Mavzu: Kasbiy yetuklik va o'z-o'zini rivojlantirishi

Mavzu: Kasbiy yetuklik va o'z-o'zini rivojlantirishi.

Reja

1. O`z ustida ishlash va o`z o`zini tarbiyalashning psixologik-pedagogik asoslari.
2. O`z-o`zini tarbiyalash metod va vositalari.
3. Kasbiy yetuklik

1. O`kituvchi o`z-o`zini tarbiyalashi uchun, avvalo o`zini atroflicha chukur o`rganishi, o`z ishidagi yutuk va kamchiliklarni ko`ra olishi kerak. O`z-o`zni o`rganish va boshka kishini anglash uchun xam zarurdir. Boshka yutuklarni o`rganmay, o`zini boshkalar bilan kiyos kilmay turib, o`zini shaxs sifatida o`rganish mumkin emas. O`zini anglash, o`zini baxolash xususiyati boshka kishilar bilan munosabat protsessida, birgalikdagi faoliyat vaktida tarkib topadi

Eng avvalo o`kituvchi o`zida pedagogik kobiliyatning kanday xislatlari borligini o`rganishi kerak. Pedagogik faoliyatga muxabbati yuksak o`kituvchi ishga chin ko`ngildan berilib ishlaydi, xech kanday formalizmga yo`l ko`ymaydi. O`z kasbini sevgan o`kituvchi doimiy ravishda goyaviy-siyosiy saviyasini oshirish va bilim doirasini kengaytiradi, o`z predmetini chukur bilish ustida kunt bilan ishlaydi.
A.S. Makarenko kasbiy takomillashtirish masalasida shunday degan edi. «Men pedagogik talantga ega edim. Pedagogikaga kutilmaganda kirib keldim va urgandim. Men uz ishimning ustasi darajasida kutarildim Uz ishimning ustasi darajasiga xar bir intiluvchi pedagog erishishi mumkin.» Bunda unga yordam berishi, uzi ustida ishlash asosiy rol uynaydi.
O`z kasbini sevgan o`kituvchi doimiy ravishda goyaviy-siyosiy saviyasini oshirish va bilim doirasini kengaytiradi, o`z predmetini chukur bilish ustida kunt bilan ishlaydi.
2. Uz-uzini tarbiyalash uz faoliyatini taxlil kilishdan va uz shaxsini takomillashtirishdan boshlanadi. Ukituvchi uz ustida ishlashi, uz-uzini tarbiyalashda kuydagi uslublardan foydalanadi:
O`z-o`zini tarbiyalash metod va vositalari.
a) uzini kuzatish.
b) uziga xarakteristika berish.
v) uz-uzini takdirlas
Uz-uzini bilish:
a) uzini kuzatish.
b) uzxarakatlarini taxlil etishi.
v) uz-uzini sinashi.
g) urtoklarining fikrini tushuna olish
Ukituvchi uz-uzini
Tarbiyalash bilan birga uz ustida tinmay ishlab, uzining goyaviy-siyosiy ongini doimiy ravishda ustirib va pedagogik maxoratini takomillashtirib boradi.
Uz-uzini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustakillikka undaydi. Uz shaxsiy fazilatlarini taxlil kilishga, xatti-xarakatlarini uylashga urgatadi. Uz-uzini nazorat kilish uchun uzining yurish-turishi, intizomi, ijobiy odatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib borishini kuzatib boradi. Uz-uzini baxolash ukituvchini, uz imkoniyatlarini baxolashda, uzidan konikish xosil kilishda yordam beradi.
3. Kasbuy yetuklik insonda kasbga doir bilim, ko‘nikma, malakalarni hamda
ulardagi mavjud tushuncha va tasavvurlarini boyitishga xizmat qiladi. Ushbu
o‗quv qo‘llanmada kasb psixologiyasining predmeti, maqsad, vazifalari, sharq
allomalari, psixologlarning kasb tanlash, kasbga yo‘naltirish, kasbga moslashish
borasidagi fikrlari, kasb psixologiyasining tadqiqot metodlari, kasb tushunchasi
va professiografiya, kasbiy motiv va motivasiya, shaxsning kasbiy kamoloti va
boshqa ilmiy nazariy ma'lumotlar joy olgan.
kasb yetuklikga erishish bo‘yicha 3-4 yil ishlagandan keyin, yoshlarning ayrimlari kasb maktabini
bitirib, egallagan kasbi bo‘yicha ish topa olmaydilar va ishsizlar qatoriga
qo‘shilib qoladi. Demak, ular uchun kasb tanlash muammosi yana dolzarb bo‘lib
qolaveradi. Psixologik toliqish, xavotirlanish, kelajakka nisbatan ishonchsizlik,
bilan qarash mehnat olamida o‘zini topishida ma'lum qiyinchiliklarni yuzaga
keltiradi. Kasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lgan o‘quvchilar oldida ishga joylashish
muammosi paydo bo‘ladi.
Kasbga kirib borish orqali kasbiy tajribaga ega bo‘lish, hayotda yangi
tartib, ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatlarga moslashish.
Kasbga ko‘nikishdagi ijtimoiy qiyinchiliklar, kasbiy layoqatsizlikning yashirin shakli, kasbiy hulq-atvorni egallashdagi va yangi hayot tarziga ko‘nikishdagi qiyinchiliklar.
Kasbiy faoliyatdagi yuksalish imkoniyatlari, ish haqi, kasbdan va rahbarlar bilan o‘zaro munosabatlardan qoniqmaslik, kasbiy rivojlanishdagi ziddiyatlar va ularni korreksiya qilish
Kasbiy mehnatdan shaxsiy ma'noni topish, kasbiy hayotning yangi tomnlarini qidirish, insonlar bilan bo‘lgan munosabatlardagi ziddiyatlaridagi inqirozlardan chiqish va kelishmovchiliklarni hal etish hamda psixologik charchoqni bartaraf etish.
Majburiy ravishda ishdan bo‘shash, yangi ish joyini qidirish, kasbini o‘zgartirish. Kasbiy hayotdagi yangi yo‘lni tan olish.
Mutaxassislikning destruktiv rivojlanishi, kasbiy deformasiyalar kasbiy charchoq holatida kasbning ma'nosini yo‘qolishi.
Shaxsning kasbiy deformasiyalarini aniqlash va tahlil etish, uning
sabablarini o‘rganish, kasbga nisbatan ko‘nika olmaslikni yengib o‘tish.
Kasbiy faoliyatdan chetlashish (nafaqaga chiqish).
Ijtimoiy-psixologik keraksizlik tufayli kelib chiqadigan psixologik zo‘riqishdan xalos etish, yangi hayot tarzi va hayotda yangi ma‘noni topishga intilish.
Yuqorida ko'rsatilganlarning barchasi, Kasbiy rivoshlanishligga va kasbiy yetuklikga yetaklaydi bu meaning fikrim edi.!!!
1.1 O'z-o'zini tarbiyalash kontseptsiyasining mohiyati
1.2 O'z-o'zini tarbiyalash usullari, usullari va vositalari….…
1.3 Maktab o'quvchilarining o'z-o'zini tarbiyalash xususiyatlari
1.4 yosh o'quvchilarning o'z-o'zini tarbiyalashi.
1.5 kichik o'quvchilarning o'z-o'zini tarbiyalash usullari, vositalari va usullari.
Huquqiy davlat va demokratik jamiyat taraqqiyoti sharoitida zamonaviy shaxsga qo'yiladigan talablarni kuchaytirishning ob'ektiv ehtiyoji vujudga keldi, bu ijtimoiy faol, mustaqil, ijodiy shaxsga bo'lgan talabni ko'rsatdi. Shu munosabat bilan, yosh avlodni tarbiyalash va o'qitish uchun mas'ul bo'lgan davlat muassasalari faoliyatini takomillashtirish muammosi dolzarb bo'lib qolmoqda. aynan ular yangi shaxsni shakllantirish uchun eng maqbul shart-sharoitlarni yaratish imkoniyatiga ega. Shu munosabat bilan biz quyidagi mavzuni tanladik muddatli ish "Yosh o'quvchilarni o'z-o'zini tarbiyalash usullari, usullari va vositalari
O'z-o'zini tarbiyalash fenomeni insonning rivojlanishi va shakllanishi bilan bog'liq ko'plab fanlarni tadqiq qilishda keng namoyon bo'ladi. Ular orasida umumiy, maktab va ijtimoiy pedagogika (V.I. Andreev,N. F. Kapterev,A. G. Kovalev,A. I. Kochetov,P.F.Lesgaft,A. V. Mudrik,A. S. Novoselova, K. D. Ushinskiy); umumiy, rivojlanish va ijtimoiy psixologiya (A.Ya. Aret,L. S. Vigotskiy,I. S. Kon,V. G. Maralov,L. I. Ruvinskiy, N. P. Chesnokov); sotsiologiya (N. Smelzer); valeologiya (A.A. Dubrovskiy,V. V. Kolbanov, SV. Popov); jismoniy tarbiya va sport psixologiyasi va nazariyasi (A.I.Babakov,E. P. Ilyin,A. Ts.Puni, M. I. Stankin); gigiena (S.N. Popov, D.A. Farber). Ammo bu adabiyot maktab o'quvchilarining o'zini o'zi tarbiyalashga yo'naltirilgan ta'lim jarayoni imkoniyatlarini etarli darajada yoritib bermagan.
Tadqiqotning dolzarbligi: Shaxsning o'zini o'zi takomillashtirish muammosiga e'tibor shaxsning ichki faoliyatini, uning zaxiralarini o'rganish, ulardan rivojlanish jarayonida shaxsning mustaqilligini oshirish uchun ulardan maksimal darajada foydalanish bilan bog'liq masalalarning dolzarbligi bilan bog'liq. Rivojlangan shaxs o'zini o'zi anglash, jamiyat ideallarini ongli ravishda chuqur shaxsiy qadriyat yo'nalishlari va e'tiqodlariga aylantirish istagini o'z ichiga olgan faoliyat bilan tavsiflanadi. Ichki aqliy faoliyatning sababi aqliy rivojlanish xususiyatini belgilaydi, bu o'zini o'zi rivojlantirish, o'zini o'zi faollashtirish, o'zini takomillashtirishda namoyon bo'ladi.A. A. Bodalevbu haqiqatni muhim hodisa - insonning o'z-o'zini rivojlantirish va o'z-o'zini harakat qilishiga bo'lgan ehtiyoji va qobiliyati deb atadi.
O'qish ob'ekti: yosh o'quvchilarning o'z-o'zini tarbiyalashi.
O'qish mavzusi: kichik o'quvchilarning o'z-o'zini tarbiyalash usullari, vositalari va usullari.
Tadqiqot maqsadi: Kichik o'quvchilarning o'z-o'zini tarbiyalash jarayonining xususiyatlarini ko'rib chiqing.
Tadqiqot maqsadlari:
Tadqiqot mavzusi bo'yicha psixologik va pedagogik adabiyotlarni o'rganish;
Zamonaviy kichik maktab o'quvchilarining o'z-o'zini tarbiyalash xususiyatlarini aniqlang;
Tadqiqotning metodologik asoslari ta'limni insonparvarlashtirish bo'yicha g'oyalarni o'ylab topdi; uning shaxsiy o'zaro aloqalari va faoliyatiga faol qo'shilishi asosida ijtimoiy muhit va shaxsning rivojlanishi o'rtasidagi munosabatlar to'g'risida qoidalar; yosh o'quvchilarning o'z-o'zini tarbiyalashini amalga oshirishda shaxsga yo'naltirilgan yondashuv.
Tadqiqot usullari : zarur adabiyotlar to'plami; olingan materialni tahlil qilish; belgilangan muammo bo'yicha ma'lumotlarni tasniflash va tizimlashtirish; yosh o'quvchilarning o'z-o'zini tarbiyalashini amalga oshirishda shaxsga yo'naltirilgan yondashuv.
Ustidaikkinchi Ushbu bosqich boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarda o'z-o'zini tarbiyalash jarayonining mohiyatini ochib berdi.
Ustidauchinchi bosqichi, asosiy xulosalar, xulosalar shakllantirildi va kurs ishi rasmiylashtirildi.
O'z-o'zini tarbiyalash - bu shaxs tomonidan shaxs sifatida uni maksimal darajada amalga oshirishga qaratilgan ongli faoliyat. O'z-o'zini boshqarish mexanizmlarini faollashtirishga asoslanib, u aniq amalga oshirilgan maqsadlar, ideallar va shaxsiy ma'nolarning mavjudligini taxmin qiladi. Bu nafaqat ta'limni mustahkamlash, balki shaxsni shakllantirish jarayonini rivojlantirish bilan ham uzviy bog'liqdir. O'z-o'zini tarbiyalashning zaruriy tarkibiy qismlari shaxsiy rivojlanishni o'z-o'zini tahlil qilish, o'zini o'zi hisobot qilish va o'zini o'zi boshqarishdir. O'z-o'zini tarbiyalash texnikasi o'z-o'zini tartibga solish, o'zini o'zi tasdiqlash va o'z-o'zini gipnoz qilishni o'z ichiga oladi.
O'z-o'zini tarbiyalashning zaruriy sharti - bu o'zi haqida haqiqiy bilimlarning mavjudligi, to'g'ri qadrlash, o'z-o'zini anglash. O'z-o'zini tarbiyalash bir qator sub'ektiv va ob'ektiv sabablar bilan shartlangan: yaxshiroq bo'lishga intilish, jamiyatning fuqarolarga bo'lgan talablari, ularning ma'lumotlari va fazilatlari; ta'lim va tarbiya jarayonida o'quvchiga ta'sir ko'rsatadigan pedagogik ta'sirlar. Ushbu sabablarning ta'siri ostida o'z-o'zini tarbiyalashning ichki old shartlari yaratiladi, ehtiyojlar, qarashlar va e'tiqodlar shakllanadi, hayotiy ideallar va maqsadlar aniqlanadi yoki shakllanadi
O'z-o'zini boshqarish mexanizmlarini faollashtirish asosida o'z-o'zini tarbiyalash aniq qabul qilingan maqsadlar, shaxsiy ma'nolarning mavjudligini taxmin qiladi. O'z-o'zini tarbiyalashning zarur tarkibiy qismlari quyidagilardir: shaxsiy rivojlanishning aks etishi, o'zini o'zi hisobot qilish, o'zini o'zi boshqarish. O'z-o'zini tarbiyalash texnikasi quyidagilarni o'z ichiga oladi: qoniqish, o'zini o'zi baholash, o'z-o'zini gipnoz qilish, o'ziga ishonish va o'z-o'zini tartibga solish.
Shaxsni shakllantirishda o'z-o'zini takomillashtirishning ahamiyati ko'plab zamonaviy pedagogik va psixologik fan rahbarlari tomonidan tan olingan.
A.G.Kovalevning tadqiqotlarida o'zini o'zi boshqarish va o'zini takomillashtirish jarayonlarining mohiyatini asoslash berilgan. V. G. Kutsenko, A. A. Bodalev va boshqa olimlarning asarlarida bolalarni tarbiyalash va o'z-o'zini tarbiyalashning o'zaro bog'liqligi, o'z-o'zini tarbiyalash jarayonini tashkil etish usuli ko'rib chiqilgan. P. M. Yakobson asarlarida hissiyotlarni o'z-o'zini tarbiyalash muammosi, hissiyotlar sohasidagi o'zini o'zi boshqarishning psixologik xususiyatlari tahlil qilingan. Nazariyalar, shu jumladan asosiy tushunchalar, motivlarning tavsifi, maqsadlari, vazifalari, vositalari, o'z-o'zini tarbiyalash va takomillashtirish usullari, ushbu jarayonlarning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi omillar P. Ya. Aret, A. G. Kovalev, L. I. Ruvinskiy, I. I. Chesnokova, SM. Kovalev.
"O'z-o'zini tarbiyalash" tushunchasida pedagogika insonning ichki ma'naviy dunyosini, uning mustaqil ravishda rivojlanish qobiliyatini tavsiflaydi. Tashqi omillar - tarbiya - bu faqat shartlar, ularni uyg'otish, ularni amalda qo'llash vositalaridir. Shuning uchun faylasuflar, o'qituvchilar, psixologlar aynan uning qalbida uning rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchlari yotadi deb ta'kidlaydilar. Tarbiya jarayonida o'spirinni o'z-o'zini tarbiyalashga undash zarur.
O'z-o'zini tarbiyalash shaxsiyat rivojlanishining ma'lum bir darajasini, uning o'zini anglashini, o'z harakatlarini boshqa odamlarning harakatlari bilan ongli ravishda taqqoslash bilan birga uni tahlil qilish qobiliyatini nazarda tutadi. Shaxsning potentsial imkoniyatlariga munosabati, o'zini o'zi qadrlashning to'g'riligi, kamchiliklarini ko'rish qobiliyati insonning etukligini tavsiflaydi va o'z-o'zini tarbiyalashni tashkil etish uchun zarur shartdir.
O'z-o'zini tarbiyalash - bu sub'ektning o'zini shaxs sifatida iloji boricha ro'yobga chiqarishga qaratilgan, uning shaxsiyatini aniq qabul qilingan maqsadlar, ideallar, shaxsiy ma'nolarga muvofiq ravishda o'zgartirishga qaratilgan ongli faoliyati. O'z-o'zini tarbiyalash insonning haqiqiy qobiliyatlariga, ularning individual xususiyatlarini va potentsialini tanqidiy baholash qobiliyatiga mos keladigan o'zini o'zi qadrlashga asoslangan. Xabardorlik darajasi oshgani sayin o'z-o'zini tarbiyalash shaxsning o'zini rivojlantirish uchun tobora muhim kuchga aylanib bormoqda. O'z-o'zini tarbiyalashning zaruriy tarkibiy qismlari shaxsiy rivojlanishni o'z-o'zini tahlil qilish, o'zini o'zi hisobot qilish va o'zini o'zi boshqarishdir.
O'z-o'zini tarbiyalash ma'lum bir rivojlanish yo'lidan o'tadi
O'z-o'zini tarbiyalashning boshlang'ich bosqichi - tashqi talab bosqichi yosh o'spirinlik davriga xos bo'lib, qisman kichik maktab yoshiga to'g'ri keladi. O'z-o'zini tarbiyalash tarbiya natijasida vujudga keladi, bolaning bu jarayonga faol munosabatini rag'batlantirish kattalar talabidir. Bola kattalar talablarini bajaradi, dastlab e'tiborni harakatlarning naqshlariga (taqlid qilish) yoki tarbiyachilarning "ko'rsatmalariga" qaratadi; u holda harakatning variantini tanlash qobiliyati paydo bo'ladi; keyinchalik, ushbu ijtimoiy talablar o'zini tutishning tashqi regulyatori va o'zini o'zi boshqarish vositasi sifatida ishlay boshlaydi.
Keyingi bosqich - majburlash bosqichi - odamning u yoki bu holatga bo'ysunib, o'zgarishga majbur bo'lishi bilan tavsiflanadi. Ushbu bosqichda shaxsiyat o'zgarishi ularning xabardorligidan boshlanadi va allaqachon o'zboshimchalik bilan tartibga solinadi. Bunday holda, taqlid va ko'rsatmalarga bo'ysunish butunlay yo'qolmaydi.
Shu nuqtai nazardan shaxsiyat rivojlanishining uchinchi bosqichi ongli o'z-o'zini tarbiyalashdir. Bu shaxsning ichki ehtiyojlari tomonidan boshqariladi. Motivatsiya o'z-o'zini tarbiyalashning etakchi tarkibiy qismiga aylanadi. Ushbu turtki interiorizatsiya deb nomlangan jarayon natijasida paydo bo'ladi: tashqi sharoitlar ta'siri ostida o'z-o'zini tarbiyalash harakatlarining tuzilmalari shakllanadi - o'z-o'ziga ishonish, o'ziga motivatsiya, o'z-o'zini tartibga solish va boshqalar, keyinchalik ichki, idealga aylanadi.
O'z-o'zini tarbiyalash, o'z-o'zini majburiyat qilish kabi usullardan foydalanishni o'z ichiga oladi; o'z-o'zidan hisobot berish; o'z faoliyati va xatti-harakatlarini tushunish; o'zligini boshqara olish. O'z-o'zini tarbiyalash inson tomonidan shakllangan maqsadlar, harakatlar dasturi, dasturning bajarilishini nazorat qilish, olingan natijalarni baholash va o'z-o'zini tuzatish asosida qurilgan o'zini o'zi boshqarish jarayonida amalga oshiriladi.
O'z-o'zini tarbiyalash, axloqiy, jismoniy, estetik fazilatlarni, xulq-atvor odatlarini ma'lum ijtimoiy aniqlangan idealga muvofiq ravishda rivojlantirish yoki takomillashtirishga qaratilgan insonning tizimli faoliyati.
Shunday qilib, o'z-o'zini tarbiyalash - bu o'z-o'zini rivojlantirish va o'zining asosiy madaniyatini shakllantirishga qaratilgan insonning tizimli va ongli faoliyati. O'z-o'zini tarbiyalash muammosi ko'plab o'qituvchilar va psixologlar tomonidan hal qilingan va hal qilinmoqda. O'z-o'zini tarbiyalash majburiyatlarni ixtiyoriy ravishda, ham shaxsiy, ham kollektiv talablari asosida bajarish qobiliyatini mustahkamlash va rivojlantirish, axloqiy his-tuyg'ular, zarur xulq-atvor odatlari, irodaviy fazilatlarni shakllantirish uchun mo'ljallangan. O'z-o'zini tarbiyalash - bu ta'limning ajralmas qismi va natijasi va shaxsni rivojlantirishning butun jarayoni. Bu inson yashaydigan o'ziga xos sharoitlarga bog'liq.
O'z-o'zini tarbiyalashning mazmuni har doim shaxs yashaydigan va rivojlanadigan ijtimoiy-tarixiy sharoitlarga bog'liq. Uning o'ziga qo'yadigan talablari va u shakllantirmoqchi bo'lgan fazilatlari hayot sharoitlari bilan belgilanadi, g'oyaviy asoslarni, o'z-o'zini tarbiyalash ideallarini, shuningdek, ularga erishish vositalarini belgilaydi. «... Mening borligim, - deb yozgan K.Marks, - bu ijtimoiy faoliyat; va shuning uchun men o'zimdan nima qilsam, o'zimni ijtimoiy borliq sifatida anglab, jamiyat uchun o'zimdan qilaman. "
A.I. Kochetov o'z-o'zini tarbiyalash kontseptsiyasiga quyidagi ta'rifni beradi - bu ongli va shaxsga asoslangan o'z-o'zini rivojlantirish, bunda jamiyat talablariga muvofiq shaxsning o'zi maqsadlari va manfaatlari, u tomonidan rejalashtirilgan kuchlar va qobiliyatlar shakllanadi. "
1.2 O'z-o'zini tarbiyalash usullari, usullari va vositalari
Insonning fe'l-atvori va xulq-atvoridagi ba'zi kamchiliklarni bartaraf etish zarurati tug'ilganda, aniq maqsadni belgilash va unga erishish zarurligini asoslash muhimdir. Ushbu maqsadni ongga mahkam o'rnashguncha bir necha kun baland ovozda yoki o'zingizga aytish foydalidir. Bundan tashqari, siz o'zingizni o'qitishning batafsil dasturini tuzishingiz va aniq nimaga erishish kerakligini aniqlashingiz kerak. Albatta, oddiy dasturlardan boshlash yaxshidir, masalan: shoshma-shosharlik qilmang, suhbatdoshingizga xalaqit beradigan yomon odatni engib chiqing, so'zingizga rioya qiling. O'z-o'zini tarbiyalash bo'yicha tajriba orttirganingizda, dasturlar yanada murakkablashishi, takomillashtirilishi va uzoq muddatli bo'lishi kerak
O'z-o'zini tarbiyalash inson ongida u amalga oshirmoqchi bo'lgan harakatlar va xatti-harakatlarning taxminiy aks etishi, u o'zida rivojlantirmoqchi bo'lgan xislatlari va fazilatlarini aniqlash tamoyiliga asoslanadi. Agar shunday "aqliy dastur" shakllantirilgan bo'lsa, u odamni uni amalga oshirish uchun amaliy harakatlar qilishga undaydi, irodaviy harakatlarning namoyon bo'lishi uchun rag'bat yaratadi. Shu sababli, odamning fe'l-atvori yoki xulq-atvoridagi ba'zi kamchiliklarni bartaraf etish zarurati tug'ilganda, aniq maqsadni belgilash va unga erishish zarurligini asoslash muhim, ba'zida muddatlarni belgilash ham foydalidir.
O'z-o'zini tarbiyalash shaxsiyat rivojlanishining ma'lum darajasini, uning o'zini anglashini, o'z harakatlarini boshqa odamlarning harakatlari bilan ongli ravishda taqqoslash bilan birga uni tahlil qilish qobiliyatini nazarda tutadi. Shaxsning potentsial imkoniyatlariga munosabati, o'zini o'zi qadrlashning to'g'riligi, kamchiliklarini ko'rish qobiliyati insonning etukligini tavsiflaydi va o'z-o'zini tarbiyalashni tashkil etish uchun zarur shartdir.
O'z-o'zini tarbiyalash inson tomonidan shakllangan maqsadlar, harakatlar dasturi, dasturning bajarilishini nazorat qilish, olingan natijalarni baholash va o'z-o'zini tuzatish asosida qurilgan o'zini o'zi boshqarish jarayonida amalga oshirilad
1. Tadqiqot maqsadlari:
1.Tadqiqot mavzusi bo'yicha psixologik va pedagogik adabiyotlarni o'rganish.
2.Zamonaviy o'spirinlarning o'z-o'zini tarbiyalash xususiyatlarini aniqlang.
Kasb ta’limi uzoq davrlar mobaynida har tomonlama rivojlangan shaxsni tarbiyalashga yo‘naltirilib borildi, biroq ushbu tadbir bitiruvchilarning kasbiy mahoratini shakllanish darajasining pasayishi hisobiga amalga oshirildi. Bu holat kasbiy mahoratni va layoqatni oshirish, insonning butun umri davomida o‘z bilimini takomillashtirib borish va o‘z-o‘zini tarbiyalash ehtiyojini oshirishga xizmat qilmas edi. Shu sababali kasbiy mahorati yetishmaydigan, ijodiy izlanishlardan yiroq, ta’lim-tarbiya, kasb-hunar ishida no‘noq kishilar ham shu sohaga aralashib qoldilar. Oliy ta’lim tizimida yo‘l qo‘yilgan bunday xato va kamchiliklar ijtimoiy hayotimizda o‘zining salbiy oqibatlarini namoyon qildi. Respublikamizda ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida kasbiy ta’lim ishchi kasblariga maxsus tayyorlash masalasiga, ta’lim oluvchi shaxsida kasbiy mahorat va layoqat sifatlarini shakllantirishga alohida e’tibor berilmoqda.
Ma’lumki, kasb mahorati deyilganda bitiruvchining yuqori darajadagi kasbiy ko‘nikma va malakalarni egallaganligi tushuniladi, u shaxsning mehnat bozorida egallayotgan kasbi bo‘yicha raqobatbardoshlik darajasida o‘z aksini topadi. Kasbiy mahorat ishchi kuchlarining yuqori darajada moslashuvchanligini va yangiliklarni tez o‘zlashtirishi, yangi ishlab chiqarish sharoitlariga oz vaqt ichida o‘ta olishi, faoliyat sohasini mustaqil tanlay olishi kabi sifatlar bilan belgilanadi.
Respublikamizda ta’limni rivojlantirishning bugungi bosqichida “Kasb pedagogikasi” fanining asosiy vazifasi sifatida jahon talablari darajasida yangilanib borayotgan ishlab chiqarish sharoitlariga moslasha oladigan, iqtisodiyotimizni buyuk davlat darajasiga ko‘taradigan mutaxassislarni tayyorlash va bu jarayonda asosiy omil sifatida beriladigan axborotlar hajmini emas, balki ijodiy yondoshuvni shakllantirish, mustaqil fikrlash va tadbiq qilish sifatlarini tarbiyalashga e’tibor qaratish lozim. Kasbiy ta’limga bo‘lgan e’tiborning ortib borayotganligini quyidagilar bilan izohlash mumkin:
1. Ta’lim islohotlari natijasida gimnaziya, litsey, kollej va boshqa turdagi yangi o‘quv muassasalarining shakllantirilishi va rivojlantirilishi;
2. Oliy o‘quv yurtlarida kasb ta’limini tashkil qilish, alohida bo‘lim va fakultetlarning tashkil etilishi;
3. Kasbiy pedagogikaning boshqa fanlar bilan yanada jipsroq bog‘lanib borishi, istiqbolda amalga oshirilishi ko‘zda tutilgan, bilim sohalari tutashuvida yangi konsepsiya va nazariyalarning yuzaga kelishi;
4. Kasbiy ta’lim muassasalarining aholiga ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish turlarining ortib borishi, o‘z bazasida tayyor mahsulot ishlab chiqarish va unga xizmat ko‘rsatishni yo‘lga qo‘yishi, mehnatni tashkil qilishning ilg‘or shakllarini joriy etishi va boshqalar.1
Kasbiy pedagogika talabalarni ta’limi, tarbiyasi, o‘qishi hamda rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganadi, ta’lim-tarbiya, pedagogik va axborot texnologiyalarini qo‘llash mezonlarini ishlab chiqadi, kasb ta’limi muassasalari turlarini va ularni boshqarish tizimini asoslaydi. Ushbu fan insonni kasbiy faoliyatga tayyorlash, o‘sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash, malakali ishchi kuchini yangi talablar darajasiga moslab borishni ko‘zda tutadi.
. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, rivojlanishning o‘ziga xos va o‘ziga mos yo‘lini tanlab oldi hamda huquqiy demokratik davlat, ochiq fuqarolik jamiyatini qurishni amalga oshira boshladi. Bunday davlatda jamiyatning ma’naviy yangilanishi, ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodini shakllantirish jahon hamjamiyatiga uyg‘unlashtirish uchun barcha shart-sharoitlar yaratilgan bo‘ladi.
Umuminsoniy qadriyatlar o‘zbek xalqining ko‘p asrlik ilmiy va madaniy an’analarini, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan-texnika hamda jamiyatning rivojlanish istiqbolini e’tiborga olgan holda ta’lim sohasida olib borilayotgan aniq maqsadlarga erishishning muhim shartlari bo‘lib hisoblanadi.
Mohiyati jihatidan mutlaqo yangi bo‘lgan Kadrlar tayyorlashning milliy modeli “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”dan iborat qonunlarning qabul qilinishi va joriy etilishi ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy jihatdan boy shaxsni shakllantirish hamda yuqori malakali, raqobatbardosh kadrlarni oldindan qayta tayyorlashdan iborat strategik maqsadga erishish uchun nazariy asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
Mamlakatimizning buyuk kelajagini yaratishda avvalo Prezidentimiz I.Karimovning quyidagi so‘zlari – haqiqat bilan chambarchas bog‘liqdir: “…Bugun respublikamizda islohotlar faqat iqtisodiyot sohasidagina olib borilmayapti, bu avvalo, institutsional islohotlar bo‘lib, ular eski markazlashtirilgan iqtisodiy tizimni yangi, erkin boshqaruv tizimiga o‘tkazishni, uni rag‘batlantiruvchi, hayotiy faoliyatga aylantirishni ta’minlaydi”.
Bu o‘zgarishlarni maxsus dasturlar asosida amalga oshirish, xo‘jalik yuritishning zamonaviy usullarini joriy etish, kompyuterlashtirish, ham xorijda, ham o‘z yurtimizda oliy ta’lim muassasalaridagi yosh mutaxassislarni jadal tayyorlashni tashkil etish, bular barchasi, Prezidentimiz, davlatimizning diqqat markazida turibdi. Respublikamiz hukumati tomonidan umuman moliyalash tizimini, xususan, ta’lim tizimidagi moliyalashni takomillashtirishni talab etilmoqda.
Mamlakatimizda 1997 yildan boshlangan mavjud ta’lim tizimini tubdan isloh qilishni, ta’lim muassasalariga iqtidorli, bilimga chanqoq yoshlarni jalb etmasdan, oliy maktab faoliyatini tubdan o‘zgartirmasdan turib ezgu ishlarimizni mantiqiy yakuniga yetkazib bo‘lmaydi. Uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilishda yuqori malakali kadrlar tayyorlash borasida samaraga erishishda ta’lim tizimini takomillashtirishda, ta’lim muassasalari faoliyatiga shart-sharoit, imkoniyat yaratishda yetarli mablag‘ga ega bo‘lmasdan turib ko‘zlangan maqsadga erishib bo‘lmaydi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat tomonidan oliy ta’limni moddiy qo‘llab-quvvatlash o‘quv yurtlarining noshirlik, ishlab chiqarish, ilmiy xizmat ko‘rsatish va ustavga muvofiq amalga oshiriladigan boshqa faoliyatlar hisobiga o‘quv yurtlari daromadini oshirish bilan chambarchas bog‘liq holda olib borilishi lozim. Bular ta’lim muassasalarida zamonaviy texnika vositalari, jihozlar, yangi texnologiyalarga xususan, axborot texnologiyalariga bo‘lgan ehtiyojni ta’minlaydi, ular mustaqilligini oshiradi, fanning ta’lim bilan uyg‘unlashuvining ta’sirchan vositalarini ishlab chiqish va joriy etish imkonini beradi va oqibat natijada oliy ta’lim tizimiga yangi kuch baxsh etadi. Bu sa’y-harakatlar o‘zlarida ilmiy bilim bilan garmonik jihatdan mukammal inson bo‘lishini mujassamlashtirgan, oila, jamiyat, davlat oldida o‘z mas’uliyatini chuqur his etadigan fidoyi mutaxassislarni tayyorlashni sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarishi shubhasizdir.
Bizning mamlakatimiz uchun kadrlar tayyorlash va yangi ta’lim ustuvorliklariga alohida e’tibor qaratib kelgan Prezidentimiz I.Karimov shunday degan edi: “Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosatida insonni intellektual va ma’naviy-axloqiy tarbiyalash bilan jips bog‘liq uzluksiz ta’lim tizimi orqali fuqaro shaxsni har tomonlama rivojlangan bo‘lishi ko‘zda tutiladi”, shu bilan birga davlat boshlig‘i tomonidan xalqaro tajribani albatta hisobga olgan holda o‘zida ana’analarni mujassam etgan va takomillashgan jamiyat barpo etishga alohida e’tibor qaratiladi.
Ayni paytda, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunda mustahkamlab qo‘yilganidek, ta’lim sohasidagi davlat siyosati ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik va dunyoviy xarakterini, uning uzluksizligi va izchilligi, ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi, jinsi, tili, yoshi, irqi, milliy mansubligi, ijtimoiy kelib chiqishi va mavqeidan qat’i nazar, bilim olishda teng huquqlarni kafolatlash va ta’minlashdek prinsiplarga asoslangan holda rivoj topib borishi uning g‘oyaviy, tarbiya jarayonidagi o‘rni , mavqei va imkoniyatlari doirasi kengligini belgilab beradi”.1
Ta’limning eng muhim vazifasi bo‘lib, jamiyatni zamonaviylashtirish, mamlakatni rivojlanishining oldingi o‘rinlariga olib chiqishga qodir mutaxassis xodimlar bilan mustahkamlash, sog‘lomlashtirish, yangilash va to‘ldirish hisoblanadi. Bunda zamonaviy bozor iqtisodiyoti mutaxassislar tayyorlashga yangi talablar qo‘ymoqda. Har bir ish o‘rnida ishlab chiqarishni rivojlantirishda ishtirok etish, o‘z tavsifi va texnologiyaviy jihatiga ko‘ra ancha murakkab mahsulotning tez o‘zgaradigan yuqori sifatliligini ta’minlash, ashyolar tannarxi oshib borishini iashlab chiqarish usullarini takomillashtirishi va sarflarni kamaytirish yo‘li bilan tizginlashdan iboratdir.
Asosiy masala shundaki, bozor iqtisodiyoti sharoiti har bir ishtirokchiga faol iqtisodiy fikrlashga erishish talabini qo‘ymoqda. Innovatsiya strategiyasida bu ayniqsa yuqori ahamiyat kasb etadi. Gap shundaki, bozor iqtisodiyoti garchi yangilikka qulaylik bersa-da, lekin o‘zi bunga shart-sharoit yarata olmaydi. Shuning uchun bozor munosabatlariga jalb etilgan barcha mutaxassis xodimlarda strategik fikrlash, iqtisodiy rivojlanish qonunlarini tushunish, yangilikni baholay bilish, mustaqil qaror qabul qilish, yuzaga kelgan qiyinchilikni yenga bilish, zarur bo‘lganda o‘z qarorini asoslab tushuntirib berish va isboti bilan ifodalash muhim sifat bo‘lib hisoblanadi.