Мавзу: Инсон компьютер интерфейсини яратиш тамойиллари. Интерфейс имкониятлари. Режа: Интерфейс тушунчаси Интерфейс турлари ва имкониятлари Уч ўлчамли интерфейс Калит сўзлар

WIMP‑интерфейс- бу хозирги кунда энг кўп қўлланиладиган интерфейс туридир. “Microsoft” компаниясининг барча махсулотлари шундай интерфейсга эга. WIMP аббревиатуралари қуйидагилар: Windows (ойна), Icons (нишонлар, иконка), Menus (меню), Pointers (сичқонча кўрсаткичлари). Баъзида – Windows, Icons, Mice (сичқонча), Pull‑down menus (очилувчи меню). Хар бир элементни алохида кўриб чиқамиз: Windows, Icons, Menus, Pointers.
Windows. Ойналар турлиса жойлашган бўлиши мумкин. Устма-уст ёки каскад кўринишида жойлашиши, ўлчамларини ўзгаритириш, бутун экран бўйлаб очилиши, нишон холатида йиғилиши мумкин. Ойнанинг мухим қисми ойнанинг таркибини янада яқиндан кўриш имконини берувчи скролл-барнинг мавжудлигидир.
Icons. Бу кичкина сурат бўлиб, ёпиқ ойнанинг талаб қилинганда очиб берувчи “воситачиси” сифатида хизмат қилади. Бундай сурат – ойнанинг мавжудлиги тўғрисида эслатиб, экрандаги мавжуд жойни тежалишига ёрдам беради. Шунингдек нишонлар тизимнинг бошқа элементларини акс эттиришга ҳам ҳизмат қилади. Масалан, карзина, турли дисклар, папкалар ва хоказо. Ушбу нишонларни кўриб улар остида қандай дастур борлигини аниқлаш мумкин.

8.1.-расм. Турли нишонларнинг турли кўринишлари

Pointers. Кўртсаткичлар - WIMP‑интерфейси функцияларининг асоси хисобланади. Курсорнинг шакли катта ахамиятга эга. Дейлик, стрелка, вертикал чизиқ ёки курсор фукнцияларни ўзгартириш орқали шакли алмаштирилиши мумкин (расм чизаётганда стрелка икки чизиқ кесишмасига автоматик тарзда алмашиб қолади). Бундан ташқари у яна қўшимча кўрсаткичлар билан ҳам бойитилган. Яъни агар дастур бажарилаётган бўлса қумсоат, доира кўринишида кутиб туриш лозимлигини англатувчи кўрсаткичлар билан
қуроллантирилган.

8.2.- расм. Турли зил сичқонча кўрсаткичлари.


Уч ўлчовли (масофавий) интерфейс ва виртуал ҳақиқат
Бундай интерфейс сўнгги пайтларда талабга нисбатан кўпайиб бормоқда. Бунинг энг ишончли мисоли виртуал ҳақиқатдир, аммо бу мумкин бўлган 3Д иловалар оралиғини (3 ўлчов, яъни уч ўлчамли тасвирлар) ишлатиб бўлмайди. Умумий ҳолда, кенгайтма интерфейси бошқа функциялар билан бирлаштирилади, айниқса WIMP интерфейсларида.
Энг оддий нарса, оммавий элементларнинг WIMP интерфейсида, масалан, сояларни (тугмалар, scrollbars ва ҳ.к.) ишлатишдир. Уч ўлчамли даражада оқилона ишлатиладиган эффект фаол (ёки керакли) майдонларни таъкидлаш имконини беради. Афсуски, кўпгина интерфейсларда бу таъсирлар ҳар бир матн қисмини, менюда, чегараларни безаб турибди, натижада бу қудратли воситанинг маъноси йўқолади. Мекансал интерфейсларда, объектлар одатда текис, лекин уларнинг ўлчамларини ўзгартириб, масофадан узоқлик ҳисси ҳосил қилади. Уч ўлчамли туйғуни яратиш учун ёруғлик бурчагидан, ўлчовларимиздан (биз айтганларимиздан) фойдаланинг ва бир тасвирнинг бир-бирининг устки қатламини бир-бирига қўшиб қўйинг.
Кўп ҳолатларда уч ўлчовли интерфейсларни тўғридан-тўғри манипуляция интерфейслари мавжуд. Муҳими, фойдаланувчи тизимга буйруқ бермаса ҳам, табиийроқ нарсаларни бошқаради. Ушбу усулнинг биринчи машҳур иловаси Macintoshдаги файлларни ўчириш учун мўлжалланган бин эди (Windows 95 дан бошлаб, бундай сават Windows дунёсида стандарт бўлган бўлсада). Агар файл иконини судраб чиқсангиз, бу файл ўчиб кетади, деган оддий ҳақиқатни билдирамиз.
Яна иккита нарсани тушуниш муҳимдир. Биринчидан, этарли самарадорликка эришиш учун, амални янада аниқроқ акс эттиришга ҳаракат қилиш керак эмас, бу ишни амалга оширадиган объектни янада аниқроқ акс эттириш жуда муҳимдир. Мисол учун, ёритиш мосламалари ишлаши учун компьютернинг бошқарув панели мутлақо калитларни тасвирлар билан таъминламайди. Энг муҳими, бу ёритқичларнинг режаси ва ёруғлик манбаларининг жойлашуви ҳақида ўйлаш, шунингдек, бу маълумот ва калитларнинг тўғридан-тўғри (тўғридан-тўғри) алоқасини кўрсатишдир. Иккинчидан, тўғридан-тўғри манипуляция самарадорлиги фойдаланувчи жисмоний ҳаракатларининг самарасизлиги билан мувозанатланган вазиятлар мавжуд.
"Виртуал ҳақиқат" ёки "виртуал муҳит" атамаси, инсоннинг ўтмиш тажрибасига мувофиқ, табиий равишда уни табиатан сезгир деб ҳисоблаган компьютер тасвирини яратади. Виртуал ҳақиқат қуйидаги шартларни бажариб, кўплаб бошқа компьютер тасвирларидан фарқ қилади:
• График тасвири, масалан, фойдаланувчининг мекансал ҳолатига боғлиқ бўлган конформали ўзгаришлар учун рухсат бериши керак;
• фазодаги объектларнинг ҳолатини тавсифловчи учта чизиқ фаол бўлиши керак;
• экрандаги объектлардаги ўзгаришлар уч ўлчамли фазодаги ҳақиқий ўзгаришларига мос келиши керак;
• Объектнинг ҳақиқий дунёдаги энг интуитив шовқинлари амалга оширилиши керак;
• Объектларни ўзгартириш барча ҳақиқий ёки зарур даражадаги эркинликлар учун бўлиши мумкин;
• объектларнинг таъсирига жавоб реал вақтда содир бўлиши керак.
Виртуал ҳақиқат - жараёнларнинг мантиқий вакили уларнинг жисмоний моҳиятидан бўлиниши (ҳатто айрилиш деб айтиш мумкин) натижасидир. Инсоннинг компьютер билан ишлаши учун мантиқий вакиллик тизимнинг фойдаланувчининг вакили сифатида тушунилади. Бунинг энг ёрқин намунаси - бу файллар тизимидир. Дискдан қайси блоклар маълум маълумотларга эгалигини узоқ вақтдан бери билиб олдик. Бундан ташқари, файлларнинг мазмуни қандай ва қандай воситалар ҳақида ёлғон гапиришдан бутунлай мустақил. Ушбу соҳадаги замонавий мисоллар - EVA виртуал массивлари бўлиб, улар сақлаш тармоқларида ресурсларни бошқаришга ёндашишни сезиларли даражада ўзгартирди. Лекин бугунги кунда виртуал маълумотлар марказлари ҳам ривожланиб бормоқда, яъни виртуал хотира қурилм аларига қўшимча равишда виртуал машиналар ҳам киритилган.