Mavzu: Eftaliylar davlatchiligi va ijtimoiy siyosiy hayotdagi o’zgarishlar Reja: I. bob. Eftaliylar davlatining tashkil topishi va siyosiy hayoti. I

Õzbekiston Respublikasi Oliy va õrta maxsus ta’lim vazirligi Qarshi Davlat Universiteti Õzbekiston tarixi kafedrasi “5120300 Tarix(mamlakatlar va mintaqalar bõyich)”ta’lim yõnalishi talabasi Norqulov Nodirning “Eftalilar davlatchiligi va ijtimoiy siyosiy hayotdagi o’zgarishlar” mavzusida yozgan Kurs ishi TAQDIMOTI. Ilmiy rahbar:M.Mamatova

Mavzu:Eftaliylar davlatchiligi va ijtimoiy siyosiy hayotdagi o’zgarishlar Reja: I.bob. Eftaliylar davlatining tashkil topishi va siyosiy hayoti. I.1. Eftaliylar etnonimining paydo bo’lishi va turli manbalarda yoritilishi I.2. Eftaliylardavlatining siyosiy hayoti . II.bob.Eftaliylar davlatining ijtimoiy iqtisodiy va madaniy hayoti II.1.Eftaliylar davlatida ijtimoiy iqtisodiy hayot II.2.Eftaliylar davlatida madaniyatlararo va dinlararo tolerantlilikning ta’minlanganligi.

Eftaliylar haqida yozma manbalarda ma’lumotlar ko’p: grek, lotin, arman, xitoy, suriya, arab, fors, keyinchalik “Avesto”da, lekin bu ma’lumotlarning ko’pi eftaliylarning davlati tuzib bo’lingan davrga oiddir. Xitoy manbalarida yozilishicha eftallarning ajdodi “yuechji” larga borib taqaladi, ularni yashagan hududi Oltoyning janubi va Xo’tanning sharqiy qismi deb keltirilgan. Xitoyliklar yana bir qarashni olg’a surishadi: eftallarni “gaoguy”, ya’ni uyg’urlarni bir tarmog’i deb hisoblashadi. Lekin ularning tillari turkiyga ham uyg’ur tiliga unchalik o’xshamaydi, shuning uchun ba’zi olimlar eftallarni qadimiy sharqiy massaget qabilalaridan chiqqan va sharqiy chiqqan va sharqiy-eroniy tilda so’zlashadi deb eroniy tilda so’zlashadi deb hisoblashadi
Gumilevning yozishcha, ular yuechji qabilasidan kelib chiqqan. Bu gipotizani Prokopiy (Prokopiy Kessarskiy “Rim va Fors urushlari tarixi” 1876,20 “Rim va Fors urushlari tarixi” 1876,20-21 betlar.) 21 betlar.) tasdiqlaydi. Xitoy manbalarida “xoa” qabilasi nomi bilan uchraydi. Eftaliylar yozma manbalarida esa “eftal”, “xaftal”, “xaytal” shaklida ham uchraydi. Eftallar qaysi hududdan paydo bo’lgani va kimlarning ajdodi ekanligi haqida 2 xil qarashlar bor : 1. Sharqiy 1. Sharqiy-eron qarashi: bu qarashlarga ko’ra eftalitlar eron qarashi: bu qarashlarga ko’ra eftalitlar eroniy xalq bo’lib, hozirgi pushtunlarning ajdodi hisoblanadi. Eftaliy tangalardagi baqtriya tilida grek harfidagi yozuvlarga ko’ra “OIONO”, ya’ni “xion” so’zi uchraydi. Ba’zi olimlar ularni “oq xunnlar” deb nomlashadi, lekin ular biz biladigan xunn qabilalaridan keskin farq qiladi. “oq xunnlar” ,ya’ni eftallarning madaniyati ancha yuksak va rivojlangan bo’lgan, xunnlar esa ko’chmanchi chorvador jangari qabila bo’lgan
Yozma manbalarda eftaliylar, eftallar, eftalitlar, xaytallar kabi turli nomlar bilan atalgan bo‘lib, bu nomlar Eftallar shohi “Eftalon”, ba’zi manbalarda “Vaxshunvar” dan olingan.

2. Turkiy qarash: bu qarashga ko’ra eftallar qadimgi turkiy xalqdir. S.P.Tolstov ularni Sirdaryo havzasida yashagan, shuning uchun ular turkiy xalq deb aytadi. Bu fikrni David Kristian va E.Parker ham maqullagan. Eftallarning qaysi hududdan kelib qolganligi to’g’risida ham baxs ham baxs-munozaralar juda ko’p. munozaralar juda ko’p. Bu yo’nalishda ham Bu yo’nalishda ham fikrlar turli xil. Shpext ularni Shimoliy Xitoyda V-asr o’rtalarida paydo b’olgan deb beradi.(Specht. Etudes sur l'Asie Centrale d'apres les historiens chinois. l'Asie Centrale d'apres les historiens chinois. -"Journal Journal Asiatique", ser.8, 1883, 349-bet) Lekin bu fikrni Shavvan inkor etgan ( inkor etgan (Chavahhes E. Chavahhes E.-"Сборник трудов Орхонской "Сборник трудов Орхонской экспедиции", т.IV, СПб., 1903. экспедиции", т.IV, СПб., 1903.). Parker ularni “yueban”, ya’ni turk qabilasidan chiqqan deb fikr bildirishadi (Parker E. Thousand Years of the Tartars. Shanghai, 1895., 168 Shanghai, 1895., 168-bet). Bu fikrni nemis olimi Hoffman ham (Hoffmann H. Quellen zur Geshichte der tibetish Hoffmann H. Quellen zur Geshichte der tibetishen Bon-Religion. Wiesbaden. 1950, 211 Religion. Wiesbaden. 1950, 211-bet), S.P.Tolstov ham tasdiqlaydi.
Sosoniy kumush tangalari