Mavzu: Ellektrolizga oid masalalar yechishni o‘rganish

Mavzu: 9-SINFDA KIMYO KECHALARINI O’TKAZISH 
METODIKASI 
O'rta maktab kimyo kursida elektrolitik dissotsiatsiya qonuni. Bu kurs 9 sinfda o'tiladi 
va uning nazariy platformasi hisoblanadi. Kimyoviy bog'lar qonuniyatlariga asoslanib 
u davriylik bilimni rivojlantiradi, moddalar tuzilishi bilimlariga yangi tushunchalar 
kiritadi. Qanday ta'sir bog'larni uzishga sababchi ekanligi va elektrolitlarning suvli 

---

eritmalari xossalarini ham tushuntiradi. Bu mavzuni o'tishda o'quvchilarning oldingi 
kimyoviy muvozanat bilimlari asos qilib olinadi. Darsning maqsadi bu dissotsiatsiya 
jarayoni sharoiti, mexanizm, elektrolit moddalar haqida tushuncha, eritmadagi ionlar 
harakati va ular orasidagi reaksiyalarni o'rganishdir. Bu mavzuda elektrolitlarning har 
xil zaryadli ionlarga parchalanishi misolida uning ichidagi ziddiyat qarama-qarshilik 
falsafiy kotegoriyalar qaraladi. Tarixiy yondoshish esa dunyoni bilish mumkinligini, 
modda tabiati tushunchalarining rivojlanishi, kimyoviy reaksiya va kimyoviy element, 
tabiatdagi xilma xil modda zarrachalari borligini bilishga sabab 
bo'ladi.O'quvchilarning moddalar, kimyoviy reaksiyalar haqidagi tushun halari 
chuqurlashib, yangi sifat pog'onasiga ko'tariladi, reaksiyalarning ionli mohiyatini 
tushunishi esa kimyoviy protsesslarni, yangi bilimlarni o'rganishni boshqacha 
yo'llarini bilishga majbur qiladi. Bu mavzu oldingi tushunchalarni rivojlantirib, yangi 
nazariy bazani yaratadi va butun kimyo kursini o'rganishda poydevor bo'ladi. Bu 
mavzu tarkibi quyidagi muhim modda tushunchalarini: elektrolitlar, eritmadagi ionlar, 
dissotsiatsiya mohiyati, eritmalardagi ionli reaksiyalarni borishidan boshlanadi. 
Elektrolitlarning suvdagi holatini 8 sinfda o'rganilgan anorganik birikmalardagi 
kimyoviy bog'lar haqidagi bilimlar asosida o'zlashtiriladi. Har xil ionlarning ta'sirini 
esa fizika bilimlariga asoslanadi. Fizikada elektrolitlar haqida ham birlamchi 
tushunchalar bor edi. Bu mavzu quyidagi sxema orqali bildirilishi mumkin. 
Mavzu tuzilishi tartibi. Eng asosiy markaziy masala bu modda haqida, bu holda 
modda-elektrolit tushuncha bo'ladi. Avval elektrolit va elektrolitmaslar farqlanadi, 
keyingina dissotsiatsiya hodisasi tushuntiriladi. elektrolitik dissotsiatsiya maxsulotlari 
tushuntirilgach gidratlangan ionlar jarayoni kimyoviy ekanligi aytiladi. Yangi 
tushuncha modda eriyotganida eriyotgan modda va erituvchi orasidagi yangi 
tushunchalar paydo bo'ladi. Bu hodisalar bilib olingach elektrolitlarning suvdagi 
xossalari o'rganilishi mumkin. Shu material asosida anorganik moddalar sinflari, 

---

xossalari tushunchalari o'rganiladi va nazariy asoslanadi. Eritma ichidagi ion 
almashinish hamda oksidlanish-qaytarilish misolida kimyoviy reaksiyalar 
tushuntiriladi. Bunda uch muhim yo'nalish bildiriladi: 
1) ionlar bog'lanishi yo'nalishidagi almashinish reaksiyasi boradi. 
2) elektrolit tuzining suv bilan ta'siri (gidroliz) qaytar reaksiyaning o'ziga xos yo'lidir. 
3) oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari, eritmalarda boradi va tarkibi, hamda ion 
zaryadlari o'zgarishiga olib keladi, bunda oksidlanish-qaytarilish tushunchasi bilan 
elektrolitik dissotsiatsiyasi orasida bog'lanish o'rnatiladi. 
Elektrolitik dissotsiatsiya qonunlari asosiy yo'nalishlarini o'rganish natijasida hamma 
materiallar umumlashtiriladi.Bu mavzuni o'tishda asosiy uslub bu muammoli 
yondoshishdir. Asosiy masala elektrolitlarning xossalari, ularning eritmada 
parchalanishida hosil bo'lgan ionlar bilan bog'liqdir. Quyidagi savollarni yechish kerak: 
1) Nega elektrolitlar elektr tokini o'tqazadi, elektrolitmaslar o'tqazmaydi? 
2) Nega ionli va qutbli birikmalar ionlarga dissotsiyalanadi, kovalentlilar esa yo'q? 
3) Dissotsiatsiyaga nima ta'sir etadi - erituvchi yoki elektr toki? 
4) Atom va ion orasida farqmavjudmi? 
Mavzu o'tishda demonstratsiya va laboratoriya eksperimentlarini ham ko'rsatish kerak. 
O'qituvchi asosiy mehnati ikki yil davomida molekulyar tenglamalar yozgan 
o'quvchilarni ionli tenglamada yozishga o'rgatishdir. Shu vaqtda o'quvchilar 
"oksidlanish darajasi", "ion zaryadi", "valentlik" terminlarini aralashtiradilar, aniq 
tushunchalarga ega emas, dissotsiatsiya sabablarini notug'ri tushunishlari mumkin. 
Elektrolitik dissotsiatsiyaning ma'nosini bildirishda kimyoviy bog'lar qonunlari 
asosida tushuntirish kerak, elektrolit suvning polyar molekulalari bilan ta'sirlanishi 

---

hamda elektr o'tqazuvchanlik - elektrolitlarning ionlarga dissotsiatsiyalanishi hisobida 
ekanligini ham tushuntirish kerak.