Mavzu: Kompyuterga ma’lumotlarni kiritish-chiqarish tizimlari. Reja: Kiritish chiqarish tizimlarini tashkil etish. Kiritish-chiqarish boshqarish vositalari, kiritish-chiqarish kanallari va protsessorlari

Mavzu:Kompyuterga ma’lumotlarni
kiritish-chiqarish tizimlari.


REJA:


Kiritish chiqarish tizimlarini tashkil etish .
Kiritish-chiqarish boshqarish vositalari, kiritish-chiqarish kanallari va protsessorlari.
Kiritish-chiqarish modullari, portlar va ularning vazifalari.
Kiritish-chiqarish tizimlarining tashkil etilishi

Kiritish-chiqarishning asosiy tizimi. Shaxsiy kompyuterning ona platadagi DXQ (doimiy xotira qurilmasi) yoki QDDXQ (qayta dasturlanadigan doimiy xotira qurilmasi) mikrosxemasiga yozilgan dastur BIOS dir. BIOS kompyuterning operatsion tizimdan kelayotgan kirish-chiqish, qurilmalarni boshqarish so‘rovlariga xizmat ko‘rsatadi. Shuningdek, kompyuter yoqilganda uskunalarni boshlang‘ich tekshirish (POST tartiboti), MBRni yuklash va operatsion tizimga boshqaruvni uzatish ham BIOS vazifasiga kiradi, BIOSda shaxsiy kompyuterning ona plata konfiguratsiyasining asosiy ko‘rsatkichlarini qo‘lda sozlash uchun interaktiv nimdasturi ham mavjud.

POST-Power-On Self-Test Yoqilgandan so‘ng o‘z-o‘zini testlash. Ona plataning BIOS dasturi vazifalaridan biri bo‘lib, u kompyuter tarkibiy qismlarini(apparat ta’minotini) ketma-ket testlab chiqadi.
MBR Master Boot Record - Bosh yuklovchi yozuv. Qattiq disk yoki boshqa axborotni saqlash qurilmasidagi mantiqiy disklarga (bo‘limlarga) bo‘linadigan birinchi fizik sektor. MBR bo‘limlar jadvalini (partition table) va bajarilayotgan kodning katta bo‘lmagan bo‘lagini o‘z ichiga oladi. MBRning maqsadi - operatsion tizimni yuklash emas, shunchaki qattiq diskning qaysi bo‘limidan OTni yuklash kerakligini tanlash. MBR bosqichida faqat disk bo‘limi tanlanadi.
BIOS(Basic Input/Output System) — asosiy kiritish-chiqarish tizimi bo‘lib, motherboard (materinskaya plata)’da alohida chip sifatida ishlaydi. Bu chipning vazifasi kompyuter va operatsion tizimni bir-biriga bog‘lashdan iborat. Har safar kompyuter yoqilganda dastlab BIOS ishlaydi, kompyuter uskunalari parametrlarini tekshiradi va operatsion tizim yuklanuvchi fayliga (dasturiga) o‘z ishini beradi(NTLDR, bootmgr).
NTLDR (NT Loader) Windows XP operatsion tizimini ishga tushirishga yordam beradigan tizim qismida tovush yuklash yozuvidan bir qismini yuklashning kichik bir qismi.NTLDR ham yuklash menejeri va tizim yuklayotgan vazifani bajaradi. Windows XP dan so'ng chop etilgan operatsion tizimlarida BOOTMGR va winload.exe birgalikda NTLDR-ni almashtiradilar. Agar bir nechta operatsion tizim o'rnatilgan bo'lsa va to'g'ri sozlangan bo'lsa, NTLDR sizning kompyuteringiz ishga tushirilganda yuklash menyusini ko'rsatadi, qaysi operatsion tizimni yuklash kerakligini belgilaydi.
Kompyuter yongandagi har xil yozuvlar va tovushning chiqishi, ROM(Read Only Memory) xotirada yozilgan BIOS’ning ishi.
BIOS quyidagi vazifalarni bajaradi:
kompyuterni faollashtirish, barcha elementlarini boshlang‘ich holatga keltirish;
kompyuter qurilmalarini dastlabki tekshiruvini amalga oshiradi(POST-test);
kompyuter qurilma qismini dastlabki sozlash ishlarini amalga oshiradi;
tizim resurslarini taqsimlaydi;
PCI qurilmalarini ro‘yxatdan o‘tkazish va sozlash;
operatsion tizimni dastlabki yuklanishini amalga oshiradi(bootmgr);
qurilmalarni bir-biri bilan moslashuvini tekshiradi;
elektr ta’minotini boshqarish, kompyuterni o‘chirish, uxlash holatiga o‘tkazish.
BIOSni to‘g‘ri sozlash, kompyuter ishlashiga ta’sir ko‘rsatadi, shuning uchun dastlab shu dasturchani yaxshi o‘rganib olish lozim. Har xil turdagi motherboar’lar har xil BIOS turlarini ishlatishadi, shuning uchun bitta yagona qo‘llanma qilishning iloji yo‘q, lekin asosi baribir bir xil. Protsessorlarning turi rivojlangan sari, BIOS sozlashlari ham qiyinlashib bormoqda. Bu esa, qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘dirmoqda.
BIOS dasturini asosan quyidagi firmalar ishlab chiqishadi:
American Megatrends (AMI);
Award Software;
Phoenix Technologies.
BIOS turiga qarab, uning ko‘rinishi ham o‘zgarib boradi, uning turidan tashqari bir necha versiyalari ham mavjud, bu versiyalar ham yangilanib borishi lozim.
Asosiy kirish chiqish tizimidan iborat bo'lgan BIOS, anakartdagi kichik xotira kartasida saqlanadi. Qurilmaning qanday ishlashini o'zgartirish yoki muammolarni bartaraf etishda yordam berish uchun BIOS-ga kirishingiz mumkin.
Bu POST uchun javobgar bo'lgan BIOS va shu bilan kompyuterni ishga tushirishda birinchi dasturiy ta'minotni ishlab chiqaradi. BIOS firmware dasturi vaqtinchalik emas, ya'ni uning sozlamalari qurilmadan quvvat olib tashlanganidan keyin ham saqlanadi va qayta tiklanadi.
BIOS by-os sifatida belgilanadi va ba'zida tizim BIOS, ROM BIOS yoki PC BIOS deb ataladi. Biroq, u noto'g'ri ravishda BASIC yoki Operatsion tizimida yaratilgan. BIOS, kompyuterni yuklash va klaviatura nazorati kabi bir qator asosiy funktsiyalarni bajarish haqida ma'lumot beradi. BIOS shuningdek, qattiq disk, floppy disk, optik haydovchi, protsessor, xotira va h.k. kabi qo'shimcha qurilmalarni aniqlash va sozlash uchun ishlatiladi.






6.1-rasm. BIOS mavjud mikrosxemaning umumiy ko‘rinishi.

BIOSga BIOS Setup Utility dasturi orqali kirish va sozlash mumkin. BIOS Setup Utility, BIOS'un barcha maqsadga muvofiq maqsadlari uchun. BIOS-dagi mavjud bo'lgan barcha variantlar BIOS Setup Utility orqali sozlanish mukin.

Windows kabi operatsion tizimdan farqli o'laroq, diskda tez-tez yuklab olinadigan yoki olinadigan va foydalanuvchi yoki ishlab chiqaruvchi tomonidan o'rnatilishi kerak bo'lgan BIOS, kompyuterni sotib olganida oldindan o'rnatiladi.
BIOS Setup Utility dasturiga kompyuteringiz yoki anakart maketi va modeliga qarab turli xil usullarda kirish mumkin. Yordam olish uchun BIOS Setup Utility dasturiga qanday kirish mumkinligini ko'ring.
Barcha zamonaviy kompyuter anakartlarda BIOS dasturiy ta'minoti mavjud.
Kompyuter tizimlarida BIOSga kirish va konfiguratsiya har qanday operatsion tizimga bog'liq emas, chunki BIOS anakart apparatining bir qismi. Kompyuter operatsion tizimi muhiti tashqari barcha BIOS funktsiyalarida Windows 10 , Windows 8 , Windows 7 , Windows Vista , Windows XP , Linux, Unix yoki hech qanday operatsion tizimni ishlayotganligi ahamiyatga ega emas