Mavzu: Ilmiy tadqiqot matnini yaratish Mavzu tavsif mavzusi

Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi

Toshkent Axborot texnologiyalari Universiteti
Qarshi filiali Telekommunikatsiya va Kasbiy ta’lim fakulteti
Telekommunikatsiya texnologiyalari yo’nalishi
TT_11-22 guruh talabasi Ziyadova Shahnozaning
Akademik yozuv 2 fanidan tayyorlagan

13-SEMENAR

Mavzu: Ilmiy tadqiqot matnini yaratish


Mavzu ( tavsif mavzusi ) – [yunon tilidan. mavzu, tom ma’noda qo‘yilgan narsa asos sifatida], 1) tavsif, tasvir, tadqiqot, nutq, muhokama mavzusi.
2) Badiiy obrazning obyekti, yozuvchi yoki rassom tomonidan ko‘rsatilgan hayotiy hodisalar doirasi.
Gipoteza – ayrim hodisalarni tushuntirish uchun ilgari surilgan ilmiy faraz; bu umumlashtirilgan qoidalarning aqliy tasviri, tadqiqot olib kelishi mumkin bo‘lgan asosiy g‘oyalar. Muallif, tanlangan mavzu bo‘yicha faktlarni oldindan o‘rganib chiqqandan so‘ng, tadqiqot natijalari haqida taxminni shakllantiradi. Mulohaza oqibatdan sababga qarab boradi. Gipoteza asosli va ichki izchil bo‘lishi kerak.
Ilmiy matnlar birlamchi va ikkinchi darajali. Birlamchi, bular birlamchi manbalar, asl nusxalar. Bularga, masalan, ilmiy maqola, monografiya kiradi. Ilmiy maqola - bu muallif o‘z tadqiqotining natijalarini taqdim etadigan insho. Monografiya - bir mavzuni o‘rganishga bag‘ishlangan ilmiy ish.
Ikkinchi darajali matnlar boshqa muallifga tegishli asosiy matnlar asosida yaratiladi. Ilmiy matnda (asosiy va ikkinchi darajali) quyidagi qismlar ajratiladi: sarlavha, kirish qismi (ishning maqsadi shakllantiriladi va tadqiqot mavzusini tanlash asoslanadi, tadqiqot usullari tavsiflanadi). Asosiy qism ishning maqsadiga muvofiq boblarga bo‘lingan. Har bir yangi fikr yangi xatboshida tuzilgan. Xulosa xulosalar yoki qisqacha xulosalar shaklida bo‘ladi.
Matn ustida ishlash kirish so‘z bilan boshlanadi. Bu nafaqat ishning bir qismi, balki ishni tavsiflovchi hujjatdir. U tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash bilan boshlanadi. Keyinchalik, muallifning mavjud manbalar bilan tanishligini, o‘zidan oldingi mualliflar tomonidan amalga oshirilgan ishlarni baholashda uning tanqidiy fikrlash qobiliyatini ko‘rsatish kerak. Bu mantiqan belgilangan ishning maqsadiga mos keladi. Ishning keyingi bosqichi – muammoni o‘rganish metodologiyasi haqida hikoya. Tadqiqotning maqsad va vazifalarini shakllantirish aniq va qisqa, mantiqiy jihatdan to‘g‘ri bo‘lishi kerak. Agar maqsad bitta bo‘lishi mumkin bo‘lsa, unda bir nechta vazifalar bo‘lishi kerak, ular maqsadga erishish taktikasini ifodalaydi. Ko‘pincha vazifalarning matni asosiy qismning boblari va paragraflari sarlavhalariga to‘g‘ri keladi. Topshiriqlar sanab o‘tish shaklida beriladi.
Asosiy qismning mazmuni mavzuga bog‘liq. Paragraflarning sarlavhalari bobning sarlavhasida ko‘rsatilgan chegaralardan tashqariga chiqmaydigan tarzda tuzilishi kerak. Asosiy qismning umumiy mazmuni tadqiqot mavzusiga mos kelishi va uni ochish vazifasini bajarishi kerak.
Xulosa muhim rol o‘ynaydi. U butun tadqiqot yo‘lini takrorlaydi. Undan kelib chiqadigan mantiqiy xulosalar berish kerak. Xulosalar boshida qo‘yilgan vazifalar bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. Xulosa, bu amalga oshirilgan ishlar to‘g‘risidagi hisobotning bir turi bo‘lib, unda haqiqiy yutuqlar ko‘rsatiladi, kerak bo‘lganda amaliy foyda ko‘rsatiladi.
Bibliografiya va ilovalar ham muhim elementlardir. Universitet amaliyotida talabalar ikkinchi darajali matndan keng foydalanadilar. U siqilish (lotincha siqish) natijasida yaratilgan. Siqish yordamida matn hajmi kichikroq bo‘ladi, asosiy qoidalar va undagi eng muhim fikrlarni ajratib ko‘rsatish osonroq bo‘ladi. Siqish uchun harakatlar ketma-ketligi quyidagicha:
1. Matnni o‘qish va tayanch so‘zlarni ajratib ko‘rsatish.
2. Tegishli nutq klişelaridan foydalangan holda ikkinchi darajali matn yozish.