyo
mamlakatidan
Birinchisiga! shiyori
ostida o'tkazilgan
isloxatlari mamlakatga
iqtisodiy yutuqlarni
amalga oshirishga imkon
berdi. 

---

Bugungi kunda Singapur elektironika va farmaseftika kabi
yuqori texnologik soxalarda jaxonning yetakchilaridan.Eng yirik
moilaviy va neft qayta ishlash markazlaridan biri xissoblanadi. 
Singapur 7 ta asosiy taraqqiyot yo'nalishini — moliya, transport 
xizmatlari, logistika, shaxarsozlik, sog'liqni saqlash, raqamli
iqtisodiyot va ilg'or ishlab chiqarishni tanlab olgan. 
Mamlakatning yalpi ichki maxsulot ko'rsatkichi 2020- yilda
xissob kitoblarga ko'ra $ 337 mlrd, xar bir fuqoroning o'rtacha
yillik daromadi esa $ 55 000 tashkil etmoqda. Bu ko'rsatkichlar
bo'yicha singapur Qatar va Luxemborg keyingi 3- o'rinda turadi. 
Mamlakat axolisining deyarli 3% dollorlik millionerlar
xissoblanadi. 

---

Bugungi kunda Singapur mo'jizasi deb nomlangan xodisa
jamiyatimizda Singapur nafaqat iqtisodiy muammolarni xalqilgan
balki zamonamizning eng muxim muammolaridan biri
karrubsiyani yo'q qilgan mamlakat sifatida keltiriladi.

---

Ushbu fikirni mamlakat raxbari Lee Kuan Yew keltirgan iqtiboslar tastiqlaydi. „
Agar siz karrubsiyani yengishni istasangiz, do'stlaringiz va qarindoshlaringizni
qammoqa yuborishga tayyor bo'ling. O'z do'slaringizdan uchtasini panjara ortiga
o'tqazishdan ishni boshlang. Nima uchunligini siz xam ular xam yaxshi bilasizlar.
Singapur dunyodagi eng kichik shaxarlardan biri uning maydoni bugungi kunda
723,3 km² tashkil etmoqda. Bugungi kunda deganimning sababi mamlakar maydoni
yildan yilga kengayib bormoqda deyarli xar tomonlama dengiz bilan o'ralgan
Singapur suvga qarshi chiqib undan 15% yerni tortib olishga muofaq bo'ldi.
Geografik sharoit shaxar davlat xokimyatini o'ta tejamkor va topqir bo'lishga
majbur qiladi misol tariqasida

---

megapolisda uzoq vaqtdan beri kanalizatsiya va chiqindi suvlarining
yo'qligini aytish mumkun. Olimlar uni ichimlik suviga qayta ishlashni
o'rgandilar, shuningdek singapurliklar dengiz suvini sho'rsizlatishni xam
faol qo'llaydi,

---

eng qizig'i shundaki Singapurda nafaqat suyuq balkim qattiq chiqindi
xam yo'q ular dengizdan qaytarib olgan xududlarda
yermaydonlarini
shakillantirish uchun materyallarga aylantiriladi.

---

10 yil mobaynida dengizning 100 kvadrat klametir suvlari quruqlikka aylantirildi
.

---

Hukumatning jamiyatda qonun ustivorligini qat'iy o'rnatgani, qonun oldida har bir
fuqoroning teng javob berishi Singapur muvaffaqiyatining omili bo'ldi.
Mamlakatdagi vaziyatlarni tubdan o'zgartirish uchun hukumat odamlarning ongiga
yangi standartlarni joriy etishni boshlaydi. Iqtisodiy jixatdan rivojlangan va
karrubsiyadan xoli mamlakat qurush uchun singapurliklar 3 ta asosiy tamoyil
tanlaydi.
1) Meritokratiya
2) Pragmatizm
3) Halollik

---

---

Ushbu ushta tamoyil davlat tizimining 3 ta ustiniga aylantirildi
.
1)
Meritokratiya
—
bu
xarqanday ijtimoiy qatlamda
eng munosib va qobilyatli
shaxslarni
ularni
kasbiy
fazilatlari
va
aloxida
xizmatlariga
adolatli
va
obeiktiv baxo berish asosida
davlat
xizmatlariga
jalb
qilish. Yani yuqori saviyaviy
odamlarni
millatga
bosh

---

2)
Pragmatizm
— bu o'zining va
boshqalarning
tajribasidan
ijodiy
foydalanish qobilyati. Barcha ijobiy va
salbiy tomonlarini inobatga olgan xolda uni
to'g'ri
ravishda
o'zida
qo'llashdir.
Singapurliklar
boshqalarning
yutuqlarini
taxlil qilib ular orasidan o'zdavlati uchun u
yoki bu soxadan eng mos keladigan narsani
topib uni qo'llaydi. Bunga misolan Singapur
dengiz portini aytish mumkun, portni qurish
vaqtida
ular
yevropaning
eng
yaxshi
portlaridan
biri
Roterdamni
shunchaki
ko'chirib olishgan. Dunyoning eng yaxshi
namunalaridan
biri
Singapurga
moslashtirish ishlari muofaqqiyatli o'tdi

---

3) Halollik — yuksak manaviyat va xalollik axolida yillar
mobaynida asta sekinlik bilan xalollik fazilatlari
shakkillantirilib kelingan. Aynan xalollik Singapur kuch
tuzilmalarida muofaqqiyatli ishlashning asosiy shartidir, 
xalollik davlat taraqqiyotining o'zagi.
Tabiiy resurslarning yetishmasligi aql, intizom va zukkolik ustunligi bilan qoplanishi kerak
.
Lee Kuan Yew

---

Karubsiyaning yo'q qilinishining o'zi Singapue iqtisodiy muofaqqiyatning asosiy sababchisi emas.
Singapur xorijiy tadbirkorlar va sarmoyadorlarga keng quchoq ochadi. Dunyoning turli
burchaklaridan puldorlar Singapur tomon oshiqadilar u esa davlat g'aznasiga mablag' olibkela
boshlaydi, ishchi o'rinlar yaratadi.Singapur bugun jaxon bankining biznes qilish retingida yetakchi
xissoblanadi, mamlakat g'aznasiga tushayotgan pullar birinchi navbatda xarbiy kuch qudratga
emas karubsiyaning yo'qligi sababli mansabdorlarning cho'ntagiga xam emas balik salomatlik va
talim tizimiga sariflanadi
Singapur gullab yashnashi va janubiy sharqiy osiyoning eng sanoati rivojlangan markazga
aylanishi, nixoyatda savodli va uzoqni ko'zlagan davlat siyosati bilan taminlandi. Qashshoq bir
davlatcha qisqa vaqt ichida katta taraqqiyotga erishib dunyoning ko'plab rivojlangan davlatlarini
ortta qoldirdi.

---

Mening ikkita yo'lim bor edi
Birinchisi, do'stlarimni va qarindoshlarimni Forbes ro'yxatiga olib chiqish va shu bilan, o'z
xalqimni yalong'och yerda qoldirish.
Ikkinchisi esa, bu xalqga xizmat qilib mamlakatni dunyoning eng yaxshi davlatlarining o'nligiga
kiritishdir. Men ikkinchisini tanladim.
Marxum singapur bosh vaziri
Lee Kuan Yew

---

2) Tarixi
14-asrga oid Xitoy va Yava yilnomalarida bu orol Tumasik (yavacha "masek" —
dengiz) deb atalgan. 1275-yil S.ga Yava qiroli Kertanagar qoʻshinlari, 1349-yil 
Siyom harbiy kemalari hujum qilgan. 1377-yildan orol Yavaga karam boʻlgan, 15-
asr boshlarida esa Tan davlatining qiroli Sukotan oʻzini Singapur, Malakka va
Malayya hukmdori deb yuritgan, soʻng Joxor sultonligi kuliga oʻtgan. 1819-yil orol
inglizlarning Ost-Indiya kompaniyasiga qaram boʻlib qolgan. 1826—1946-yillarda 
S. — StreytsSetlments tarkibidagi ingliz mustamlakasi. Ikkinchi jahon urushi
vaqtida Singapurni yapon qoʻshinlari egallab turgan (1942— 45). 1959-yildan 
Hamdoʻstlik tarkibidagi "oʻzini oʻzi boshqaruvchi davlat". 1963—65 yillarda
Malayziya Federatsiyasi tarkibiga kirdi. 1965-yil 9 avgustda undan ajrab chiqib, 
alohida mustaqil respublikaga aylandi. 1965-yil sentdan BMT aʼzosi. Oʻzbekiston
Respublikasi suverenitetini 1992-yil 2 yanvarda tan olgan, 1997-yil 8 aprelda
diplomatiya munosabatlarini oʻrnatgan. Milliy bayrami — 9 avgust — Milliy kun
(1965).

---

100 yildan ortiq vaqt davomida Singapur hududi Britaniya mustamlakasi
boʻlgan (“Boʻgʻozdagi turar-joylar”, “Boʻgʻozlardagi turar-joylar”). 
Muhim savdo yoʻli Singapur boʻgʻozi orqali oʻtgan boʻlsa-da, bu aholi
punktlari rivojlanmaganligicha qolgan, mahalliy aholining asosiy
mashgʻulotlari baliqchilik va tabiiy kauchuk ishlab chiqarish boʻlgan
(XX asrning birinchi yarmida Singapur va Malayziya ulushiga 20-
asrning yarmigacha toʻgʻri kelgan. jahon kauchuk ishlab chiqarish). 1963 
yilda Singapur Britaniya imperiyasidan ajralib, Malayziya bilan
federatsiya tuzdi. Biroq, Singapur aholisining to'rtdan uch qismi xitoylar
edi, Malayziya va Indoneziya bilan munosabatlarning keskinlashishi
1965 yilda Singapurning Malaya federatsiyasidan chiqarilishiga olib
keldi. Shu yo‘l bilan mustaqillikka erishgan davlat oldidan bir qancha
iqtisodiy muammolar paydo bo‘ldi: oziq-ovqat va chuchuk suv
yetishmasligi, mineral resurslarning to‘liq yo‘qligi, sanoatning
rivojlanmaganligi, 1968-yilda Britaniya harbiy bazasining olib chiqilishi
ishsizlik muammosini yanada kuchaytirdi.

---

Yirik xorijiy kompaniyalarning mamlakatga kelishini osonlashtirish uchun Singapur hukumati
siyosiy va iqtisodiy barqarorlik muhitini yaratdi (arzon ishchi kuchiga ega bo'lgan boshqa
mamlakatlardan farqli o'laroq). Li Kuan Yu partiyasi aslida hokimiyatni monopoliyaga oldi, 
yagona nazorat ostidakasaba uyushmalari hukumati, boshqa kasaba uyushmalari (va undan ham
ko'proq kommunistik e'tiqoddagi tashkilotlar) o'lim jazosigacha jazolandi; korruptsiya va
giyohvand moddalar savdosi bir xil darajada qattiq javobgarlikka tortildi. Ushbu strategiya juda
samarali bo'ldi, dastlabki etti yil ichida yalpi ichki mahsulotning o'sishi 10% dan oshdi, 1972 yilga
kelib ishlab chiqarish korxonalarining chorak qismi xorijiy yoki Yaponiya va AQSh hamkorlari
bilan qo'shma korxonalar edi, 1975 yilga kelib sanoatning YaIMdagi ulushi. 22% ga yetdi (1965 
yildagi 14% dan). Ayniqsa, axborot texnologiyalari, neft-kimyo va elektronika sohalarida
kadrlarni kasbiy tayyorlashga jiddiy e’tibor qaratildi. Agar 1960-yillarda asosiy sanoat
mahsulotlari gugurt, baliq ilgagi va chivinli toʻrlar boʻlsa, 1970-yillarda toʻqimachilik, kiyim-
kechak va oddiy elektronika eksport qilingan boʻlsa, 1980-yillarning boshlariga kelib Singapur
qattiq disklar ishlab chiqarish boʻyicha jahon yetakchisiga aylandi, 1990-yillarda. 1990-yillarda 
kompozit materiallar, logistika, biotexnologiya, farmatsevtika va mikroelektronika kabi sohalar
rivojlandi. Singapur mavjudligining dastlabki 20 yilida YaIM o'sishi 10% ga yaqin bo'lgan bo'lsa, 
1985 yilda 1984 yilga nisbatan pasaydi. YaIM pasayishining bevosita sababi Singapurning eng
yirik sanoat guruhlaridan biri Pan-Electric Industries[en] bankrotligi edi.

---

Umuman
olganda,
bu
mamlakatda
ishchi
kuchining
raqobatbardoshligining
pasayishi
(singapurliklarning daromad darajasi allaqachon rivojlangan mamlakatlar bilan taqqoslangan),
Xitoy va boshqa mamlakatlarga tobora ko'proq ishlab chiqarish ob'ektlari ko'chirilishi bilan
bog'liq. Hukumat iqtisodiyotni rivojlantirishning yangi usullarini izlashi kerak edi. 1973 yilgacha
Singapurda o'z fond birjasi yo'q edi, korxonalarning aksariyati davlat mulki edi. 1985 yildan
boshlab davlat kompaniyalarini bosqichma-bosqich xususiylashtirish boshlandi, eng katta ulush
taklifi 1993 yilda Singapur Telekommunikatsiya kompaniyasining xususiylashtirilishi bo'lib, bu
Singapur birjasining bozor kapitallashuvini deyarli uch baravar oshirdi (48,8 milliard AQSh
dollaridan 132,7 milliard AQSh dollariga). 1999 yil oxirida Singapur birjasida umumiy bozor
kapitallashuvi 434 mlrd. AQSH dollari boʻlgan 370 ta kompaniya roʻyxatga olindi, ularning 27%
Temasek Holdings suveren fondi tomonidan nazorat qilindi.

---

Singapurda sanoat bilan parallel ravishda moliya sektori rivojlandi,
ammo sekinroq sur'atda. 1968 yilda Osiyo dollari bozori yaratildi va
Bank tashkil etildi. Siyosiy partiyalari va kasaba uyushma tashkilotlari.
S. demokratik partiyasi, 1980-yil tuzilgan; S. xalq partiyasi, 1994-yil
tashkil etilgan; Xalq harakati partiyasi, 1954-yil asos solingan; Ishchi