Mavzu: Harakatlanuvchi faollik muammolari Reja: Harakat faolligi va optimal hajmlar

Harakat faolligi o’quvchilar jismoniy statusining bir qismi sifatida

Odamning harakat faolligi uning ko’nikma va qobiliyatlariga bogliq: odam qanchalik ko’p harakatlarga ega bo’lsa, ular turli tuman bo’lsa, ularni ko’rsatma olish imkoniyati shunchalik keng, motor faoliyati shunchalik faol bo’ladi.

Harakat faolligi organizmning barcha tizimlarini shakllantiruvchi, ularni bir butun qilib to’plovchi omil sifatida chiqqanda tezlashtirilgan o’sish davrida faol motor faoliyati juda ahamiyatli.
Yosh farki bilan har kunlik harakat faolligining darajas shakllanishda biologik va ijtimoiy bogliqlik o’zgaradi: maktabgacha yoshdagi bolalarda asosiy omil tabiy talab bo’ladi, maktab o’quvchilarida esa ijtimoiy sharoitlar.
Kamchilik kabi, harakatlarning ortiqchaligi ham organizmda katalogiklarga olib kelishi mumkin va bunga aloqador harakat faolligining ilmiy asoslangan optimal hajmlar bu muammoning muhim aspektidir.
Harakat faolligining optnmal normalarini qidirish, optimap xarakat rejimini tashkillashtirishda asosiy muammo hisoblanadi. Biroq harakat faolligining kattalik normalari munosabatlarida aniq birqaror yo’q: ba’zilari faollik bolalarning maktabdagi o’qish, xulqi kabilarni tushunsalar, boshqalari bolalarning tabiiy talablarini kondiruvchi, organizmning funktsional ikoniyatlariga to’la hajmlarini optimalligini tushunadilar.
Harakat faolligini normallashtirishga biologik normalar ko’rinishida hajmlarni ham aniqlaydi. Bu holatlar 12000 dan 35000 gacha chegara orasida sutkada bo’ladi.
Bolalarning harakat faolligini yozgi davrda tekshirilib aniklandiki, u 18000- 20000 lokomotsiyalar davrida bo’lar ekan. SHuning uchun harakat faolligini optimal hajmini rejalashtirishda ularga asoslanish mumkin. Ayni shu paytda tayyorlov sinfini o’tayotgan 6 yasharliklarning harakat faolligini ko’rsatilgan normada 2 marta kam va atigi 8000-10000 lokomotsiylarni tashkil etadi.
Bu o’quvchilarda statik holatni saklab kolishni talab etuvchi faoliyat turlariga tendentsiyaning o’sishi bilan boglik: darslar, darslarga tayyorgarlik, kam harakat o’yinlar, teledasturlar ko’rish.
Aynan shuning bilan maktabda o’kitish boshlanishi bilan harakat faolligi 50 % ga tushib ketdai, bu esa o’kuvchilar organizmida ma’lum o’zgarishlarini keltirib chikaradi, o’pkaning ko’rsatkichlari, jismoniy ishga layokat, dianometriya turli jismoniy mashqlardagi natijalar pasayadi. Tana tarkibi o’zgaradi, markaziy asab tizimi ko’zgaluvchanligi oshadi, kasallik ko’rsatkichlari o’sadi. O’kish jarayoni nafakat sogliq ko’rsatkichlariga, balki bosh miyaning funktsional faolligi, akliy mehnat layokatiga ham manfiy ta’sir ko’rsatadi. Anchagina funktsional ko’rsatkichlar yomonlashuvi yil oxirida bilinadi.
Harakat faoliyatini o’qitish jarayonida faqatgina bilim berish va tarbiyalash vazifalari qo’shib hal qilinmay, jismoniy tarbiyaning sog’lomlatirish xususiyatlariga oid vazifalar ham kompleksli hal qilinadi. Hech qaysi umumta’lim predme tida bunchalar yaqqol namoyon bo’lmaydigan sog’lomlashtirish vazifasi harakat faoliyatini o’qitishda yorqin namoyon bo’ladi.
Harakat faoliyatini o’qitishda bilim berish vazifalari ham o’zining xususiyatlariga ega. O’quv materiallarini egal lash jarayonining yetakchi komponenti o’quvchilarning aktiv harakat faoliyatidir.
O’quvchilarning o’quv-mehnat faoliyati eng avvalo jismo iy quvvat sarflashni talab qiladi va o’quvchini o’quv faoli yatiga oid umumiy qonuniyatlarini hisobga olishga o’rgatadi.
Inson harakatlarining mukammalligi tushunchasi juda keng va ko’p qirrali. Nafaqat inson, balki barcha tirik jon zotlarningharakatlari yashash, o’z hayotiy istaklari, zaruryyatlarini qondirishga moslashgan bo’lishizaruriyatdir. Harakatni mukammallashtirish maqsadidagi mashqlar, mashg’u lotlar natijasida, ularning ijrosini aniqligi, go’zalligi ga erishiladi. O’z navbatida bu olib borilgan ta’lim va tarbiyaning majmuaviy mahsulidir. Organizmning mavjud bo’lishi va me’yor faoliyat ko’rsatishi uchun tana yadrosini bir xil darajada saklab turish zarurdnr. Odamlar tana yadrosini fakat ±4° ga ko’tarishi mumkin. Yakkolrok o’zgarishlar tana haroratida tanada joy olgan xujayraviy tuzilishi, enzimatik tizimga ta’sir etadi, ko’pchilik haroratga boglik kimyoviy reaktsiyalar. fizik jarayonlarda bilinadi.
Garchi tirik hujayrada ko’tara oladigan maksimal chegara -1° S bo’lsa, maksimal harorat esa 45° S da bo’lsada, tana diapozoni organizm ko’tara oladigan harorat ancha past. Fakat 41° S dan oshadi. Issiqqon hayvonlar, shu jumladan odam ham mumkin bo’lgan harorat darajasida bo’ladi. Fakatgina necha gradus xarorat o’lim yoqasidagi odamni tirik odamdan ajratadi.
Termoregulyatsiyaga bo’lgan bunday qattiq talablar qo’yshganda evolyutsiya natijasida agar inson sovuk xarooratda tursa, uning himoyasi issiq kiyim kiyish, bino ichida turish bilan ta’minlanadi, agar issiq iqlimda bo’lsa, bu fiziologik hususiyatlarga bogliq bo’ladi.