Mavzu: fe’llarning nisbat kategoriyasi

Aniq nisbat Bu shakldagi fe’lda harakatning bajaruvchisi grammatik jihatdan ega vazifasini bajargan shaxs yoki predmet bo`ladi. To`ldiruvchi esa harakatning ob’ekti bo`ladi. Gapning bunday qurilishi tilshunoslikda aktiv konstruktsiya (faol qurilma) deb yuritiladi. Masalan: Navoiy shiringina yasog`liq uyda tanho ishlar edi (O.). Ushbu gapda ishlar edi harakatning bajaruvchisi (sub’ekti) Navoiy bo`lib, u ega orqali ifodalangan. Harakatning ob’ekti esa uyda vositali to`ldiruvchi orqali ifodalangan

• Aniq nisbat Bu shakldagi fe’lda harakatning bajaruvchisi grammatik jihatdan ega vazifasini bajargan shaxs yoki predmet bo`ladi. To`ldiruvchi esa harakatning ob’ekti bo`ladi. Gapning bunday qurilishi tilshunoslikda aktiv konstruktsiya (faol qurilma) deb yuritiladi. Masalan: Navoiy shiringina yasog`liq uyda tanho ishlar edi (O.). Ushbu gapda ishlar edi harakatning bajaruvchisi (sub’ekti) Navoiy bo`lib, u ega orqali ifodalangan. Harakatning ob’ekti esa uyda vositali to`ldiruvchi orqali ifodalangan

O`zlik nisbat Bu nisbatdagi fe’lda harakatning sub’ekti bilan ob’ekti bir shaxsning o`zi bo`ladi. Masalan: Men har tong Toshkentning go`zilligi, fayzi bilan zavqlanaman gapida zavqlanaman fe’li tarkibida kelgan –lan qo`shimchasi harakatning sub’ekti bilan ob’ekti men shaxsi ekanligini ko`rsatib turibdi. O`zlik nisbati quyidagi affikslar bilan yasaladi: a) fe’l negiziga unlidan so`ng –n, undoshdan so`ng –in qo`shish bilan: maqta-n, o`ra-n, yuv-in, kiy-in kabi; b) fe’l negiziga unlidan so`ng –l, undoshdan so`ng –il qo`shish bilan: surka-l, shosh-il kabi; v) –lan (-la+-n dan tuzilgan qo`shma affiks) affiksini qo`shish bilan: zavq-lan, tinch-lan, shod-lan kabi; g) –ish qo`shimchasini qo`shish bilan: ker-ish kabi.

• O`zlik nisbat Bu nisbatdagi fe’lda harakatning sub’ekti bilan ob’ekti bir shaxsning o`zi bo`ladi. Masalan: Men har tong Toshkentning go`zilligi, fayzi bilan zavqlanaman gapida zavqlanaman fe’li tarkibida kelgan –lan qo`shimchasi harakatning sub’ekti bilan ob’ekti men shaxsi ekanligini ko`rsatib turibdi. O`zlik nisbati quyidagi affikslar bilan yasaladi: a) fe’l negiziga unlidan so`ng –n, undoshdan so`ng –in qo`shish bilan: maqta-n, o`ra-n, yuv-in, kiy-in kabi; b) fe’l negiziga unlidan so`ng –l, undoshdan so`ng –il qo`shish bilan: surka-l, shosh-il kabi; v) –lan (-la+-n dan tuzilgan qo`shma affiks) affiksini qo`shish bilan: zavq-lan, tinch-lan, shod-lan kabi; g) –ish qo`shimchasini qo`shish bilan: ker-ish kabi.