Mavzu: futbol o‘yinini rivojlanish tarixi hamda futbolchilarning umumiy va maxsus tayyorgarligini rivojlantirish tavsifi

BOB.FUTBOLCHILARNING UMUMIY VA MAXSUS TAYYORGARLIGINI RIVOJLANTIRISH TAVSIFI

1. Futbolda tayyorgarlik turlari

Futbol chinakam atletik o’yin. U tezkorlik, chakkonlik, chidamlilik, kuchlilik, va sakrovchanlikni rivojlantirishga yakindan yordam beradi. Futbolchi o’yin paytida xaddan tashkari ko’p ish bajaradi.Bu esa odamni funksional imkoniyatlarini oshiradi.Ma’naviy-irodaviy xislatlarini tarbiyalashga yordam beradi.Charchok ortib borayetgan sharoitda ko’p va xilma xil harakatlar qilish yuksak o’yin faoliyatini saklab turishuchun zarur bo’lgan irodaviy xislatlar namoish etishni talab etadi.
Futbol o’yining rigizida o’yinchilarni umumiy maksad galabaga intilish birlashtirib turgan jamoalardan ikkitasining kurashi yetadi.Galabani qo’lga kiritishga intilish futbolchilarni jamoa bo’lib harakat qilishga bir-biriga uzaro yordam berishga urgatadi, tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi. Futbol o’yini vaqtida har bir o’yinchi uzining shaxsiy imkoniyatlarini kursatish imkoniyatiga ega.
Futbol mashg’ulotlari va musoboqalarini ko’pincha iqlim va meteorologiya sharoiti keskin uzgarib ketadigvn sharoitda qariyb bir yil buyi davom etgani uchun, bu o’yin jismoniy jixatdan chinikishga ham organizmning qarshilik kursatish qobiliyati ortishi va adabtatsiya imkoniyatlari kengayishiga ham yordam beradi.
Boshka sport turlaridagi mashg’ulotlarda ko’pincha futboldan qo’shimcha sport turi sifatida foydalaniladi. Buning sababi shundaki,futbol spolrtchining jismoniy rivojlanishiga aloxida ta’sir etadi, shuning uchun tanlangan sport ixtisosidan yaxshi tayergarlik kurishga yordam berishi mumkin.
Texnik usullar bu futbol o’yinini vujudga keltirish vositasidir. Yuksak sport natijalariga erishish uchun ko’p jixatdan ana shu xilma-xil vositalarni kanchalik tulik bo’lishiga, rakib jamoa o’yinchilari qarshilik kursatayetgan, ko’pincha esa charchok orta borayetgan sharoitda o’yin faoliyatidagi turli xolatlarda ularni kanchalik moxirlik bilan,samarali qo’llanishga boglik.
O’yin taktikasi o’yinchilarni rakib ustidan galaba kozonishiga karatilgan individual va jamoaviy harakatlarni tashqil qilishni ,ya’ni jamoa futbolchilarini muayyan rejaga binoan aynan shu ,anik rakib bilan muvvoffokiyatli kurash olib borishga imkon beradigan birgalikdagi harakatlar tushiniladi.Taktikadagi asosiy vazifa xujum va ximoya harakatlarini maksadga erishtira oladigan eng qo’lay vosita, usul va formalarni belgilashdan iborat.Futbol o’yini tasnifiga: o’yinchilarni maydondagi harakatlanish texnikasi, ya’ni yurish , yugurish,sakrash, burulishlar kiradi.Bundan tashkari maydon o’yinchisini texnikasi ya’ni to’pga zarba berish,oyok bilan kaftni ichki tomoni bilan, oyoq yuzi ichki qismi bilan, oyoq yuzi tashqi qismi bilan, oyoq uchi bilan, tovon bilan. Nazariy tayyorgarlikda tanlangan yengil atletika turidagi texnika va taktikani ilmiy asoslash shuningdek ularni taxlil qilish kerak.Sportchilar sport texnikasini o`rganish metodikasi va uni kamol toptirish yo`llari bilan ayniqsa sport trenirovkasi sestemasi bilan tanishtirish kerak.
Nazariy tayyorgarlik programasida tanlangan yengil atletika turidagi trenirovka metodikasiga keng o`rin berilgan bulishi kerak. Qo`yidagi masalalarga tuxtalib o`tish juda muxim.

1. 
   kuchni,tezkorlikni chidamlilikni chaqqonlikni egiluvchanglikni rivojlantirish va irodaviy fazilatlarni tarbiyalash vazifalari vositalari va metodlari.
   
2. 
   trenirovka mashg`ulotlarining shakllari va ularni sikllli planlashtirish.
   

v) yil buyi trenirovka qilish
g)kup yillik trenirovkani planlashtirish.
d) sport musobaqalarining roli va ularga bevosita tayyorlanishnng xususiyatlari musobaqalarda katnashishi trenirovkalarni xisobga olib borish kantrol mashqlar va musobaqa natijalari sportchi ko`rsatkichlarini analiz qilish trenirovka kundaligi.
Nazariy tayyorgarlik dasturiga sportchining psixologik tayyorgarligi gigienik tartibi masalalari ham kiritilishi zarur.Bundan tashqari sportchilarni vrach nazorati va o`z-o`zini nazorat qilish asoslari bilan shuningdek tanlangan yengil atletika turida shikastlanish profilaktikasi bilan tanishtirish kerak.
Ko`rsatilgan programma bo`yicha yengil atletikachilarni tayyorlash uchun maxsus tashkil qilingan mashg`ulotlarda leksiya va suxbatlar o`tkaziladi
.Shuningdek texnika va taktikaning ayirim masalalarini trenirovka mashg`ulotlarida tushuntirish yuli bilan ham nazariy bilimlar xosil qilinadi.Shugullanuvchilarga sport nazariyasi va metodikasidan maxsus adabiyotlar o`qish tavsiya kilinadi.
Nazariy tayyorgarlik Nazariya elementlari, yuqorida ko‘rib o‘tganimizdek, sportchi tayyorgarligining taktik, texnik va boshqa turlari bilan organ ik aloqada ekan. Shu bilan bir qatorda nazariy tayyorgarlik qis- mini biroz shartli ravishda boshqalardan ajratiladi. Sportchi uchun zarur bo‘lgan bilimlarning shunday keng doirasi mavjudki ular yuqorida keltirilgan tayyorgarlik qismlarining hech biriga kirmaydi. Sportchining tarixi va sotsiologiyasi, sport mashg‘uloti va unga yaqin predmetlarning (sport fiziologiyasi, gigiyena, tibbiy nazorat va hokazolarning) nazariya hamda metodikasi bo‘yicha bilimlar ana shular jumlasidandir. ana shu bilimlarni o‘zlashtirib olish nazariy tayyorgarlik qismini tashkil etadi. Sport rivojlanishi bilan birga nazariy tayyorgarlikning ro- li ham tez o‘sib boradi. Sportchining nazariy tayyorgarligi asosan aqliy ma’lumot olish va mustaqil mutolaaga xarakterli bo‘lgan (ma’ruza, seminar, kitob ustida mustaqil ish olib bo- rish) shakllarda olib boriladi. Nazariy tayyorgarlik bevosita sport mashg‘ulotlarida texnik, taktik, ma’naviy-irodaviy va jismoni tayyorgarliklar bilan birgalikda amaliy mashg‘ulotlarning bir ele- menti sifatida bo‘ladi.Shunday qilib, sportchining tayyorgarligi ko‘p qirrali va ko‘p tomonli jarayondir. Uning barcha tomonlari o‘zaro bir-biri bilan mustahkam bog‘liqdir. Masalan, jismoniy tayyor garlik teхnik va taktik tayyorgarlik sohasidagi vazifalarni hal etish uchun zarur bo‘lgan zamin va shart-sharoitlarni yaratadi. o‘z navbatida jis- moniy tayyorgarlik jarayonining o‘zi ham, uning pirovard nati- jalari samarali chiqishi ham ko‘p jihatdan teхnik va taktik tay- yorgarlikka bog‘liq.
Mashg‘ulot jarayonin ing muayyan davrlarida tayyorgarlikning bu tomonlari ko‘p jihatdan bir-biriga ancha o‘хshab ketadi. Хuddi ana shunday mustahkam o‘zaro aloqadorlik tayyorgar- likning boshqa qismlari o‘rtasida ham mavjuddir.
Shu munosabat bilan ma’naviy iroda tayyorgarligi ayniqsa katta ahamiyat kasb
etadi, chunki u sportchining umuman o‘z faoliyatiga munosabati qanday ekanligini ko‘rsatadi. Yuqorida ko‘rganimizdek, sport mashg‘uloti sportchi tay- yorgarligining butun mazmunini va barcha formalarini qamrab olmaydi. U doimiy ravishda tayyorgarlikning boshqa formalari bilan to‘ldirib turiladi va tarbiya umumiy tizimining tarkibida bo‘ladi.
Futbolchi reaktsiyasini, yugurish tezligini va boshqa ko'nikmalarni oshirishi uchun u jiddiy jismoniy tayyorgarlikka ega bo'lishi kerak. Futbolchilarning jismoniy tayyorgarligi mashg'ulotlarning ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lib, barcha mashg'ulotlarning deyarli yarmi sportchilarning jismoniy rivojlanishiga bag'ishlangan Futbol bu sport o'yini, shuning uchun jamoa o'yinchilarining jismoniy tayyorgarligi o'yin natijalariga ta'sir qiladi. Odatda futbolchilar mashg'ulotlarda o'z qobiliyatlarini rivojlantiradilar, ammo buning uchun futbol maktabiga tashrif buyurishning hojati yo'q, chunki futbol o'ynash uchun maxsus ko'nikmalarni tayyorlash bo'yicha allaqachon video darsliklar mavjud. Ushbu video darslar jismoniy fazilatlarni samarali rivojlantirishni o'rganishga yordam beradi. Bundan tashqari, ularda professional murabbiylarning maslahatlari va boshqa foydali ma'lumotlar mavjudFutbolchilarning jismoniy tayyorgarligi jismoniy mashqlar uchun umumiy mashqlar va sportchining maxsus mahoratini rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni o'z ichiga oladi. Murabbiy mashg'ulot intensivligini mustaqil ravishda belgilaydi, jismoniy tayyorgarlik futbolchi uchun samarali va xavfsiz bo'lishi kerak. Mashg'ulotlarga ajratilgan vaqtni tejash uchun murabbiy sizga jismoniy fazilatlarni tayyorlash bo'yicha qo'shimcha video darslarni tomosha qilishni maslahat berishi mumkin.Jismoniy mashqlar uchun turli xil mashqlar mavjud.
Ba'zilar sportchining mushak massasini oshirishga qaratilgan, boshqalari esa reaktsiya va yugurish tezligini oshirishga qaratilgan.
Umumiy jismoniy tayyorgarlik futbolchiga futbolning barkamol o'yinining ba'zi jihatlarini o'rgatishga imkon beradi. Vestibulyar apparatni mustahkamlash uchun sersersult bilan ko'plab mashqlar qo'llaniladi va futbolchi to'pni iloji boricha samarali urishi uchun qo'llab-quvvatlash maydonini qisqartirishga qaratilgan mashqlar qo'llaniladi: bir oyoqqa sakrash, oyoq barmoqlarini bosib o'tish va boshqalarFaqatgina ushbu sport turida ishlatiladigan maxsus mashqlarsiz futbolchilarning jismoniy tayyorgarligini tasavvur qilib bo'lmaydi. Jismoniy tarbiya mashg'ulotlari uchun bunday mashqlar futbolchiga zarbalarni, zarbalarni va "qiyin" zarbalarni bajarishga o'rgatadi.Odamlar asrlar davomida to'p kabi o'ynashgan. Shunday qilib, Mayya hindulari tirsaklari bilan ringga kirishga harakat qilishdi, qadimgi rimliklar harpastum o'ynagan, qadimgi yunonlar esa episkirlarda. Ushbu o'yinlarning barchasini futbol deb atash qiyin, chunki har bir o'yinning o'z qoidalari bor, ammo ularni umuman dunyodagi bugungi birinchi o'yinning peshqadamlari deb atash mumkin.O'rta asrlarda turli mamlakatlarda ular Gael futboli, Sulu, Lelo Burti va boshqa futbolga o'xshash o'yinlarni o'ynashgan. Taxminan 14-asrda, Florensiyada ular zamonaviy futbol va regbi aralashmasini eslatuvchi kalsio o'ynashni boshladilar. Keyinchalik bu o'yin Angliyada ma'lum bo'ldi va ingliz futboliga asos bo'ldi deb ishoniladi.XIX asr bugungi kunda eng mashhur o'yin tarixida hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ldi. Angliyada uning mashhurligi tezda o'sdi: universitetlar, qishloqlar, turli kasblar va hatto pablar jamoalari o'zaro raqobatlashdilar. 1857 yilda Sheffildda dunyodagi birinchi futbol klubi, 1863 yilda Angliya futbol uyushmasi tashkil etildi, u o'yin qoidalarini birlashtirish bilan shug'ullanadi. Bu futbol va regbi o'rtasidagi yakuniy bo'shliqqa olib keldi. 1885 yilda, uzoq munozaralardan so'ng, professional futbol qonuniy rasmiylashtirildi va shu tariqa futbolchi kasbi paydo bo'ldi.
Futbolchining universitetda o'qishi shart emas, garchi ba'zi futbolchilar professional kareralari tugaganidan keyin nima qilishlarini oldindan o'ylashadi. Bunday yuqori tartibli va tizimli odamlar universitetlarning sirtqi bo'limlariga o'qishga kirishadi va o'qish uchun komanda oldida so'zlashish bilan birga boshqa kasbni o'rganadilar. Ko'pincha o'yinchilar murabbiylik yo'lini tanlaydilar, shuning uchun ular universitetlarning tegishli mutaxassisliklarida o'qiydilar.
Futbol maydonidagi o'yinchining asosiy vazifasi sizning jamoangiz g'alaba qozonishi uchun o'ynashdir. Biroq, o'yinchilarning har biri o'z ixtisosiga ega, shuning uchun ularning o'yindagi vazifalari sezilarli darajada farq qilishi mumkin.