Mavzu: Ishlab chiqarish funksiyasi va firmalar

O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus ta’lim vazirligi

Mustaqil ish

Mavzu: Ishlab chiqarish funksiyasi va firmalar
faolyatida uning qo’llanishi

Bajardi: Burxonov Sh

Qabul qildi:______________

Toshkent 2022

Reja:
1 Ishlab chiqarish funksiyasi
2 Ishlab chiqarish funksiyalarining xossalari

Ishlab chiqarish funksiyasi

Qisqa muddatda , zavoddan foydalanadigan kapital miqdori ko'pincha barqaror deb hisoblanadi. (Maqsad, firmalarning ma'lum bir zavodga, ofisga va hokazolarga majburiyatlarini bajarishi va uzoq vaqt rejalashtirishsiz bu qarorlarni osonlik bilan o'zgartirishga qodir emasligi). Shuning uchun mehnat (L) miqdori qisqa - ishlab chiqarish funktsiyasi. Uzoq muddatda esa , firma faqatgina ishchilar sonini emas, balki kapital miqdorini ham o'zgartirishi uchun zarur bo'lgan rejalashtirish ufqiga ega, chunki u boshqa o'lchovli fabrika, ofis va hokazolarga o'tishi mumkin. uzoq muddatli ishlab chiqarish funktsiyasi o'zgarishi mumkin bo'lgan ikkita usuli - kapital (K) va mehnat (L). Har ikki holatda ham yuqoridagi diagrammada ko'rsatilgan.
E'tibor bering, mehnatning miqdori turli xil birliklarga - ishchi-soatga, ishchi kunlarga va hokazolarga to'g'ri kelishi mumkin. Qimmatli qog'ozlarning miqdori birliklar jihatidan bir-biriga bog'liq emas, chunki barcha kapital teng emas va hech kim hisoblanmaydi masalan, forklift kabi bir bolg'acha. Shuning uchun kapital miqdori uchun tegishli bo'linmalar ma'lum biznes va ishlab chiqarish funktsiyasiga bog'liq bo'ladi.
Qisqa vaqt ichida ishlab chiqarish funktsiyasi

Qisqa muddatli ishlab chiqarish funktsiyasiga faqatgina bitta kirish (mehnat) mavjudligi sababli, qisqa muddatli ishlab chiqarish funksiyasini grafik tarzda ko'rsatish juda oddiy. Yuqoridagi diagrammada ko'rsatilgandek, qisqa muddatli ishlab chiqarish funktsiyasi vertikal o'qda gorizontal o'qda (L) ish hajmini (mustaqil o'zgarmaydigan bo'lgani uchun) va chiqdi miqdorini (q) belgilaydi (chunki bu o'zgarmaydigan ).
Qisqa muddatli ishlab chiqarish funksiyasi ikkita muhim xususiyatga ega. Birinchidan, egri boshlang'ich nuqtada boshlanadi, bu firma nol ishchilarni ishga yollagan bo'lsa, ishlab chiqarish miqdori deyarli nolga teng keladigan kuzatuvni anglatadi. (Nol ishchi bilan, mashinani ochish uchun kalitni almashtirish uchun hatto odam yo'q!) Ikkinchidan, ishlab chiqarish funktsiyasi ishchi kuchayib borayotganligi sababli tekislanib, pastga egilgan shaklga olib keladi. Qisqa muddatli ishlab chiqarish funktsiyalari, odatda , mehnatning marginal mahsuldorligini kamaytirish hodisasi tufayli bunday shaklga ega.
Umuman olganda, qisqa muddatli ishlab chiqarish funktsiyasi yuqoriga ko'tariladi, lekin uni ishchi qo'shganda, uni har bir odamning o'zi etarli darajada ushlab turishiga olib keladi, natijada mahsulot ishlab chiqarish kamayadi.
Uzoq vaqtdagi ishlab chiqarish funktsiyasi

Ikki kirishga ega bo'lgani sababli, uzoq muddatli ishlab chiqarish funktsiyasi chizish uchun biroz qiyinroq. Matematik echimlardan biri uch o'lchamli grafikni yaratishdir, ammo bu aslida zarur bo'lganidan ko'ra murakkabroq. Buning o'rniga, iqtisodchilar uzoq muddatli ishlab chiqarish funktsiyasini, yuqorida ko'rsatilgandek, grafaning o'qlarini ishlab chiqarish funktsiyasiga kirib, 2 o'lchovli diagrammada tasavvur qilishadi. Texnik jihatdan, qanday eksa qaysi eksa ustida davom etishi muhim emas, lekin smeta (K) vertikal o'q va laborator (L) gorizontal o'qi ustiga qo'yish odatda.
Ushbu grafigini miqdoriy topografik xaritasi deb hisoblashingiz mumkin, grafada har bir yo'nalish ma'lum miqdordagi chiqishni ifodalaydi. (Agar siz allaqachon befarqlik egrilarini o'rgangan bo'lsangiz, tanish bir kontseptsiyaga o'xshab ko'rinishi mumkin!) Aslida, bu grafadagi har bir satr "izokvant" egri deb ataladi, shuning uchun atamning o'zi ham "xuddi" va "miqdordagi" ildizlariga ega. (Bu egri xarajatlarni minimallashtirish printsipiga ham hal qiluvchi ahamiyatga ega.)
Nima uchun har bir chiqish miqdori faqat bitta nuqta emas, balki bir chiziq bilan ifodalanadi? Uzoq muddatda muayyan miqdordagi mahsulotni olishning turli xil usullari mavjud. Misol uchun, agar kozoklarni qilsangiz, bir nechta naqshli naqshlarni ishga olish yoki mexaniklashtirilgan to'qish dastgohlarini ijaraga olish mumkin. Ikkala yondashuv ham sviterlarni mukammal darajada yaxshilashga olib keladi, lekin birinchi yondashuv juda ko'p kapitalni (ya'ni, mehnatni talab qiladigan) ko'p mehnat talab qiladi, ikkinchisida esa kapitalning ko'pligi talab etiladi. Grafada mehnatning og'ir jarayonlari egri chiziqlarining pastki o'ng tomonlari bilan ifodalanadi va sarmoyaviy og'ir jarayonlar egri chizig'ining yuqori chap qismidagi nuqtalar bilan ifodalanadi.
Umuman olganda, kelib chiqishi uzoqroq bo'lgan egri chikarishning katta hajmiga mos keladi. (Yuqorida keltirilgan diagrammada q ₃ q1 dan kattaroqdir, bu q ₁ dan kattaroqdir). Buning sababi shundan iboratki, kelib chiqishi undan uzoqroq bo'lgan egri har bir ishlab chiqarish konfiguratsiyasida ham sarmoya, ham mehnatdan ko'proq foydalanadi. Ko'p ishlab chiqarish jarayonlarida mavjud bo'lgan kapital va mehnat o'rtasidagi savdo-sotiqni aks ettirganidek, yuqoridagi kabi egri chiziqlari uchun odatiy (ammo kerak emas).
Iqtisodiyotda ekonometrik modellashtirishning rivojlanishi bilan miqdoriy tahlil qilish usullari keng qo‘llanila boshlandi. Ishlab chiqarish jarayonini kuzatganimizda ko‘rish mumkinki, mahsulot ishlab chiqarish jarayonida qatnashadigan xom-ashyo, ishchi kuchi, texnika vositalari, elektr energiya, asosiy fondlar va boshqa resurslar mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bevosita ta’sir qiladi.
Ishlab chiqarish funksiyalari Mana shu ishlab chiqarilgan mahsulot bilan unga ta’sir qiluvchi resurslar orasidagi bog‘lanishni ishlab chiqarish funksiyasi orqali ifodalash mumkin. Misol uchun ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jalik mahsuloti (paxta) yerning unumdorligi, iqlim, urug‘ sifati, sug‘orish normasi, agrotexnika qoidalari kabi bir nechta resurslar(omillar)dan bog‘liq. Agar bu resurs(omil)larni mos ravishda 𝑥1, 𝑥2, . . . , 𝑥𝑛 orqali belgilasak, u holda ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jalik mahsulotini funksiya sifatida undan bog‘liq bo‘lgan resurs(omil)lar ko‘rinishida umumiy holda Ishlab chiqarish funksiyalari quydagicha 𝑦 = 𝑓 𝑥1, 𝑥2, . . . , 𝑥𝑛 ifodalash mumkin. Bu yerda 𝒙𝟏, 𝒙𝟐, . . . , 𝒙𝒏lar bog‘liq bo‘lmagan erkli o‘zgaruvchilar, y bog‘liq bo‘lgan (erksiz) o‘garuvchi(funksiya) deb aytiladi. Shunga o‘xshash bog‘lanishlarni chorvachilik uchun ham yozish mumkin. Nihoyat alohida olingan xo‘jalik rivojini ham bog‘liq va bog‘liq bo‘lmagan o‘zgaruvchi (argumentlar) orqali aniqlash mumkin bo‘ladi. Shunday qilib ishlab chiqarish funksiyalariga quyidagicha tarif berish mumkin.
Ishlab chiqarish funksiyalari bu shunday funksiyaki, unda erkli o‘zgaruvchilar sarf qilinadigan yoki ishlatiladigan resurslar qiymatlari hajmini qabul qiladi, erksiz o‘zgaruvchi esa, ishlab chiqariladigan mahsulot qiymati hajmini qabul qiladi va umumiy holda quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi: y=f(x). Bu formulada x (x>0) va y(y>0) lar sonli miqdorlar, y=f(x) ifoda esa agar resurs x birlikda sarf qilinsa, mahsulot y=f(x) birlikda ishlab chiqariladi, degan so‘z.