Mavzu. Kartografik tasvirlash usullari (4 soat) Kartografik tasvirlash usullari Relefni tasvirlash usullari

6-rasm. Belgilar usuli va ularning turlari.
1-geometrik; 2-harfli; 3-Badiiy (simvolik); 4-strukturali; 5-alohida ajratib berilgan; 6-o’sinini ko’rsatuvchi


Agar harflar birorta geometrik figurani, masalan, kvadrat ichiga olib yozilgan bo’lsa, ularni o’lchami bo’yicha bir-biriga taqqoslash va joylashtirish ancha yengil bo’ladi, bunday holda ikkala tipdagi belgilarning yaxshi tomonlari uyg’unlashadi.
Ko’rgazmali belgilar — rasmi bo’yicha tasvirlanayotgan obektlarni belgilaydi. Ularning ichidan ramziy va asliga qarab olinganlar ajratiladi (6-rasm, 3). Ramziy belgilarning shakli tasvirlanayotgan obekt bilan bir-birini eslatadigan o’zaro bog’lanish borligini ko’rsatadi. Masalan, shahar planida teatr binosi joylashgan yerni maska bilan belgilash va h.k. Naturalistik belgilar, masalan, avtomobil ishlab chiqaradigan zavodlarni ko’rsatish uchun avtomobil rasmidan (surati) foyda­laniladi. Bunday belgilar obektlarni taqqoslash va joylashtirish uchun qulay emas, lekin ular ommaviy nashrlarda, masalan targ’ibot va tashviqot maqsadlarida ishlangan karta-plakatlarda tasvirlanadi. Tanlangan belgilar uzoqdan ko’zga tashlanib turishi, tushunarli va uzoq masofadan turib idrok qilinadigan bo’lishi lozim.
Obektlarning nisbatlarini belgilar o’lchami (katta-kichikligi) orqali berish har xil asosda amalga oshirilishi mumkin (6-rasm, 4,5,6).

7-rasm. Ichki strukturasi bo’yicha farqlanadigan eng

oddiy geometrik belgilar (E.Arnberger bo’yicha).


Chiziqli belgilar usuli. Bu usul alohida tasvirlash usuli sifatida uzunasiga davom etgan, kengligi karta masshtabida ifodalanmaydigan, chiziq bo’ylab joylashgan obektlarni tasvirlash uchun qo’llaniladi. Bu usulda suvayirg’ich chiziqlari, siyosiy va ma’muriy chegaralar, yo’llar, daryo, ko’l va dengizlarning qirg’oq chiziqlari tasvirlanadi (8-rasm).