Mavzu: Hazm tizimi patologiyasi

Patalogiya 14.

Mavzu: Hazm tizimi patologiyasi.

So’lak ajralishining buzilishlari.

So’lak ajralishining ko’payishi (gipersalivatsi-ya) uzunchoq miyadagi so’lak ajralish markazlari yoki so’lak bezlari sekretor nervlarining bevosita yoki reflektor ravishdagi kuchayishi natijasida ro’y berishi mumkin. Shu tarzdagi rag’batlanish markaziy nerv sistemasining shikastlanishlarida (bulbar falajlar), og’iz bo’shlig’i va oshqozondagi yallig’lanish jarayonlarida, qizilo’ngach kasalliklarida (ezofagosalivatsion refleks), ko’ngil aynishi va qayd qilishda, gelmintoz kasalliklarida, homiladorlik tofsikozlarida, ayrim vegetativ zaharlar (pilokarpin, fizostigmin) ta’sirida va boshqa hollarda kuzatilishi mumkin. Gipersalivatsiyada bir kun davomida 5-14 l so’lak ajralishi mumkin. Agar so’lak to’la so’rilmasa, u tashqariga ajralib chiqishi natijasida lab sohasidagi terida materatsiya va yallig’lanish kabi o’zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin. Zaharlanishning ayrim turlarida gipersalivatsiyani himoya refleksi sifatida ham qabul qilish mumkin, chunki bunda so’lak bilan birgalikda moddalar almashinuvining toksik mahsulotlari, zaharlar va boshqa moddalar chiqib ketadi.

So’lak ajralishining susayishi (giposalivatsiya) so’lak bezlaridagi patologik jarayonlar (parotitlar, o’smalar) tufayli ular to’qimasining yemirilishi oqibatida ro’y berishi mumkin. So’lak oqishiga mexanik qarshilik esa so’lak yo’llarida tosh hosil bo’lganida paydo bo’ladi. So’lak bezlarining markaziy tormozlanishi esa kuchli his-hayajonlar (qo’rqish, hayajonlanish) paytida, og’riq ro’y berganida kuzatiladi. So’lak bezlarining sekretor nerv apparatiga ayrim vegetativ zaharlar (atropine, skopolamin) susaytiruvchi ta’sir ko’rsatadi. Ovqat yutishning buzilishlari.

Ovqatni yutish - bu murakkab reflektor jarayon bo’lib, u o’z-o’zidan sodir bo’lib reflektor fazalardan iborat bo’ladi. Ovqatni yutishning reflektor, bevosita yoki o’z-o’zida sodir bo’luvchi fazasi til parezlarida, ruhiy buzilishlarda (masalan, katatoniyada) izdan chiqishi mumkin. Reflektor bosqichning buzilishi og’iz bo’shlig’i va halqum shilliq qavati retseptorlarining shikastlanishi (masalan, anginalarda), ovqat chaynashda qatnashuvchi mushaklar spazmi (masalan, qoqshol, quturish, isteriyada) bilan bog’liq bo’lishi mumkin

Qizilo’ngach funksiyalarining buzilishi.

Qizilo’ngachning patologiyasi eksperimentda ham, klinik sharoitda ham yetarli darajada ishlab chiqilmagan, bu qizilo’ngachni tekshirishning texnik jihatdan qiyinligi bilan izohlanadi. Qizilo’ngachning harakat funksyasi susaygan (gipokinez yoki atoniya) yoki oshgan (giperkinez) bo’lishi mumkin.

Tajribada adashgan nervlarni yuqoridan kesib qo’yish yo’li bilan qizilo’ngach atoniyasini hosil qilish mumkin. Atoniyada qizilo’ngach peristaltikasi to’xtaydi, buning natijasida esa u orqali ovqat luqmasining o’tishi qiyinlashadi. Qizilo’ngach orqali ovqat o’tishining qiyinlashishi uning spastik qisqarishi oqibatida ham ro’y berishi mumkin. Tajribada qizilo’ngach kardial qismining spazmini simpatik nervni ta’sirlash bilan hosil qilish mumkin. Odamlarda qizilo’ngach kardial qismi bo’shalishining buzilishi yoki spazmi kardial axalaziyasida kuzatiladi. Bu kasallik asosida qizilo’ngach va uning kardial segmenti innervatsiyasining buzilishi yotadi.

Ovqat massasining qizilo’ngach orqali o’tishining eng keskin darajada qiyinlashishi - uning torayishida ro’y beradi. Qizilo’ngachning torayishi unda ro’y bergan kimyoviy yoki termik kuyishlarning chandiqqa aylanishi, unda o’smalar hosil bo’lishi, uning tashqaridan ezilishi (aorta anevrizmi, ko’krak qafasi o’rta qismining abstsesslari va boshqalar) tufayli kuzatilishi mumkin. Qizilo’ngachning torayishi ovqat yutishning qiyinlashishiga, organizmning holdan toyishiga olib keladi va odatda jarrohlik davolash usulini talab qiladi.

Gastritlar

Surunkali gastrit-medaning surunkali distirofik yallig’lanishi bo’lib, unda medaning shira ajratish va marom bilan harakat qilishi buziladi.Surunkali gastrit o’vqat hazm qilish a’zolari kasalliklari orasida yetakchi o’rini egallaydi.

Gastritlar etiologiyasi.

Kelib-chiqish sabablari ko’p,aksariyat hollarda bir necha sabablardan rivojlanishi mumkin.

Ekzogen sabablari.

Endogen sabablari

1.Ekzogen sabablari:Surunkali gastritning kelib chiqishida avstraliyalik olimlar B.Marshal va J.Varenlar (1982)speralga o’hshagan bakteriyaning ro’lini ta’kidlaydilar. Uning nomini Kempil pilori bakteriyasi deb atashadi. Keyinchalik helikobakter pylori deb yuritiladi. Oshqozon shilliq qavati biopsiya qilib tekshirilgan shu mikrob 100% hollarda topilgan2.Endogen sabablarga surunkali yallig’lanish , endokrin bezlari kasalliklari, kasallangan a’zolardan reflektor ta’sir o’tishi, modda almashinuvini buzilishi, to’qima gipoksiyasiga olib keluvchi kasalliklar, allergiya natijasidagi surunkali gastrit kiradi.

Gastritlar patogenezi.

128Gastrit rivojlanishida ekzogen va endogen sabablarning uzoq vaqt ta’ sir etib turishi kuzatiladi.Gastrit rivojlanishida qatnashadigan muhim omil me’daning harakat vazifasini buzilishi hisoblanadi. U meda mushagi tonusining kuchayishi yoki keskin pasayishi bilan o’tadi. Har ikkala holda ham ovqat hazm qilish jarayoni o’zgaradi va me’da shilliq pardasi yallig’lanib, o’zgarib, vaqt o’tishi bilan surinkali tus oladi.

1.Me’da devori hujayralarida xlorid kislota ishlab chiqarishning, uning harakat va evakuator vazifasining buzilishi, me’da devorida qon aylanishining buzilishi me’da o’garishlariga olib keladi.

Xlorid kislota ko’p ishlanib chiqishi natijasida vodorod ioni ko’payib, sulfataza aktivligi susaytiradi va sulfataza me’da shirasi tarkibi buzilishiga olib keladi.2.Me’da harakati va evakuator vazifasining buzilishi:a)og’riq paydo bo’lishiga b)me’da va ichak dispepsiyasi belgilariga; v)me’da shirasi buzilishiga olib keladi.

Gastritlar klinikasi .Bemorlar qorin, to’sh o’rtasi sohasidagi doimiy o’rtacha og’riqdan, ishtaha pasaygani, og’izda yoqimsiz maza bo’lib turishi, yeyilgan ovqat, ba’zan palag’da tuhum, achchiq suyuqlik bilan kekirish, ba’zan qusishdan noliydilar. Surinkali gastritda bu narsalar asta sekin rivojlanadi.

Gastritlar davosi.

Davo mehnat va turmush tartibini me’yorga keltirishdan boshlanadi. Har bir bemor uchun shaxsiy davo tadbirlarini davolovchi vrach belgilaydi. Davolanishning ayrim umumiy tomonlariga to’htalib o’tamiz.

Bemor ovqatni oz-ozdan nisbatan qisqa vaqt oralig’ida ma’lum soatlardagina yeyishi kerak. Jismoniy va ruhiy zo’riqishlardan saqlanish lozim. Bemor ovqatdan keyin qorniga iliq isitgich qo’yib yotib dam olishi kerak. Gastrit qo’zimagan davrlarda bemor ambulatoriyada davo oladi. Me’dani yuvish, ayniqsa, me’da zo’ndi yordamida yuvish qattiyan vrach ko’rsatmasi bo’yicha bajari ladi.

Parhez ovqatlarning ahamyati katta. Surinkali gastrit qo’zigan bemorga dastlabki kunlarda ovqat yeyishga ruxsat etilmaydi, surikali gastritni o’rtacha ifodalangan hollarida , ayniqsa, remissiya bosqichida parhez ovqatlar birmuncha xilma-xil bo’ladi. Parhez tayinlashda bemorning yoshi, odatlarini hisobga olish kerak. Surunkali gastritning davosi -jadvalda ko’rsatilgan.

Me’da va O’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi.

Oshqozon va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi- sikl bilan davom etadigan surinkali kasalik bo’lib, oshqozon va o’n ikki barmoq ichakda yara paydo bo’lishi bilan yuzaga chiqadi.

Shu sababli oshqozon shirasida pepsin va xlorid kislota ko’paygan holda undagi shilliqni himoya qilish xususiyati pasayadi va yara paydo bo’lishiga olib keladi. Bu kasallik har-xil yoshda, ayniqsa 30-40 yoshda aholining 5% da ko’p uchraydi. Shaharliklar bu kasallik bilan qishloqliklarga qaraganda ko’p og’riydilar. Erkaklarda bu kasallik ayollarga nisbatan 6-7 marta ko’p uchraydi.