Mavzu: Ellektrolizga oid masalalar yechishni o‘rganish

8 Mavzu: ALKENLAR MAVZUSINI O‘QITISHDA "F.S.M.U" 
METODINI QO‘LLASH 
F.S.M.U. METODI 
F.S.M.U. metodining tavsifi: Bu metod mashg’ulotda o’rganilayotgan mavzuning 
muhokamasi jarayonida unga doir masalalar bo’yicha talabalar o’z fikrlarini bayon 
qilishlari, shu fikrlarni asoslovchi sabablarni ko’rsatishlari, ularni tasdiklovchi 
misolllarni keltirishlari va pirovardida umumlashtiruvchi xulosalar chiqarishlarini 
o’rgatish va mashq qildirish metodidir.Bu metod talabalarni erkin fikrlashga, o’z 
fikrini himoya qilishga va boshqalarga o’z fikrini o’tkazishga, ochiq holda 
bahslashishga, bahs-munozara madaniyatiga, shu bilan bir qatorda, talabalar 
tomonidan o’quv jarayonida egallangan bilimlarni tahlil etishga va o’zlashtirish 
darajasini aniqlashga, baholashga o’rgatadi. 
FSMU metodining umumiy sxemasi: 
F – fikringizni bayon eting; 
S – fikringizni asoslovchi sabab ko’rsating; 
M – ko’rsatgan sababingizni tasdiqlovchi misol keltiring; 
U – fikringizni umumlashtiring. 
Alkenlar 
To’yingan ochiq zanjirli uglevodorodlardan ikki vodorod atomiga kam bo’lgan, 
shuning hisobiga molekulasida bitta qo’shbog’ saqlaydigan uglevodorodlar alkenlar 
deyiladi. Alkenlar yana etilen qatori uglevodorodlari yoki olefinlar deb ham nomlanadi. 

---

Ularning gomologik qatorining umumiy formulasi CnH2n bo’lib, birinchi vakili C2H4. 
Alkenlardagi s-orbitallar soni vodorod atomlari soniga teng, jami bog’lar soni 3n ga 
teng, shundan σ-bog’lar soni 3n-1 ga teng, molekulasida 2 ta uglerod sp2 gibridlangan, 
n-2 ta uglerod esa sp3 gibridlangan.
Nomenklaturasi:Alkenlar sistematik nomenklaturaga muvofiq to’yingan 
uglevodorodlar singari ataladi, bunda alkanlardagi “an” qo’shimchasi o’rniga “en” 
ishlatiladi va qo’shbog’ o’rni ko’rsatiladi. Zanjirdagi qo’shbog’ o’rnini ko’rsatish 
uchun uglerod atomlari raqamlanadi. Raqamlash zanjirning qo’shbog’ yaqin turgan 
uchidan boshlanadi: 
Zanjir tarmoqlangan bo’lsa, u holda uglerod atomlarining eng uzun zanjiri 
raqamlanadi. Bunda raqamlash zanjirning qo’shbog’ yaqin turgan uchidan boshlanadi: 
To’yinmagan uglevodorodlar to’yinmagan radikallar hosil qiladi. Ular ko’pincha 
tarixiy nom bilan ataladi. Masalan, etilendan hosil bo’ladigan radikal vinil, 
propilendan hosil bo’ladigan radikal (CH2 = CH - CH2­ -) allil deyiladi. 
Alkenlarning bir xil stereoizomeri yuqori temperaturada ikkinchi xil izomerga 
aylanishi mumkin. Temperatura yuqori bo’lganda molekuladagi qo’shbog’ning (π-
bog’) energiyasi zaiflashadi. Uglevodorod molekulasida uglerod atomlarining soni 
ortishi bilan izomerlar soni ham orta boradi. 
FSMU metodini amalda qo’llash namunasi: 
O’qituvchi quyidagiga o’xshagan vazifalar yozilgan tarqatma materiallarni oldindan 
tayyorlab, mashg’ulot vaqtida kichik guruhlarga yoki alohida talabalarga tarqatadi. 
Topshiriq."Nima sababdan alkenlarda stereoizomeriya mavjud?" 

---

F-_________________________________________________ 
S-_________________________________________________ 
M-________________________________________________ 
U-_________________________________________________ 
O’qituvchi vazifani bajarish uchun vaqtni belgilab e’lon qiladi. Vazifalarni bajarish 
vaqtida umumiy rahbarlikni amalga oshiradi. Talabalar o’zlariga berilgan vazifani 
bajarib bo’lgandan so’ng, ularning umumiy muhokamasini tashkil qiladi. Vazifani eng 
yaxshi bajarganlar rag’batlantiriladi.