Mavzu: Eritmalarni tayyorlash. Suyultirish masalalari, konsentratsiyani hisoblash. Fermentlar-subhujayraviy fraksiya markerlari
Download 52.85 Kb.
|
Sirtqi 1-mavzu Amaliy
|
Mavzu: Eritmalarni tayyorlash. Suyultirish masalalari, konsentratsiyani hisoblash. Fermentlar-subhujayraviy fraksiya markerlari. Eritmaritmalar — nisbiy miqdorlari keritmang oraliqda oʻzgarishi mumkin boʻlgan 2. va undan ortiq komponEritmant (tarkibiy qism)lardan tashkil topgan qattiq yoki suyuq gomogEritman sistEritmamalar. Har qanday Eritmaritma Eritmarigan modda va Eritmarituvchidan iborat; undagi molEritmakula yoki ionlar baravar tarqalgan boʻladi. ERITMA.da Eritmarituvchi bilan Eritmarigan moddalarni bir-biridan farqlash zarur. Odatda, Eritmarituvchi sifatida sof holda ham, Eritmaritmada ham agrEritmagat holati oʻzgarmagan modda olinadi. Mas, biror tuzning suvdagi Eritmaritmasidagi Eritmarituvchi suv. Agar 2 modda bir-birida Eritmarigunicha suyuq agrEritmagat holatda boʻlsa, Eritmaritmada miqdori koʻproq komponEritmant Eritmarituvchi sifatida qabul qilinadi. Suv bilan spirt Eritmaritmasida bu moddalarning qaysi biri Eritmaritmada moʻlroq boʻlsa, shuni Eritmarituvchi dEritmab olinadi. ERITMA. tarkibining bir xilligi ularni kimyoviy moddalarga yaqinlashtiradi. Baʼzi moddalar Eritmarituvchilarda Eritmariganida issiqlik ajralishi yoki yutilishi ular orasida kimyoviy taʼsir mavjudligiga dalil boʻladi. ERITMA. tarkibining oʻzgarib turishi ularning kimyoviy birikmalardan farq qilishini koʻrsatadi. Bundan tashqari, ERITMA. tarkibidagi alohida komponEritmantlarning xossalarini aniqlash mumkin, kimyoviy birikmalarda Eritmasa buni aniqlab boʻlmaydi. ERITMA. tarkibining oʻzgarib turishi ularni mEritmaxanik aralashmalarga yaqinlashtirsa, tarkiblarining bir xilligi ulardan farkdantiradi. Shu bois ham ERITMA. mEritmaxanik aralashmalar bilan kimyoviy birikmalar oraligʻidagi moddalar dEritmab qabul qilinadi. Kristallning suyuqlikda Eritmarib, Eritmaritma hosil boʻlishi individual modda molEritmakulalarining oʻzaro taʼsiri buzilib, Eritmaritma komponEritmantlari orasida yangi molEritmakulalararo bogʻlanish vujudga kEritmalishi bilan tavsiflanadi. Kristall yuzasidan ajraladigan molEritmakulalar diffuziya tufayli Eritmarituvchining butun hajmi boʻylab baravar tarqaladi. MolEritmakulaning qattiq jism yuzasidan ajralishi bir tomondan — Eritmarituvchi molEritmakulalari tortishish kuchiga bEritmarilishi tufayli roʻy bEritmaradi. Mazkur jarayon kristallning butunlay Eritmarib tugashiga qadar davom Eritmatishi mumkin, lEritmakin bunga ayni vaqtdagi aks jarayon — kristallanishning boshlanishi toʻsqinlik qiladi. KonsEritmantratsiyaning oshishi qayta kristallanishni tEritmazlashtiradi. Maʼlum muddatdan soʻng kristallning Eritmarish tEritmazligi qayta kristallanish tEritmazligiga tEritmanglashib dinamik muvozanat vujudga kEritmaladi:ERITMArimagan modda <=> Eritmaritmadagi modda, yaʼni vaqt birligida qancha molEritmakula Eritmarisa, shuncha molEritmakula Eritmaritmadan ajralib chiqadi. ERITMAriyotgan modda bilan muvozanatda boʻlgan Eritmaritma toʻyingan Eritmaritma dEritmab ataladi. Hajm birligidagi konsEritmantratsiyasi toʻyingan Eritmaritmanikidan kam boʻlgan Eritmaritma toʻyinmagan Eritmaritma hisoblanadi. ERITMAritmada kristallanish markazi boʻlmasa, uni shunday sovitish mumkinki, bunda Eritmarigan moddaning konsEritmantratsiyasi Eritmaruvchanligidan yuqori boʻlib qoladi, natijada Eritmaritmaning oʻzi oʻta toʻyingan holatga oʻtadi. Bunday Eritmaritma oʻta toʻyingan Eritmaritma dEritmayiladi. Suyuq Eritmaritmalarning oʻziga xos xususiyatlarini osmos, toza Eritmarituvchi bugʻ bosimining pasayishi, krioskopik va Eritmabulioskopik nuqtalarning oʻzgarishi orqali oʻrganiladi. ERITMA.ning tuzilishi uni tashkil qilgan komponEritmantlarning xossalari bilan aniqlanadi. Agar komponEritmantlar kimyoviy tuzilishi, molEritmakulalarning oʻlchami va boshqalar omillar boʻyicha yaqin boʻlsa, tuzilishi prinsip jihatdan sof suyuqliklar tuzilishidan farq qilmaydi. ERITMArituvchining molEritmakulalari bilan oʻzaro taʼsirlashuvi koʻpchilik modda (EritmalEritmaktrolit)larda aks jarayon boʻlgan dissotsiatsiya bilan bogʻliq. Tuzlar, kislota va asoslar qutbli Eritmarituvchilarda Eritmariganida qisman yoki butunlay ionlarga parchalanadi, bu jarayon ERITMA.da zarralar sonining koʻpayishiga sabab boʻladi. Agar Eritmarituvchi suv boʻlsa, gidratlar, boshqa modda boʻlsa, solvatlar vujudga kEritmaladi. Bu jarayonlar tEritmagishlicha gidratlanish va solvatlanish dEritmayiladi. 1887 yil D,M.MEritmandEritmayayEritmayEritmav oʻzining gidratlanish nazariyasini olgʻa surgan. Uning shogirdi I.A.Kablukov (umrining oxirlarida ToshkEritmantda yashab, ilmiy ishlar olib borgan) oʻz ustozi ishlarini davom Eritmatdirdi. Amaliyotda koʻproq toʻyinmagan ERITMA.dan foydalaniladi. Ularda Eritmarigan modda konsEritmantratsiyasi toʻyingan ERITMA.dagiga qaraganda kamroq boʻladi. ERITMAritmada Eritmarigan modda miqdori Eritmaritma konsEritmantratsiyasini bEritmalgilaydi. ERITMArigan modda miqdori koʻp boʻlgan ERITMA. konsEritmantrlangan ERITMA., kam Eritmarigan (konsEritmantratsiyasi nisbatan kam boʻlgan) ERITMA. suyultirilgan ERITMA. dEritmayiladi. ERITMA. odam, hayvon va oʻsimliklar hayotida muhim rol oʻynaydi. Oziqovqatlar hazm qilinishidan oldin ERITMA.ga oʻtkaziladi. Barcha fiziologik suyukliklar ERITMA.dan iborat. ERITMA. oʻsimliklarning oʻsishida va hosildorligining oshishida muhim ahamiyatga Eritmaga. Oʻsimliklar hosilini ERITMA.ga oʻtkazish sanoat tEritmaxnologiyasining asosidir. DEritmangiz, okEritmaan, daryo, koʻl suvlari ham ERITMA., ularni tuzlardan tozalash, kimyoviy ishlash va boshqalar ham ERITMA. tEritmaxnologiyasi bilan bogʻliq. PolimEritmarlar, lokboʻyoqlar, sirt faol moddalar, sovun va boshqalar koʻp tonnajli mahsulotlar ham ERITMA. bilan bogʻliqligi ularning xalq xoʻjaligida tutgan oʻrni muhimligidan dalolat bEritmaradi. Infuzion eritmalarni tayyorlash
Fiziologik va qon o’rnini bosuvchi eritmalar Organizmda kon yo’kolishi, kamayishi, karaxtlik, suv-elektrolit balansining o’zgarishi yoki kislotali-ishqoriy holatining o’zgarishi kabi patologik holatlarda, kon tomirlariga ko’p miqdorda shu holatlarni normallashtirishga yordam beradigan eritmalar yuborilishi zarur. Bunday, ya’ni ko’p miqdorda va kon tomiriga to’gridan-to’gri yuboriladigan eritmalar umumiy nom bilan infuzion eritmalar deyiladi. Fiziologik va kon o’rnini bosuvchi eritmalar in’eksion eritmalar guruhining eng murakkabi hisoblanadi. Fiziologik eritma deb shunday eritmalarga aytiladiki, ular o’zining tarkibidagi erigan moddalar bilan xujayralar xayot faoliyatini saqlab turadi va organizmdagi fiziologik holatni sezilarli darajada o’zgartirmaydi, xossalari bo’yicha odam koni zardobiga eng yakin turadigan kon o’rnini bosuvchi eritmalar deyiladi. Fiziologik va kon o’rnini bosuvchi eritmalar eng avvalo izotonik bo’lishi kerak. Ammo faqat bitta shartning o’zi etarli emas. Bundan tashkari ular izoionik bo’lishi zarur, ya’ni tarkibida kaliy, natriy, kalsiy va magniy ionlarining miqdori kon zardobi tarkibidagi miqdorga teng yoki yakin bo’lishi kerak. Fiziologik eritmalar va kon o’rnini bosuvchi eritmalar izotonik va izoionik bo’lishdan tashkari, izogidrik talablariga ham javob berishi shart, ya’ni eritmalar pH ini kon zardobi pH iga teng bo’lishi kerak, konni pH-7,36. Bu erda shu narsa ahamiyatliki, ular vodorod ionlari konsentratsiyasini bir xilda saqlash kobiliyatiga ega bo’lishlari darkor. Konda darajasining doimiyligi buferlar, ya’ni karbonat sistemasi (gidrokarbonat va CO2), fosfat sistemasi (birlamchi va ikkilamchi fosfat) va tabiati jixatidan amfoter bo’lgan va shuning uchun Hq va OH— ushlab qola oladigan oksillar sistemasi ishtirokida saqlanadi. Buferlar borligi uchun kon reaksiyasini o’zgartirish kiyin, ular o’ziga reaksiyani o’zgartirish mumkin bo’lgan hamma ta’sirlarni qabul qiladi va bu ta’sirlarni kamaytiradi. Konga mos ravishda kon o’rnini bosuvchi va fiziologik eritmalarga muxit pH ini saqlovchi regulyatorlar kiritiladi va buning natijasida ular izogidrik bo’ladi. Fiziologik va kon o’rnini bosuvchi eritmalar kon kabi xujayralar xayot faoliyatini ta’minlash va kerakli oksidlanish-qaytarilish potensialini hosil kilish uchun odatda glyukoza saqlaydi. Eritmalarni fizikaviy va kimyoviy xossalari bo’yicha kon zardobiga yakinlashtirish uchun ularga ba’zi bir yuqori molekulali birikmalar (YUMB) qo’shiladi. YUMB natriy xlorid eritmasini qovushqoqligini kon qovushqoqligi bilan bir kilish uchun qo’shiladi. YUqorida sanab o’tilganlardan tashkari, kon o’rnini bosuvchi suyuqliklar pirogenlik, antigenlik va toksik xossalarga ega bo’lmasligi kerak, shuningdek ular konning ivuvchanligini pasaytirmasligi va eritrotsitlar agglyutinatsiyasi paydo kilmasligi kerak. 1941—45-urush yillarida olimlar tomonidan kon o’rnini bosuvchi eritmalar sifatida keng qo’llaniladigan, yangi, original izotonik eritmalar ishlab chiqilgan edi (16-jadval). Uglevod YUMB lardan kon o’rnini bosuvchi eritmalar tayyorlashda dekstrin keng qo’llaniladi. Dekstrin glyukoza polimeri bo’lib, (C6H10O5) qand lavlagisidan mikrobiologik sintez orqali olinadi. Kraxmaldan molekulyar zanjirining o’zunligi va glyukoza molekulalarining boglanishi tartibi bilan farq qiladi. (glyukozid boglari 1:6 holatida). Dekstrindan kon o’rnini bosuvchi 2 ta eritma tayyorlanadi — poliglyukin va repoliglyukin: — molekulyar massasi 60 000±10 000 bo’lgan dekstrinning natriy xlordagi izotonik eritmasi, gemodinamik ta’sirli preparat. – molekulyar massasi 35 000±5 000 bo’lgan dekstrinning natriy xlordagi eritmasi. Reopoliglyukin — pastmolekulyar dekstrin eritmasi. U kon shakli elementlarining agregatsiyasini kamaytiradi va giperosmotik eritma bo’lganligi uchun suyuqliklarni to’kimalardan kon okimiga o’tishiga yordam beradi. Kimmatli kon almashtiruvchi eritmalarga yana oksilli gidrolizatlar ham kiradi. Gidrolizatlar guruhi preparatlaridan biri gidrolizin L-103 preparatidir. Fiziologik qon o’rnini yuosuvchi eritmalar (gramida 1 litr suvli eritmada) 1.17.-jadval
Gidrolizin L-103 geterogen zardob yoki tirik xayvonlar koni to’liqsiz oksil gidrolizatidir. Uning tarkibiga barcha almashmaydigan aminokislotalar, shuningdek triftozan, 0,9% NaCl, 0,02% CaCl2 va 2% glyukoza kiradi. Gidrolizatga kolloid xossa berish uchun (og’ir kon ketishlarda bu juda muxim) unga 10% gomogen zardob qo’shiladi. Tayyorlangan kon almashtiruvchi va fiziologik eritmalar kalsiy karbonat va cho’kmalarni hosil bo’lishdan saqlash uchun ba’zi bir extiyotkorliklarni talab qiladi. Bu maqsadda avval hamma suvning 2/3-3/4 qismi tayyorlanadi va o’zaro hosil kilmaydigan tuzlar eritmalari sterillanadi, keyin sterillangan eritmaga aseptik sharoitda qolgan suvda eritilgan NaHCO3 qo’shiladi.
Karaxtlikka qarshi eritmalar Odatda karaxtlikka qarshi eritmalar kon o’rnini bosuvchi eritmalarning turli xil dori moddalari bilan qo’shilishidan iborat bo’lib, karaxtlik holatlarida arterial kon bosimini ko’tarilishida markaziy va vegetativ nerv sistemasi faoliyatini, kon va to’kimalar ximizmini tiklanishiga yordam beradi. Karaxtlikka qarshi eritmalarni 3 ta guruhga bo’lish mumkin. 1. Oddiy karaxtlikka qarshi eritmalar tarkibiga tuzlar, glyukoza va alkogol kiradi. 2. Tarkibida glyukoza, alkogol, bromidlar va narkotiklar saqlagan murakkab karaxtlikka qarshi eritmalar. 3. Tarkibida glyukoza, alkogol bromidlar, narkotiklar va kon zardobi bo’lgan murakkab karaxtlikka qarshi eritmalar.
Birinchi guruhga kiruvchi eritmaga SOLIPK karaxtlikka qarshi suyuqligi misol bo’lishi mumkin. Tarkibi:natriy xlorid 7 g kaliy xlorid 0,2 g magniy sulfat 0,4 g glyukoza 54,2 g spirt 96% 80 ml Veybel suyuqligi 3,3 ml suv 1000 ml gacha
Ikkinchi guruhga kiruvchi karaxtlikka qarshi suyuqliklarda glyukoza spirt aralashmasining davolashda faolligi bromidlar va narkotiklar bilan kuchaytirilgan. Misol tariqasida Asratyanning karaxtlikka qarshi suyuqligini keltirish mumkin. Bu suyuqlik 2 xil ko’rinishda bo’ladi. A eritma tarkibi: natriy xlorid 8 g natriy bromid 0,75 g natriy gidrokarbonat 0,6 g suv 500 ml gacha
B eritma tarkibi: uretan 0,6 g barbital 0,15 g kalsiy xlorid 1,5 g glyukoza 17 g spirt 15 ml 96% suv 50 ml gacha
Qonga yuborishdan oldin ikkala eritma ham 20-25°S gacha isitiladi (bundan oshmasligi kerak) va qo’shishdan oldin aralashtiriladi. Uchinchi guruhga karaxtlikka qarshi eritmalari qovushqoq komponentlar qo’shish bilan murakkablashtirilgan. Masalan: Belyakov va Petrov karaxtlikka qarshi eritmasi tarkibiga: natriy bromid 1 g kofein 0,2 g morfin 40 ml zardob 0,01 g sinkol 400 g kiradi.
SHu guruhning boshqa eritmasi — SOLIPK karaxtlikka qarshi eritmasi: spirt rektifikati 50 ml glyukoza 50 g tekodin 0,04 g defibrinlangan zardob 200 ml suv 500 ml gacha saqlaydi.
Bu eritmalar tarkibida kon tomirlarida o’zok vaqt saqlanuvchi sinkol va zardob borligi uchun organizmdagi aylanayotgan kon hajmi ortadi. Bu guruhning kuchsiz tomoni shundaki, bo’larda buzilgan almashinuvni me’yorlashtiruvchi moddalar yo’k. Karaxtlikka qarshi eritmalarni tayyorlashda ham izotonik va kon almashtiruvchi eritmalarni tayyorlashdagi koidalarga amal qilinadi. Spirt sterillangan eritmaga qo’shiladi. Agar eritmalar ampula yoki germetik berkitilgan idishlarda tayyorlansa,spirt sterilizatsiya paytida glyukoza ishqoriy muxitda karamellanadi. SHuning uchun Asratyan karaxtlikka qarshi eritmasi yuqorida ko’rsatilganidek, alohida 2 ta A va B eritma holida tayyorlanadi.
Maxsus tayyorlanadigan eritmalar Qon konservanti 12% Tarkibi: g/l Limon kislotasi (kimyoviy toza) x. t. 100% suvsiz kislotaga qayta hisoblaganda 7,5 Suvsiz glyukoza 30,0 Natriy fosfat (taxlil uchun toza) a. u. t. 7,5 Levomitsetin 0,15 1 g NaOH eritmasi pH 4,5-5,0 300l; Suv in’eksiya uchun 1 l gacha 12 g kon konservanti davo vositasi sifatida bemorlarga quyiladigan, shuningdek komponentlar va kon preparatlari tayyorlanadigan, donorlik konini konservatsiya kilish uchun mo’ljallangan. Molekulyar massasi 126000±2700 bo’lgan past molekulyar polivinilpirrolidon (PVP) va NaCl, KCl, CaCl2, magniy xloridlarning SOLIPK tuzli infuziniga yakin miqdordagi 6% li eritmasi. Izoniazidning perfuziya uchun vitaminlar bilan kompozitsiyadagi eritmasi.
Tarkibi: izoniazid 0,6 g tiamin xlorid 0,06 g piridoksin 0,06 g nikotinamid 0,1 g askorbin kislotasi 1 g tiomochevina 0,25 g in’eksiya uchun suv 500 ml gacha
Suvning yangi qaynatilgani ishlatiladi Filtrlash XNIXFI filtri orqali amalga oshiriladi, keyin eritma uglekislota bilan to’yintiriladi (20 minut mobaynida). Flakonlardan xavo uglekislota yordamida siqib chiqariladi. Disol, trisol, atsesol, xlorosol. Maxsus ko’rsatma eritmalari, vabo, el-tor (inaba), o’tkir dizenteriya, ovkatdan zaxarlangan bemorlarni davolashda organizmdan suv chikib ketishi va zaxarlanishni to’xtatuvchi yoki kamaytiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Barcha sanab o’tilgan preparatlar keng qo’llaniladigan tuzlarning murakkab eritmalari hisoblanadi. Jumladan xlorosol tarkibiga:
natriy atsetat 3,6 g natriy xlorid 4,75 g kaliy xlorid 1,5 g in’eksiya uchun suv 1 l gacha kiradi
Xlorosol — rangsiz, tinik, kuchsiz ishqoriy muxitli eritma (pN 6,5-7,5). Tayyorlash jarayoni oddiy. Sterillash avtoklavda bajariladi. qadoqlashning o’ziga xos tomonlari
Bu guruhning hamma eritmalari qisqa vaqt oraligida ko’p miqdorda (ba’zan 1300 ml va undan ortiq) konga quyiladi. SHuning uchun sanoat mikyosida turli hajmdagi idishlarda chiqariladi, (100, 200, 400, 500 ml). Flakonlar (kon kuyish uchun) kimyoviy turg’un shishadan, shisha devoriga darcha qilingan holda tayyorlanadi. Bu esa quyilgan suyuqlik miqdorini doimo kuzatib turish imkonini beradi. Flakonlar rezina probkalar vositasida berkitiladi va alyumin kalpokchalar bilan maxsus mashinada maxkamlanadi. Flakonlarni sterillash vaqti X DF da katta hajmdagi flakonlar uchun ko’rsatilgan bo’yicha o’zaytiriladi. SHprits ignasi flakonga probkani teshib kiritiladi va flakon maxsus ushlagichga o’rnatib quyiladi. 32- Ma’ruza Mavzu 32. Ko`z dori turlari. Ularga qo’yiladigan talablar. Ko`z tomchilari, namlamalari tayyorlash texnologiyasi. Reja:
Ko’z tomchilari Ko’z tomchilarini saqlash va joylash. Ko’z namlamalari va yuvish uchun ishlatiladigan eritmalar Ko’z kasalliklarida ishlatiladigan dori shakllari boshqa dori turlaridan o’zining tayyorlanish usuli, ishlatilishi bilan o’ziga xos o’rinni egallaydi. Kalinligi 1 mm bo’lgan yog’ to’sikli muguz parda ko’zning dori so’riladigan qismi hisoblanadi. U yog’da eruvchan dori moddalari uchun yaxshi o’tkazuvchidir. yog’ to’sigi orqasida suv bo’shligi joylashgan. Ko’z dorilarini ishlatishda kutiladigan ta’sir, dorining ko’z to’kimasiga kira olishi hamda yog’ va suv to’siklarini engib o’tishiga bog’liq. Oftalmologiya amaliyotida har xil dorilardan mahalliy ta’sir qilib diagnostika (ko’z korachigini kengaytirish, toraytirish) va davolash (og’riqda, yallig’lanishlarda) maqsadida, yakin to’kimalarda farmakologik ta’sirni o’tkazish uchun foydalaniladi. Ko’z pardasi va shillik qavati tananing nozik to’kimalaridan hisoblanadi. U tashqi muxitga va dori moddaga keskin ta’sirchanlik bildiradi. Ko’z shillik qismiga nafaqat yot moddalar, xatto ishlatilayotgan dorilar bilan ko’z suyuqligining osmotik bosimi,pH ko’rsatkichi orasidagi farq ham ta’sir qiladi. Ko’z suyuqligi ko’zni mexaniq qo’shilmalardan, mikroorganizm ta’siridan ximoya qilib turadi. Soglom ko’zdagi lizotsimning bakteritsid quvvati uni mikroorganizmlar ta’siridan muxofaza kilish uchun etarli bo’ladi. Tanani kasallanishi ko’z suyuqligidagi lizotsim miqdorining kamayishiga olib keladi. Ko’zni shox pardasi ko’zni mikroorganizm va boshqa ta’sirlardan saqlaydigan yana bir to’sik bo’lib hisoblanadi. SHu jixatdan uning jaroxatlanishi ba’zi bir mikroorganizmlarni ko’z pardasidan o’tib ko’payishiga va og’ir ko’z xastaliklariga olib kelishi mumkin. SHunday qilib, ko’z dori shakllarini tayyorlaganda ko’zni anatomik, fiziologik va biokimyoviy xususiyatlari hisobga olinishi zarur. Dori shakllarini tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi moddalar va texnologik usullar esa dori moddani ta’sirini pasaytirmasligi, balki uni oshirishga va muayyanlashtirishga xizmat kilishi kerak. Xozirgi vaqtda ko’z kasalliklarining oldini olishda va davolashda ko’z tomchilari, eritmalar, surtmalar, plenkalar ishlatiladi. Ulardan eng ko’p ishlatiladigani ko’z tomchilaridir. Download 52.85 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|