Mavzu: Iqtisodiy tahlilning mazmuni va ahamyati

O’rtacha navlik koeffitsentini aniqlash uchun bir navga aylantirilgan mahsulotlar qiymatining jami summasi bo’lishi kerak.
O’rtacha sotish bahosi koeffitsentini aniqlash uchun jami ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatini jami ishlab chiqarilgan mahsulotlarning natural shaklidagi qiymatiga bo’lish kerak.
Mahsulot sifatini tahlil qilishda quyidagi jadvaldan foydalanamiz.

Ko’rsat- kichlar	Mahsulot birligi bahosi	Ishlab chiqarilgan mahsulot (dona)		Rejani bajarilishi %	Jami mahsulotdagi ulushi (%)		Ishlab chiqarilgan mahsulot ( ming so’m )
		Reja	Haqiqqtda		Reja	Haqiqqtda	Reja	Haqiqqtda
Oliy nav	1200	710	780	109,8	58,6	63,4	852	936
Birinchi nav	1050	500	450	90,0	41,4	36,6	525	472,5
Jami	x	1410	1230	101,6	100	100	1377	1408,5

O’rtacha navlilik koeffitsenti.

Reja = 1377 ming so’m =0,948

1210 · 1200
Haqiqatda = 1408,5 ming so’m = 0,954
1230 · 1200

O’rtacha sotish bahosi koeffitsenti.

Reja = 1377 ming so’m = 1138 so’m

1210 dona
Haqiqatda = 1408,5 ming so’m = 1145 so’m
1230 dona

Mahsulot birligini o’rtacha sotish bahosini 7 so’mga ortishi qiymat shaklida mahsulotni 8,6 ming so’mga ortishiga olib keladi.

( 1145 – 1138 ) · 1230 = 8,6 ming so’m
Sanoat korxonalarida mahsulotni bir maromda ishlab chiqarilishini tahlil qilish katta ahamyatga ega. Belgilangan rejani bajarilish, mahsulot tannarxinikamaytirish va foydalilik darajasining oshishi shu ko’rsatkichga bog’liqdir.
Mahsulotlarni bir maromda ishlab chiqarish deganda – tuzilgan rejalar asosida oldindan aniqlangan assortimynt va sifatiga muvofiq mahsulotni ishlab chiqarish va sotishni o’z vaqtida ta’minlash tushuniladi.
Ayrim korxonalar yillik, choraklik va oylik rejalarini ortig’I bilan bajarilishi mumkin, ammo ayrim oylarda ishlab chiqarishni bir maromda tashkil eta olmasligi mumkin. Maromiylikni buzilishi shartnoma majburyatlarini barbod bo’lishiga, uning oqibatida jarimalar to’lashiga olib keladi.
Maromiylik koeffitsentini aniqlash uchun rejani bajarishga kiritilgan qismini 100 ga ko’paytirib rejaga bo’lish kerak bo’ladi.
Tahlil qilishda quyidagi jadvaldan foydalaniladi.

Ko’rsatkichlar	Mahsulot ishlab chiqarish hajmi (ming so’m)		Ishlab chiqarish salmog’i %		Rejani bajarilishiga ketgan qismi
	Reja	Haqiqatda	Reja	Haqiqatda
1. yanvar 2. fevral 3. mart	5000 5000 5000	4000 7000 5000	33,3 33,3 33,3	25 43,8 31,2	4000 5000 5000
Jami	15000	160000	x	x	14000
Rejani bajarilishi % i	100	106,6	100	100	93,3

Mk = 14000 · 100 = 93,3 %

15000
Bu yerda maromiylik 6,7 % ga buzilgan.


4. Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bir qancha omillar ta’sir qiladi. Bu omillarni 3 guruhga bo’lish mumkin.

1. 
   Mehnat omillari.
   
2. 
   Mehnat vositalari omillari.
   
3. 
   Mehnat buyumlari omillari.
   

Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga mehnat omillarini o’zgarishi bevosita ta’sir qiladi.Korxonada ishlab chiqarish dasturlarining bajarilishi avvalo korxonaning ishchi kuchi bilan ta’minlanishiga bog’liqdir. Korxonada ishlovchi barcha xodimlar ikki guruhga bo’linadi:

1. 
   Sanoat ishlab chiqarish xodimlari.
   
2. 
   Nosanoat ishlab chiqarish xodimlari.
   

Sanoat ishlab chiqarish xodimlari quyidagi toifalarga bo’linadi.

1. 
   Ishchilar.
   
2. 
   Xizmatchilar.
   
3. 
   Rahbar xodimlar.
   
4. 
   Mutaxassislar.
   
5. 
   Qorovullar.
   

Korxonadagi xodimlar mahsulot ishlab chiqarishida birday qatnashmaydilar. Mehnat resurslarini tahlil qilishda quyidagi vazifalar bajariladi:

1. 
   Korxonani mehnat resurslari bilan ta’minlanganligiga baho berish.
   
2. 
   Mahsulo hajmiga ishchilar soni va mehnat unumdorligini o’zgarishini ta’sirini aniqlash.
   
3. 
   Mehnat resurslari dinamikasini tahlil qilish.
   
4. 
   Mehnat resurslari xarajati va tarkibini o’rganish.
   
5. 
   Mehnat resurslaridan samarali foydalanish imkonyatlarini aniqlash.
   

Tahlil qilishda quyidagi ma’lumotlardan foydalaniladi: Mehnat resurslaridan foydalanish to’g’risidagi statistic hisobot shakli, ish vaqtidan foydalanish, ish vaqti balansi to’g’risidagi hisobot, ishga kelish va ketish to’g’risidagi tabel va boshqalar.
Ishlab chiqarish rejalarining bajarilishi ishchilar xarajatiga ham bog’liqdir. Yil davomida korxona xodimlari tarkibi ishga qabul qilish va bo’shatish hisobiga o’zgarib turadi. Ular quyidagi koeffitsientlar orqali ifodalanadi:

1.