Mavzu: Iqtisodiyotning xalqaro integratsiyasini faollashtirishda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning ishtiroki

Mavzu: Iqtisodiyotning xalqaro integratsiyasini faollashtirishda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning ishtiroki.  

REJA:

• Xalqaro iqtisodiy integratsiyaga umumiy ta’rif.
• Iqtisodiy integratsiyaning maqsadi va asosiy shakllari.
• Xalqaro integratsiyasini faollashtirishda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning ishtiroki.

Xalqaro iqtisodiy integratsiyalar jahon iqtisodiyotining asosiy tarifi (harakteristikasi) bo‘lib hisoblanadi. U o‘zida jahon xo‘jaligi baynalminallashuvining alohida, yangi bosqichini mujassam etadi.

Xalqaro iqtisodiy integratsiyalar ayni davrda xo‘jalik hayoti baynalminallashuvining oliy darajasidir. Integratsiya a’zolari bo‘lgan mamlakatlar o‘rtasida yanada chuqurroq xalqaro mehnat taqsimoti vujudga keladi. Mahsulotlar, xizmatlar, kapital, ishchi kuchlari bilan jadal almashinuv jarayonlari sodir bo‘ladi. Integratsion birlashuv a’zolari bo‘lmish mamlakatlar o‘rtasida kapital va ishlab chiqarishning markazlashuvi va jamlashuvi jarayoni yanada tezrok kechadi. Bu esa ushbu mamlakatlar integratsion guruhlari chegarasida yagona iqtisodiy siyosatning vujudga kelishini ob’ektiv tarzda talab qiladi. Xalqaro iqtisodiy integratsiyalar birlashayotgan davlatlarni ishlab chiqarish jarayonlarining qayta qo‘shilishiga, o‘zaro ta’sirlashuvi va aralashuvini taqazo etadi va uni keltirib chiqaradi. Integratsiyalar jarayoni to‘laqonli tizimning turli bo‘g‘inlarini, ya’ni shaxsiy ishlab chiqarishlar, mahsulotlar va kapitalning, ishchi kuchlari va texnologiyalar munosabatlarini o‘z ichiga qamrab oladi.

Iqtisodiy integratsiyaning maqsadi va asosiy shakllari.

Globallashuv inson hayoti va faoliyatining barcha sohalariga ta'sir qiladi. Iqtisodiyotda bu hodisa milliy bozorlar integratsiyasining tobora kengayib borayotgan chegaralarini va asta-sekin yagona yirik savdo maydonchasiga qo'shilishida namoyon bo'ladi. Ushbu jarayonning motorlaridan biri to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalardir.

Hozirgi kunda jahon iqtisodiyotida xalqaro iqtisodiy integratsiyalar qo‘yidagi shakllarda namoyon bo‘ladi:

• erkin savdo hududi;
• bojxona ittifoqi;
• umumiy bozor;
• iqtisodiy ittifoq;
• to‘liq iqtisodiy integratsiya.

Erkin savdo hududi – iqtisodiy integratsiyalarning boshlang‘ich darajasi bo‘lib, u mamlakatlarning soliq to‘lashda maxsus imtiyoz tartibiga amal qiladigan alohida hududidir. Unga kiritilgan tovarlar boj va kvotalar to‘lovidan ozod etiladi va bojxona nazoratidan xoli bo‘ladi

• Erkin savdo hududi – iqtisodiy integratsiyalarning boshlang‘ich darajasi bo‘lib, u mamlakatlarning soliq to‘lashda maxsus imtiyoz tartibiga amal qiladigan alohida hududidir. Unga kiritilgan tovarlar boj va kvotalar to‘lovidan ozod etiladi va bojxona nazoratidan xoli bo‘ladi
• Bojxona ittifoqi – ikki yoki bir qancha davlatlarning bojlar bo‘yicha o‘zaro chegaralarni bekor qilish va yagona boj tarifi joriy etish yuzasidan o‘azro kelishuvi.
• Umumiy bozor-iqtisodiy integratsiyaning hammadan ko‘proq rivojlangan turi.

Iqtisodiy ittifoq – integratsiyaning oliy formasi bo‘lib, bunda qatnashuvchi mamlakatlar o‘z iqtisodiy siyosatlarini, shu jumladan pul, soliq va ijtimoiy siyosatlarini, shuningdek savdoga hamda ishchi kuchi va sarmoya ko‘chib yurishiga nisbatan siyosatni muvofiqlashtiradilar.

• Iqtisodiy ittifoq – integratsiyaning oliy formasi bo‘lib, bunda qatnashuvchi mamlakatlar o‘z iqtisodiy siyosatlarini, shu jumladan pul, soliq va ijtimoiy siyosatlarini, shuningdek savdoga hamda ishchi kuchi va sarmoya ko‘chib yurishiga nisbatan siyosatni muvofiqlashtiradilar.
• To‘liq iqtisodiy integratsiya – a’zo mamlakatlar guruhlari yagona iqtisodiy siyosatini o‘tkazilishida qarab chiqilgan tiplari aralashadi.

Chet el investitsiyalari - bu boshqa mamlakatlar kompaniyalari tomonidan mamlakat iqtisodiyotiga pul va boshqa moddiy boyliklar kiritilishi. Bunday investitsiyalar nafaqat uzoq muddatli, balki investorga qabul qiluvchi kompaniyaning ishini boshqarishga - boshqaruvga bevosita ta'sir ko'rsatishga imkon berishi tushuniladi.

Chet el investitsiyalari - bu boshqa mamlakatlar kompaniyalari tomonidan mamlakat iqtisodiyotiga pul va boshqa moddiy boyliklar kiritilishi. Bunday investitsiyalar nafaqat uzoq muddatli, balki investorga qabul qiluvchi kompaniyaning ishini boshqarishga - boshqaruvga bevosita ta'sir ko'rsatishga imkon berishi tushuniladi.

Xalqaro integratsiyasini faollashtirishda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning ishtiroki.

To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar) bu chet el aktivlarini ular ustidan nazoratni amalga oshirish uchun sotib olish. To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarning bir necha shakllari mavjud: 1. Yangi korxonalarni qurish ("yashil maydonlar strategiyasi"); 2. Mavjud korxonalarni sotib olish (sotib olish strategiyasi yoki brownfield strategiyasi); 3. Qo'shma korxonalarni yaratish va ishtirok etish.

Yangi korxonalarni qurish. Yangi korxonalarni qurish strategiyasida korxonani noldan tashkil etish ko'zda tutilgan (bu strategiyaning inglizcha nomi "greenfield" so'zi metafora hisoblanadi: yangi ob'ekt yashil o'tlar bilan qoplanmagan yer ustida qurilmoqda).Ushbu strategiyadan so'ng, kompaniya er uchastkasini sotib oladi yoki ijaraga oladi, unga yangi ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish inshootlarini quradi, menejerlarni, oddiy ishchilar va ishchilarni yollaydi va yoki oladi, shundan so'ng u yangi ob'ektni ishga tushiradi.

• Yangi korxonalarni qurish. Yangi korxonalarni qurish strategiyasida korxonani noldan tashkil etish ko'zda tutilgan (bu strategiyaning inglizcha nomi "greenfield" so'zi metafora hisoblanadi: yangi ob'ekt yashil o'tlar bilan qoplanmagan yer ustida qurilmoqda).Ushbu strategiyadan so'ng, kompaniya er uchastkasini sotib oladi yoki ijaraga oladi, unga yangi ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish inshootlarini quradi, menejerlarni, oddiy ishchilar va ishchilarni yollaydi va yoki oladi, shundan so'ng u yangi ob'ektni ishga tushiradi.

Mavjud korxonalarni sotib olish. Bu qabul qiluvchi mamlakatda ish olib boradigan mavjud kompaniyalarni sotib olish strategiyasi. Shubhasiz, yuristlar, tartibga soluvchi hokimiyat vakillari va boshqa mutaxassislar ishtirokida kompaniyani sotib olish to'g'risidagi shartnomani tayyorlash jarayoni qiyin kechishi mumkin. Biroq, bunday strategiyani qo'llashning asosiy sababi oddiy. Mavjud kompaniyani sotib olayotganda, xaridor sotib olingan kompaniyaning korxonalari, xodimlari, texnologiyalari, savdo markalari va marketing tarmoqlari ustidan nazoratni qo'lga kiritadi.

• Mavjud korxonalarni sotib olish. Bu qabul qiluvchi mamlakatda ish olib boradigan mavjud kompaniyalarni sotib olish strategiyasi. Shubhasiz, yuristlar, tartibga soluvchi hokimiyat vakillari va boshqa mutaxassislar ishtirokida kompaniyani sotib olish to'g'risidagi shartnomani tayyorlash jarayoni qiyin kechishi mumkin. Biroq, bunday strategiyani qo'llashning asosiy sababi oddiy. Mavjud kompaniyani sotib olayotganda, xaridor sotib olingan kompaniyaning korxonalari, xodimlari, texnologiyalari, savdo markalari va marketing tarmoqlari ustidan nazoratni qo'lga kiritadi.
• Qo'shma korxonalarni yaratish va ishtirok etish. Hech bo'lmaganda ikkita kompaniya bosh kompaniyalardan qonuniy ajratilgan va ta'sischilarning o'zaro manfaatlarini qo'llab-quvvatlash vazifasini bajaradigan tashkil etilgan kompaniya orqali birgalikdagi faoliyat to'g'risida kelishib olishadi. Qo`shma korxona - bu bosh kompaniyalarning o`zaro kelishib olgan nisbatidir.