Mavzu: Erroziyaga uchragan tuproqlarni zamonaviy dasturlar asosida xaritalashni o`rganish

Mavzu: Erroziyaga uchragan tuproqlarni zamonaviy dasturlar asosida xaritalashni o`rganish
Tuproq eroziyasi va unga qarshi tadbir. Insonning noto`g`ri tashkil etilgan turli hil faoliyati ta`siri ostida tuproq qatlami yemiriladi va bug`lanadi. Eroziya tuproqqa mana shunday ta`sir o`tkazilishining g`oyat keng tarqalgan va halokatli oqibatidir.
Tuproqni eroziyadan saqlash muammosi dunyoning arid iqlimi mintaqasida joylashgan ko`pgina mamlakatlar uchun, shu jumladan O`zbekiston hududi uchun ham dolzarb muammodir. Chunonchi, respublikada eroziyaga uchragan yer maydonlari 1772,3 ming gektarni yoki haydaladigan yerlar umumiy maydonining 40% tashkil etadi. Shulardan 721,9 ming gektari irrigatsiya eroziyasiga G`X.M.Maxsudov, 1989G`, salkam 50 ming gektari jarlik eroziyasiga G`A.Nig`matov, 1988G`, 700,4 ming gektari lalmi eroziyasiga G`X.M.Maxsudov, 1989G` va 300 ming gektari shamol eroziyasiga duchor bo`lgan G`K.M.Mirzajonov, 1976G`. Olimlarning malumotlariga ko`ra, O`zbekistonda foydalanish uchun yaroqli bo`lgan 3 million gektardan ko`proq lalmi yerlar mavjud, shulardan ta`minlangan va yarim ta`minlangan lalmi yerlar hissasiga salkam 1 million gektari to`g`ri keladi. O`zbekistonda eroziyaga uchragan tuproqlarning tasnifi ishlab chiqilgan va respublikadagi eroziya havf solayotgan yerlarning xaritasi tuzilgan. Eroziya holatlarining ta`siri ostida biroz yuvilgan, o`rtacha yuvilgan, kuchli yuvilgan tuproq va chiqindi tuproqlar hosil bo`ladiki, ular tuproq qatlamining qalinligi, gumus, oziqa elementlari G`makro va mikro elementlarG` zaxirasi va tarkibi, mikroorganizmlar miqdori va sifati, kimyoviy va fizikaviy xossalari, bioenergetika ko`rsatkichlari o`zgarishi tufayli unumdorlik darajalari turlicha ekanligidan dalolat beradi.
Shu narsa ma`lumki, irrigatsiya eroziyasi natijasida tuproq yuvilishi har yili gektariga 100-150 tonnagacha va undan ham oshib ketishi mumkinG`nishabligi 50 dan ko`proq bo`lgan qiyamaliklarda gektariga 500 tonnaga qadar boradiG`, ana shu tuproq bilan birga gumusning yillik nobudgarchiligi gektariga 500-800 kg, azot-gektariga 100-120 kg, fosfor 75-100 va undan ko`p roq kilogrammni tashkil etishi mumkin. Shuni qayd etish kerakki, eroziya jarayonlari tuproqdagi ekosistemalar biomassasiga foydalanilgan quyosh energiyasi miqdoriga ham ta`sir o`tkazadi.
Mavzu: Landshaftlarning degradatsiyaga uchrashi, O`zbekiston hududida tarqalgan eroziya turlari
Fanda tasniflash, tartib berish, turlashtirish, taksonomiya kabi bir biriga yaqin tushunchalar mavjud. Bulardan tasniflash va tartib berish tushunchalari bir-biriga anchagina yaqin bo`lib, rang-barang va turli-tuman narsa va hodisalarni ma`lum bir tartib bilan, har birining pog`onama-pog`ona mavqeiga yoki ko`lamini saqlagan holda guruhlarga ajratish yoki birlashtirish degan ma`noni anglatadi.
O`z o`rganish obyektini tasnif qilmagan yoki tasnif qilishga urinmagan bironta fan bo`lmasa kerak. Sababi biron fanni fan sifatida tanilishi uchun ham uning o`z obyektining tasnifi ishlab chiqilgan bo`lishi kerak. «Fan — bu eng avval tasniflashdir», tasniflash jarayoniga borib yetmagan ilmiy izlanishlarni hali «qiyomiga yetmagan» deb baholash mumkin.
O`rganish obyektini tasniflashning ham ilmiy, ham amaliy ahamiyati kattadir. Uning ilmiy ahamiyati shundan iboratki, obyekt tasnif qilinganda uning kelib chiqishi, tuzilishi, rivojlanishi kabi barcha xususiyatlari o`rganilishi va u xaqdagi barcha ma`lumotlar batafsil tahlil qilinishi kerak.
Yer yuzasida muayyan landshaftlar xaddan tashqari ko`p bo`lganligi uchun ularning har birini alohida-alohida ta`riflab o`tiriishing iloji bo`lmay qoladi. Shuning uchun landshaftlarni ma`lum maqsadlarda ( masalan, qishloq ho`jaligi, shahar kurilishi va h.k.) guruhlab ta`riflashga va shunga xos holda bir turdagi tadbirlarni rejalashtirishga to`g`ri keladi. Bu landshaftlar tasnif qilishning amaliy ahamiyatiga ega ekanligini ko`rsatadi.
Fanning o`rganish obyekti qanchalik serqirra, xilma-xil va murakkab bo`lsa, uni tasniflash ham shunchalik murakkab bo`ladi. Har qanday tasnifni amalga oshirishda obyekt haqida to`la aniq tushunchaga ega bo`lish kerak. Obyektni obyektiv turlicha talqin qilish va tushunish turlicha tasnif tarixlarining tuzilishiga sabab bo`ladi. Landshaftshunoslik fani ham boshqa tabiiy fanlar qatori juda ko`p va xilma - xil, ammo o`ziga xos xususiyatlariga ega bo`lgan aniq obyektlar landshaftlarni tasnif qiladi. Landshaftshunoslik uchun puxta ishlangan ilmiy va mantiqiy talablarga to`liq javob beradigan tasniflar jadvalini tuzib olish juda katta ahamiyatga ega.
Mavzu: Degradatsiyaga uchragan tuproqlarning biologik faolligini o`zgarishi va ularning yaxshilash tadbirlari
Reja:

1. 
   Degradatsiyaga uchragan tuproqlar
   
2. 
   Tuproq degradatsiyasining turli sabablari
   

Ko'p odamlar tuproq degradatsiyasi g'oyasini o'ylaydilar, lekin ko'pchilik uning aniq ta'rifini bilmaydi. Bu bo'shliqni to'ldirish uchun tuproq degradatsiyasi shunchaki erning noto'g'ri ishlatilishi, qishloq xo'jaligi, yaylov, shahar yoki sanoat maqsadlari tufayli yuzaga keladigan tuproq sifatining pasayishini anglatadi. Bu tuproqning fizik, biologik va kimyoviy holatining pasayishini o'z ichiga oladi.
Tuproq degradatsiyasiga misol sifatida tuproq unumdorligining pasayishi, ishqoriylik, kislotalilik yoki sho'rlanishning salbiy o'zgarishi, haddan tashqari suv toshqini, zaharli tuproq ifloslantiruvchi moddalardan foydalanish, eroziya va tuproqning tuzilish holatining yomonlashuvi kiradi. Bu elementlar har yili tuproq sifatining sezilarli darajada pasayishiga olib keladi. Tuproqning haddan tashqari tanazzulga uchrashi atrof-muhitning jiddiy bosh og'rig'iga aylanib ketadigan zudlik bilan va uzoq muddatli ta'sirlarni keltirib chiqaradi.
Tuproqning emirilishi tabiiy ravishda sodir bo'lishi mumkin bo'lsa -da, u antropogen harakatlar tufayli yuqori darajada ko'milgan. Bundan tashqari, iqlim o'zgarishi inson faoliyati bilan birgalikda tuproq degradatsiyasini yomonlashtirmoqda. Tuproq sifatining pasayishining mohiyatini tushunish maqsadida, tuproq degradatsiyasining turli sabablari, oqibatlari va echimlari keltirilgan..
Tuproq degradatsiyasining turli sabablari
1. Jismoniy omillar
Tuproqning degradatsiyasiga bir qancha jismoniy omillar ta'sir qiladi, ular tuproqning tabiiy tarkibi va tuzilishini o'zgartiradi. Yomg'ir, er usti oqimi, suv toshqini, shamol eroziyasi, ishlov berish va ommaviy harakatlar natijasida tuproq unumdorligi buziladi, bu esa tuproq sifatining pasayishiga olib keladi. Bu barcha fizik omillar har xil turdagi tuproq eroziyasi (asosan suv va shamol eroziyasi) va tuproqni ajratish harakatlarini keltirib chiqaradi va natijada paydo bo'ladigan jismoniy kuchlar tuproqning yuqori qatlamini, shuningdek organik moddalarni yo'q qilib, tuproq tarkibi va tuzilishini o'zgartiradi. Uzoq vaqt davomida jismoniy kuchlar va ob-havo jarayonlari tuproq unumdorligining pasayishiga va tuproq tarkibi/tuzilishidagi salbiy o'zgarishlarga olib keladi.
2. Biologik omillar
Biologik omillar tuproq sifatini pasayishiga olib keladigan inson va o'simlik faoliyatiga tegishli. Ba'zi bakteriyalar va zamburug'larning o'sib borishi tuproqning mikrobial faolligiga biokimyoviy reaktsiyalar orqali katta ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu ekinlar hosildorligini pasaytiradi va tuproq unumdorligini pasaytiradi. Dehqonchilikning yomon amaliyoti kabi insoniy harakatlar ham tuproqning ozuqaviy moddalarini kamaytirib, tuproq unumdorligini pasaytirishi mumkin. Biologik omillar asosan tuproqning mikrob faolligini pasaytiradi.
3. Kimyoviy omillar. Ishqoriylik yoki kislotalilik yoki botqoqlanish tufayli tuproqdagi ozuqa moddalarining kamayishi tuproq degradatsiyasining kimyoviy tarkibiy qismlariga bo'linadi. Keng ma'noda u ozuqa moddalarining mavjudligini aniqlaydigan tuproqning kimyoviy xususiyatlarini o'zgartirishni o'z ichiga oladi.
Shuningdek qarang: Fermerlar ekologik toza bo'lishi mumkin
Bu, asosan, tuzning to'planishi va tuproqning asosiy kimyoviy tarkibiy qismlarida kiruvchi o'zgarishlarni keltirib, tuproq sifatini buzadigan ozuqa moddalarining yuvilishi natijasida yuzaga keladi. Bu kimyoviy omillar, odatda, tuproqning ozuqaviy moddalari va temir va alyuminiyga boy gil tuproqlarning qotib qolishi kabi ishlab chiqarish quvvatlarining qaytarilmas yo'qotilishiga olib keladi.