Mavzu: Informatika va axborot texnalogiyalarini o`qitishda internet va masofaviy ta`lim texnalogiyalari. Internet xalqaro tarmog‘i

Internet – axborotlarni qidirish, saqlash va uzatish uchun ajoyib tarmoqdir. Bu hayotimizning axborot loyihasidir.

Uning xizmat doirasi keng:

• 
  ilm va san`at, tijorat va siyosat;
  
• 
  o`qish va ish, dam olish va ko`ngilochar o`yinlar;
  
• 
  ajoyib insonlar bilan uchrashuvlar, xizmat sohasi va boshqalar. Internetning barcha axborotlari elektron ko`rinishda taqdim etilgan.
  

Internet – jahon bo`yicha kompyuterlar tarmoqlaridan tuzilgan yaxlit tarmoq bo`lib, unda yagona «til» – andoza-qoidalar majmui asosida axborot almashadilar. Uning nomi «tarmoqlararo» degan ma`noni anglatadi. Umuman olganda Internetni tarmoqlarning tarmoqi sifatida qabul qilish to`g`ri bo`ladi.

Internet unga ulangan tarmoqqa kiruvchi kompyuterlarning o`zaro ma`lumotlar almashish imkoniyatini yaratib beradi. Internet davlat buyurtmalarini bajarishda tashkilotlarning birgalikda olib boriladigan faoliyatlarini yengillashtirish maqsadida o`tgan asrning 60-yillari oxirida (yanada aniqroq aytadigan bo`lsak, 1969-yilning 2-yanvarida) AQSh mudofaa vazirligining loyihasi asosida yuzaga kelgan. Bu boshlang`ich tarmoq ARPANet bo`lib, avvalo Kaliforniya va Yuta shtatlaridagi 4 ta kompyuterni o`zaro bog`lagan. 1972-yilda ARPANet tajriba tarmog`i namoyish etiladi. U 40 ta kompyuterdan iborat bo`lib, barcha kompyuterlar teng huquqli bo`lishga va resurslarga faqat murojaat qilishga mo`ljallangan dasturiy ta`minot yordamidagina kirish mumkin bo`lgan. Keyinchalik bu tarmoq kengayib 80-yillar oxirida (1987-yil NSFNet Backbon) AQSh milliy ilmiy jamiyatning ixtiyoriga topshirildi va NSFNet (National Science Foundation (NFS) – Milliy ilmiy fond) shaklida rivoj topdi. Bu davrda boshqa davlatlarda ham milliy tarmoqlar shakllana bordi. Asta-sekin turli davlatlarning kompyuter tarmoqlari birlasha bordi va 90-yillarga kelib hozirgi Internet tarmog`i shaklandi.

Internetdan foydalanishda quyidagi tendentsiyalar kuzatildi:

1981-yilda 213 ta kompyuter;

1983-yilda 562 ta kompyuter;

1986-yilda 5089 ta kompyuter;

1992-yilda 727000 ta kompyuter;

1995-yilda 20 mln.dan ortiq kompyuter.

Bundan ko`rinib turibdi-ki, Internet tarmog`iga ulangan kompyuterlar soni yil sayin ortib bormoqda.

Internetga egalik qilish huquqi hech kimga berilmagan, ya`ni turli davlatlar vakillaridan tashkil topgan BMTga o`xshash maxsus nazorat qiluvchi tashkilotlar yo`q. 1998-yilda Amerika hukumati Internetga tegishli bo`lgan masalalarni yechish (foydalanuvchilarning huquqilarni himoyalash, intellektual mulkni himoyalash, ta`magirlikka qarshi kurash va h.k.) uchun bir nechta notijorat tashkilotlarini tashkil qilishni taklif qildi. Natijada Internet Corporation for Assigned Names & Numbers (ICANN) tashkiloti yuzaga keldi.

Internet XX asrning buyuk kashfiyotlaridan biri hisoblanadi. Ushbu kashfiyot tufayli jahondagi millionlab kompyuterlar yagona tarmoqqa birlashtirildi. Bosh kompyuterni internet tarmog`iga ulash uchun joylardagi internet ishini boshqaruvchi tashkilotga murojat qilinishi kerak.

Kompyuterni internetga yuklash uchun dastlab telefon tarmog`i orqali internetda xizmat ko`rsatadigan provayder serveriga ulanish kerak bo`ladi. Ulanish vaqtida kompyuterda mijozning ismi (login) va paroli kiritilishi talab qilanadi. Agar kiritilgan ism va parol to`g`ri bo`lsa, mijozning kompyuteri provayder serveriga ulanadi. Ulanish va uning tezligi xaqida ma`lumot oynasi hamda kompyuterning topshiriqlar jadvalida oldinma-keyin joylashgan kompyuterlar tasviri paydo bo`ladi. Ushbu jarayonlar to`g`ri bajarilgandan so`ng, istalgan biror-bir brauzerdastur yordamida Internet tarmog`iga ulaniladi. Agar aloqa o`rnatilmay qolsa, aloqa o`rnatilmaganligi haqida xabar beruvchi oyna paydo bo`ladi. Bunday xolda aloqani o`rnatish uchun yuqoridagi jarayon qayta takrorlanadi.

Internet tarmog`ida barcha mavjud bo`lgan aloqa tarmoqlaridan foydalanilmoqda: past tezlikdagi telefon tarmoqlaridan yuqori tezlikdagi raqamli sputnik kanallarigacha. Internet tarmog`ida ko`plab kompyuterlar Unix yoki VMS operatsion tizimlarida ishlamoqda. Bundan tashqari, NetBlazer yoki Cisco turidagi maxsus tarmoq marshrutizatorlari taqdim etilgan. Internetda «WWW» nom tarkibiga kiruvchi manbalar ko`pchilikni tashkil etadi. Yuqori darajaning eng katta domeni «COM» hisoblanadi va u 3,96 mln.dan ortiq saytga ega bo`lib, saytlar umumiy sonining 25% ini tashkil etadi. Hozirda EDU, NET, Japan, NIL domenlari ham tez kengayib bormoqda.

Internet turli korxona va tashkilotlarga tegishli bo`lgan ko`plab lokal va global tarmoqlardan tashkil torgan. Bu tarmoqlar o`zaro turli aloqa tarmoqlari orqali bog`langan. Internetni turli kattalikdagi tarmoqlardan tashkil topgan va o`zaro bir-biri bilan xabar, fayl va boshqalar jo`natib, faol aloqada bo`lgan mozaika ko`rinishida tasavvur qilish mumkin.

Internet tarmog`ini tashkil etuvchi negiz kompyuterlar xostlar (Host) yoki tarmoq bo`g`inlari deyiladi. Bunday kompyuterlar o`rtasida aloqa 24 soat mobaynida davom etadi. Ular ilmiy va o`quv binolarida, korxonalarda, katta firmalarda va boshqa korxonalarda joylashgan. Tarmoq bo`g`inlari o`rtasida aloqa shisha tolali, sputnikli, radioreleli va telefon kanallari orqali amalga oshiriladi.

Internet ko`pqavatli tarkibga ega. Asos tarmoqda yuqori tezlikdagi optik bog`lanish kanallaridan foydalaniladi. Unga lokal tarmoqlar va kompyuterlar bilan o`zaro aloqalarni ta`minlovchi hududiy tarmoqlar ulangan. Lokal tarmoqlar va kompyuterlar Internet provayderlari deyiladi.