Mavzu: Kaskadlararo aloqa

Mavzu: Kaskadlararo aloqa

Reja:

1. 
   Kaskad
   
2. 
   Aloqa kanallari xuddi
   
   
   
   

Kaskad (frans. cascade) — 1) bir necha pogʻonaga urilib tushadigan tabiiy yoki sunʼiy shalola. Sunʼiy K. istirohat bogʻlarida har xil sathdagi suv havzalari va pogʻonama-pogʻona supachalar tarzida quriladi (yana q. Sharshara); 2) sirkda qiziqchilarning akrobatik tarzda birinketin "yiqilish" usullari; 3) operettada qoʻshiq joʻrligida ijro etiladigan joʻshqin raqs; 4) gidroelektr stansiyalari kaskadi — bitta daryo oqimi boʻyicha yoki bir suv havzasiga birin-ketin, bosqichma-bosqich quriladigan va suv xoʻjaligi maromi hammasi uchun umumiy hisoblanadigan gidroelektr stansiya (GES)lar majmui (qarang GES kaskadi); 5) elektr mashinalari kaskadi — bir-biri bilan mexanik va elektrik tarzda yoki faqat elektrik jihatdan bogʻlangan ikki yoki bundan koʻp elektr mashinalardan iborat qurilma. Oʻzgarmas quvvatli va oʻzgarmas momentli boʻlishi mumkin. Birinchisida qoʻshimcha mashinalardan biri asosiy mashina (dvigatel) oʻqiga mexanik tarzda biriktiriladi. Ikkinchisida mexanik biriktiruv boʻlmaydi, balki qoʻshimcha mashinalardan biri oʻrniga ikkita elektr mashina ulanadi. K. elektr dvigatellarning aylanish chastotasini ravon va tejamli rostlab turishga imkon beradi; 6) transformatorlar kaskadi — ketma-ket ulangan ikki yoki undan koʻp elektr transformatorlar majmui. Yuqori kuchlanishli oʻzgaruvchan tokni oʻzgartirish yoki undan foydalanish uchun moʻljallanadi. Bunday K.da transformatorlarni pogʻonali uygʻotish usuli qoʻllaniladi. Bunda har qaysi navbatdagi transformator oʻzidan oldingi transformatorning kuchaytiruvchi chulgʻamidan uygʻotiladi. Kuchlanishi 1,5—2 MB gacha boʻlgan K.da 4 tadan 8 tagacha transformator boʻlishi mumkin; 7) kuchaytirish kaskadi —tarkibida kuchaytirish elementi, nagruzka zanjiri, oldingi yoki ketingi K. bilan bogʻlanish zanjiri boʻlgan radiotexnika qurilmasi. Kuchaytirish elementi sifatida yarimoʻtkazgichli (tranzistor, tunnelli diod) va elektrvakuumli elektron asboblar (qabul qilishkuchaytirish lampalari, klistron) qoʻllaniladi. Bunday K. kirishiga berilgan signal uning chiqishida (nagruzka zanjirida) kuchayib boradi. Kirish kuchlanishi (tok, quvvat)ning chiqish kuchlanishiga nisbatan K.ning kuchlanish (tok, quvvat) boʻyicha kuchaytirish koeffitsiyenti deb ataladi.^[1]
Aloqa kanallari xuddi signallardek asosan uchta ko'rsatkich bilan baholanadi. Bular: Tk - kanal orqali xabar uzatilish vaqti; Dk - kanal dinamik diapazoni va Fa--kanal signal spektrini o'tkazishkengligi. Kanal uchta asosiy ko'rsatkichlari ko'paytmasi Tk'Dk'Fk- Vk Signal asosiy uch ko4rsatkichlarining ko'paytmasi Ts Ds 'Fs= Vs (1.3) 12 aloqa kanali hajmi deb ataladi va kanalning xabar o'tkaza olish imkoniyatini belgilaydi. Signalni aloqa kanali orqali uzatish uchun quyidagi shartlar bajarilishi lozim: Tk>Ts; Dk>Ds; va Fk>Fs yoki Vk>Vs. (1.4) (1.4) dan ko'rinib turibdiki signalning yoki kanalning bir parametrini ikkinchisiga almashtirib aloqa kanali orqali signalni uzatish mumkin. Hozirda turli radioaloqa kanallari mavjud. Bular uzun va qisqa to'lqinlardan foydalanadigan radioaloqa kanali; radiorele aloqasi kanali; sunMy yoMdosh orqali aloqa kanali; troposfera aloqa kanali; kosmik aloqa kanali; mobil aloqa kanali va boshqalar. Har qanday aloqa kanallari quyidagi asosiy xususiyatlarga ega: 1. Aloqa kanallarini chiziqli tiznii deb hisoblash mumkin, chunki kanal chiqishidagi signal kanal kirishidagi signallar yig'indisiga teng, superpozisiya prinsipiga bo'ysunadi: Is (/)= ¿[j^ ( í)+ 5 2 ¿ (/)+ ...+ 5 ^ (/)]. (1.5) 2. Har qanday aloqa kanalida, foydali signal boMish bo'lmasligidan qat’iy nazar doimo xalaqit signal i mavjud boMadi. ya’ni ,x(/)=5(/)+vv(/). (1 .6 ) 3. Signal aloqa kanalidan o'tganda u biroz kechikadi va uning sathi kamayadi. 4. Signal aloqa kanalidan o'tganda har doim uning sliakli buziladi. Shunday qilib kanal chiqishidagi signal quyidagicha ifodalanishi mumkin: x(t)=H(tys(t-T)+\\r(t): (1.7) bunda ¡u va r signal so'nishi va kechikishini ko'rsatuvchi kattaliklar. Agar fÁ va r vaqt davomida o'zgarmasa. bunday aloqa kanali doimiv ko'rsatkichli aloqa kanali deb ataladi. pt va r lardan biri yoki ikkalasi vaqt davomida o'zgarib tursa, bunday kanal koM'satkichlari o'zgaruvchan kanal deb ataladi. Masalan: yer usti radioeshittirish vu televidenie kanali ko^rsatkichlarr o^zgarmas kanalga misol boMa oladi. Harakatdagi aloqa tizimi kanallari: sotali aloqa; uchayotgan samolyot yoki kosmik kema bilan va qisqa toMqinli radioaloqa kanali o'zgaruvchan ko'rsatkichli aloqa kanali sifatida qaralishi mumkin. 1 O‘zgarmas tok kuchaytirgichlari deb tok va kuchlanishning nafaqat o‘zgaruvchan, balki o‘zgarmas tashkil etuvchilarini ham kuchaytirishga mo‘ljallangan qurilmalarga aytiladi. Bunday kuchaytirgichlarning past chastotasi nolga teng, yuqori chastotasi esa juda katta (bir necha o‘n MGs) bo‘ladi. O‘zgarmas tok kuchaytirgichlarining turlari ko‘p (differensial, operasion kuchaytirgichlar, signal o‘zgartiruvchi kuchaytirgichlar va boshqalar).
Integral keng polosali kuchaytirgichlar berilgan past chastotadan yuqori chegaraviy chastotagacha bo‘lgan keng chastota diapazonidagi signallarni kuchaytiradilar.
Kirishga Rkir signalning musbat yarim davri berilsa VT1 ochiladi va RYu yuklama orqali 1 strelka yo‘nalishida tok oqib o‘tadi. Manfiy yarim davr mobaynida p-n-r turli tranzistor ochiladi va tok 2 strelka yo‘nalishida oqib o‘tadi. Quvvat kuchaytirish koeffisienti taxminan emitter va baza toklari nisbatiga teng bo‘ladi
Lekin, V turli kuchaytirgich bo‘la turib, sxema katta nochiziqli buzilishlar koeffisientiga ega (KG>10 %). Bu kamchilikni bartaraf etish maqsadida kuchaytirgich murakkablashtiriladi. R1 va R2 rezistorlar, hamda VD1 va VD2 diodlar yordamida tranzistor bazalariga individual siljish kiritiladi (4 - rasm). Natijada dastlabki ishchi nuqta ikkala tranzistor ozgina ochiq holatdagi (AV rejim) sohada joylashadi, lekin ulardan A turli kuchaytirgichlardagiga nisbatan ancha kichik tok oqib o‘tadi.

Balans sxemalari asosidagi kuchaytirgichlar

Yakka kuchaytirgich bosqichlarini manfiy teskari zanjiri orqali bosqichlash yo‘li bilan keng polosali kuchaytirgichlarni integral usulda yasashda yaxshilash mumkin.
Bir vaqtning o‘zida balans sxemalar asosida qurilgan kuchaytirgichlarda xarakteristikalar sezilarli yaxshilanishi kuzatiladi.
Bu turdagi kuchaytirgichlarda kirish bosqichi sifatida balans turli sodda sxemalar – differensial kuchaytirgichlar (parallel – balansli yoki farqli). Ular ishining yuqori barqarorligi va kichik nol dreyfi bilan ajralib turadi.
Balans sxema ishlash prinsipini to‘rt yelkali ko‘prik sxema misolida tushuntirish mumkin (5 - rasm)