Fonologik ziddiyatning ziddiyat tizimiga munosabatiga koʻra tasnifi. - Fonologik ziddiyatning ziddiyat tizimiga munosabatiga koʻra tasnifi.
- Bunda ziddiyatlar alar bir o'lchovli va koʻp oʻlchovili, muntazam va ajralgan ziddiyatlarga boʻlinadi. Bir o'lchovli ziddiyatda fonemalar bir belgi asosida zidlanadi. Masalan, [] va [u] fonemalaridan biri lablanmagan va ikkinchisi lablangan boʻlib, bunda ular bir belgi - «lablanganlik xossasiga koʻra qarama- qarshi turadi.Ko'p o'lchovli ziddiyatda ziddiyat a'zolari birdan ortiq belgi asosida qarama-qarshi qo'yiladi: [], [o] ziddiyatida [i] yopiq va lablanmagan boʻlsa, [o] yarımyopiq, lablangandir. Ayada yopiq vaMuntazam ziddiyatda zidlanuvchi a'zolar oʻzaro o'ziga xos belgilar asosida qarama-qarshi qo'yiladi: «[i]-tor [o]-keng» zidlanishi muntazam zidlanishdir. Bunda [1] fonemasi «tor» lik, [o] fonemasi «kenglik belgisiga ega. «[i] (tor) [0] (tor emas)>> zidlanishi esa muntazam emas. Chunki birinchi a'zoda ziddiyat belgisi aniq, ikkinchi a'zoda aniq emas. Agar ikkinchi a'zoning ziddiyatdagi belgisi <«keng»> boʻlganda edi, ziddiyatni muntazam ziddiyat deyish mumkin bo'lur edi.
A'zolari oʻrtasidagi munosabatga koʻra ziddiyatlar tasnifi. Bunga ko'ra,privativ (notoʻliq), gradual, (darajali), teng qiymatli ziddiyatlar ajratiladi. Birinchi tasnifda ziddiyat belgisi xarakteriga koʻra ziddiyat turlari ajratilgan boʻlsa, ikkinchi tasnifda fonemalarning ziddiyat a'zolariga munosabatiga ko'ra tasnif amalga oshiriladi.Barqarorlik daran word na barqaror va barqaror bo'lmagan darajasiga ko'ra turlarga boʻlinadi. Barqaror zidlanishda fonemalarning qanday nutqiy vaziyatda bo'lishidan qat'i nazar, ulardagi ziddiyat saqlanib qoladi. Masalan, til oldi unlisi til orça undoshi bilan kelgan vaziyatda til orqa undoshi sifatida namoyon boʻladi. Bunda [a] unlisi bilan til orqa [u] unlisi orasidagi ziddiyat kuchsizlanadi. - A'zolari oʻrtasidagi munosabatga koʻra ziddiyatlar tasnifi. Bunga ko'ra,privativ (notoʻliq), gradual, (darajali), teng qiymatli ziddiyatlar ajratiladi. Birinchi tasnifda ziddiyat belgisi xarakteriga koʻra ziddiyat turlari ajratilgan boʻlsa, ikkinchi tasnifda fonemalarning ziddiyat a'zolariga munosabatiga ko'ra tasnif amalga oshiriladi.Barqarorlik daran word na barqaror va barqaror bo'lmagan darajasiga ko'ra turlarga boʻlinadi. Barqaror zidlanishda fonemalarning qanday nutqiy vaziyatda bo'lishidan qat'i nazar, ulardagi ziddiyat saqlanib qoladi. Masalan, til oldi unlisi til orça undoshi bilan kelgan vaziyatda til orqa undoshi sifatida namoyon boʻladi. Bunda [a] unlisi bilan til orqa [u] unlisi orasidagi ziddiyat kuchsizlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
