Mavzu: Gidravlik klassifikatorlar turlari, tuzilishi, ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalari. Reja

Mavzu: Gidravlik klassifikatorlar turlari, tuzilishi, ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalari.


Reja:

1. 
   Gidravlik yo’qotish turlari va uning hosil bo’lishi.
   
2. 
   Gidravlik yo’qotish turlari
   
3. 
   Gidrodinamikaning asosiy masalasi va uslubi.
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

Gidravlik yo’qotish turlari va uning hosil bo’lishi.

Real suyuqliklarda ikki kesim orasida energiyaning yo’qotilishini bilan belgiladik. Bu yo’qotish suyuqliklardan qovushoqoqlik kuchi hisobiga paydo bo’ladi, ya`ni u qovushqoqlik kuchini yengishda sarf bo’ladi.

Truboprovodlardagi harakatni tekshirganimizda masalan asosan ishqalanish kuchini engish uchun sarf bo’lgan yo’qotishni hisoblashga keladi. Bunda trubaning 1-1 va 2-2 kesimlarining sirti teng bo’lgani uchun tezliklari ham teng bo’ladi (9 - rasm), ya`ni harakat tekis bo’ladi. 1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi suyuqlik ustuniga ta`sir qiluvchi kuchlar - - bosim kuchlari, - og’irlik kuchi va ishqalanish kuchidir.
1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi suyuqlikning muvozanat holati unga ta`sir qilayotgan kuchlar orqali quyidagicha yoziladi:
(19)
ekanligini hisobga olsak, yuqoridagi tenglama quyidagi ko’rinishga keladi

Bundan tekis harakat uchun Bernulli tenglamasi kelib chiqadi:


. Gidravlik yuqotish tushunchasiga doir.

Bu tenglamani (19) tenglama bilan solishtirsak va uni tekis harakat uchun qo’llasak, gidravlik yo’qotish uchun quyidagi munosabatni olamiz:

(20)
bu erda  - urinma zo’riqish yoki solishtirma ishqalanish kuchi, ya`ni birlik yuzaga to’g’ri kelgan ishqalanish kuchi; - oqim uzunligi; D- truba diametri; - xo’llangan perimetr.
Gidravlik yo’qotish odatda ikki turga ajratiladi:
Uzunlik bo’yicha (ishqalanish kuchiga sarf bo’lgan) yo’qotish oqim uzunligi bo’yicha harakat hisobiga vujudga keladi va uning uzunligiga bog’liq bo’ladi. Bu yo’qotish (19) formula ko’rinishida ifodalanadi;
maxalliy qarshilik oqimning ayrim kismlarida notekis harakat hisobiga vujudga keladi. Notekis harakatni vujudga keltiruvchi kismlar truba yoki o’zanning kesim shakllari o’zgargan joylari (tirsaklar, to’siqlar, keskin kengayishlar, keskin torayishlar, kranlar va x.k.) bo’lib, bu yerdagi gidravlik yo’qotish uzunlikka bog’liq emas.
Umumiy gidravlik yo’qotish bu ikki yo’qotishning yig’indisiga teng:
(21)
bu erda - uzunlik bo’yicha yo’qotish; - maxalliy qarshilik.
Gidravlik yo’qotish suyuqlikning kinetik energiyasiga bog’liq bo’lib, energiyaning ortishi bilan ortadi, kamayishi bilan esa kamayadi. Shuning uchun gidravlik yo’qotishni suyuqlikning kinetik energiyasiga proportsional qilib olinadi.

Tezlik va sarfni o’lchash usullari hamda asboblari

Suyuqlik sarfini va tezligini o’lchashning eng oson usuli hajmiy va og’irlik usullaridir.

Hajmiy usulda suyuqlik tekshirilayotgan oqimdan maxsus darajalangan idish (menzurka)ga tushadi. Idishning to’lish vaqti sekundomer yordamida o’lchanadi. Agar idishning hajmi V, o’lchangan vaqt T bo’lsa, hajmiy sarf quyidagiga teng bo’ladi:

(22)
Oqimning harakat kesimi ma`lum bo’lsa, uning tezligi (22) formula bilan aniqlanadi.
Og’irlik usulida biror idishga oqimdan suyuqlik tushuriladi. Uni tarozida tortib, idishdagi suyuqlikning og’irligi G topiladi. Idishning to’lish vaqti T bo’lsa, og’irlik sarfi quyidagiga teng:
(23)
Suyuqlikning hajmiy sarfi og’irlik sarfini solishtirma og’irligiga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi:

Bu usullar, albatta, kichik miqdordagi sarflarni o’lchash uchun qo’llaniladi. Katta sarflarni o’lchash uchun esa katta o’lchov idishlari kerak bo’ladi. Ikkinchidan, truboprovod va kanallarga sarfni yuqoridagi usul bilan o’lchashda oqimning tuzilishi o’zgaradi va natija katta xatolar bilan chiqadi. Shuning uchun, ko’pincha, truba va kanallardagi sarf boshqa usullar bilan o’lchanadi.
Venturi suv o’lchagichi maxsus trubadan suv o’tishiga asoslangan bo’lib, tuzilishi sodda va harakatlanuvchi qismlari yo’q (10- rasm). Venturi suv o’lchagichi talabga qarab vertikal yoki gorizontal joylashtiriladi. Uning gorizontal holdagisini ko’ramiz.

Asosiy va qo’shimcha adabiyotlar.

1. D.R.Bozorov va boshqalar Gidravlika. – Toshkent 2003 y

2. Umarov A.YU. Gidravlika.- Toshkent: «O’zbekiston».- 2002 y.
3.Latipov K.SH. Gidravlika, gidromashinalar va gidroyuritgichlar.-Toshkent:O’qituvchi.-1992 y.
4.Latipov K.SH., ergashev S. Gidravlika va gidromashinalar.- Toshkent: «O’qituvchi» - 1992 y.
5.Bashta T.M. Rudnev S.S., Nekrasov B.I. va boshqalar Gidravlika, gidromashini i gidroprivodi.-M.: Mashinostroenie.- 1982 y.
6. Kiselov P.G. Gidravlika osnovi mexaniki jidkosti. M.: energiya.- 1980 y..
7.Voytkunskiy YA.I., i dr. Gidromexanika.- L.: Sudostroenie.- 1982 y.
8.Emtsev B.T. Texnicheskaya gidromexanika. – M.: «Mashinostroenie».- 1987 y.
9.Bol’shakov V.A., Popov V.N. Gidravlika. – Kiev: «Visshaya shkol».- 1989 y.
10.Loytsyanskiy V.G. Mexanika jidkosti i gazov. – M.: «Nauka».-1987 y.
11.Karayev M.A. Gidravlik burovix nasosov.-M.: Nedra.- 1983y.