Mavzu: harakatning vaqt harakteristikasi

---

MAVZU: HARAKATNING VAQT
HARAKTERISTIKASI.

---

•
Harakatning tezligi. Jismning fazoda vaqt birligi ichidagi
siljishi tezlikni ifodalaydi.
Tezlik jism bosib o’tgan yo’l uzunligining shu yo’lni bosib
o’tishga sarflangan vaqtga nisbati
bilan aniqlanadi. Odatda tezlikni aniqlashda uni metr-sekund
bilan o’lchanadi. Agar yo’lning
barcha nuqtalarida harakatning tezligi bir xil bo’lsa, bunday
harakatni tekis harakat deb, agar u
o’zgarsa notekis harakat bo’ladi.. Tezlikning vaqt birligida
o’zgarishi tezlanish deb ataladi. U
salbiy va ijobiy bo’lishi mumkin. Tezlikni keskin o’zgartirmay
bajariladigan harakatlar tekis
harakat deb ataladi.

---

•
Katta tezlikda bajariladigan harakatlar hamda notekis tezlanuvchan va
notekis sekinlashtirilgan harakatlar keskin harakatlar deyiladi. Kishining
doimiy tezlikda yoki
doimo tezlanuvchi harakatlari kam bo’ladi. Shuningdek, texnik jihatdan
to’g’ri bajarilgan
jismoniy mashqda tezlanish to’satdan o’zgarmaydi. Tezlikni keskin
o’zgarishi mashqni yomon
bajarilganlik yoki uni yomon o’zlashtirganlik belgisi hisoblanadi. Gavda
qismlari harakatini
tezligi gavdaning siljish tezligidan farqlash kerak. Gavdaning siljish tezligi
gavda qismlari
tezligi emas balki anatomik hamda tashqi muhit omillariga bog’liq bo’lishi
mumkin. Psixologik
va uslubiy nuqtai nazardan tezlik optimal va maksimal tezlikka ajratiladi.

---

•
Vaqt harakteristkasi. Harakatning qancha vaqt davom etishi
va uning sur’ati harakatining
vaqt harakteristkasining ifoda etadi. Harakatning ma’lum
vaqt davom etishi organizm faoliyatini
o’zgartirishda muhim rol o’ynaydi. Jismoniy mashqlar
bajarishning davomiyligini o’zgartirish
bilan jismoniy yuklamalar va hajmini ta’sirini o’zgartirish
mumkin. Jismoniy mashqlar
texnikasida harakatning ayrim fazalari yoki gavda ayrim
qismlarining harakati katta ahamiyatga
ega. Bajarilayotgan ishining qancha vaqt davom etishi
xaqida axborot berib turish ishchanlikni
oshiradi.

---

•
Dinamik harakteristika. Gavda harakatiga ta’sir qiluvchi kuchlarni ichki va tashqi
kuchlarga bo’linadi. Ichki kuchlar-tayanch harakat apparatning passiv kuchlari-muskul
elastikligi va cho’ziluvchanligi; harakat apparatning aktiv kuchlari-muskul tortishish
kuchi;
reaktiv kuchlar- gavda qismlarning bir-biriga munosabatidagi kuchlar.
Tashqi kuchlar kishi gavdasiga tashqaridan ta’sir etuvchi kuchlardir. Bularga o’z gavda
og’irlik kuchi; tayanch reaktsiyalarning kuchi; tashqi muhit va jismlar kuchi.
Harakat kuchi gavdaning tashqi obektga ta’sir etishi tushuniladi. Sakrashdagi
depsinishlar, kurashdagi raqibga ta’sirlar, sport turlari jism va jixozlarga ta’sirlar.
Shuningdek
harakatlarning harakteristikalariga muvofiq bir necha sifatlariga taqsimlash mumkin.