Mavzu: korporativ axborot tizimlariga qo‘yiladigan talablar
Download 30.99 Kb. Pdf ko'rish
|
9-ma ruza-KAT
|
MA’RUZA №9 MAVZU: KORPORATIV AXBOROT TIZIMLARIGA QO‘YILADIGAN TALABLAR REJA 1. Korporativ axborot tizimlari qurishdagi majburiy talablar. 2. Korporativ axborot tizimlari ega bo‘lishi lozim xossalari. 3. Moslashuvchanlik xossasi. 4. Ishonchlilik xossasi. 5. Samaradorlik xossasi. 6. Xavfsizlik xossasi. Ixtiyoriy biznes tashkilotlar uchun korporativ axborot tizimlari qurishda ularga bir qancha majburiy talablar qo‘yiladi. Ular ichida quyidagilar alohida o‘rin egallaydi: 1. Korporativ ma’lumotlar bazasining boshqarish tizimini o‘zida qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘lgan mijoz-server arxitekturasidan foydalanish; 2. Ma’lumotlarni qayta ishlashni taqsimlangan tizimini qo‘llab-quvvatlash; 3. API (Application Programming Interface), COM+ (Component Object Model+), CORBA (Common Object Request Broker Architecture - Umumiy obyekt so‘rovi broker arxitekturasi) va boshqa shu kabi ochiq standartlar hisobiga kengaytirilgan tezkor-mustaqil funksional bloklardan iborat modulli prinsipga asoslanib qurish; 4. Internet/Intranet texnologiyalarini qo‘llab quvvatlash; Bundan tashqari korporativ axborot tizimlari moshlashuvchanlik, ishonchlilik, samaradorlik hamda xavfsizlik kabi bir qancha xossalarga ham ega bo‘lishi lozim. Moslashuvchanlik. Bu yerda KATning korxonaning keyingi rivojlanishi jarayonida vujudga keladigan yangi talablariga, sharoitlariga javob beradigan holda moslashish nazarda tutilmoqda. Agar axborot tizimlarini ishlab chiqishda hujjatlashtirishning umumqabul qilingan vosita va usullaridan foydalanilgan bo‘lsa bu shartlar bajariladi. Shuningdek ma’lum bir vaqt o‘tishi bilan tizim strukturasini qayta ko‘rib chiqish va unga o‘zgartirishlar kiritish mumkinligi saqlanadi, hatto bunda barcha ishlab chiquvchilar yoki ularning bir qismi ma’lum bir sabablarga ko‘ra ishni davom ettira olmasa ham bu o‘rinli bo‘ladi. Shuni nazarda tutish kerakki, psixologik tomondan odam o‘zining shaxsiy ishlanmalarini oson ko‘rib chiqadi, hattoki ancha oldin yaratilgan bo‘lsa ham. Begonalar tomonidan yaratilgan yechimlarni ko‘rib chiqish har doim ham mantiqiy bo‘lavermaydi. Shuning uchun tizimni qo‘llab quvvatlashni imkon qadar uni loyihalashtirilgan odamlarga topshirish kerak. Har qanday axborot tizimi qachondir ma’naviy jihatdan eskiradi va uni qisman yoki to‘liq o‘zgartirish masalasiga duch kelinadi. Axborot tizimlarini ishlab chiquvchilar amaliy soha mutaxassislari emas. Shuning uchun tizim takomillashtirilayotganda yoki to‘liq yangilanayotganda soha mutaxassislari loyihachilar guruhida qatnashsa tizimni takomillashtirish vaqti ancha qisqaradi. Shu bilan birga tizimni takomillashtirishda eskirgan yechimlarni qo‘llash xavfi tug‘iladi. Bunday hollarda yagona yechim - bu axborot tizimlarni yaratuvchi mutaxassislarni tanlashga alohida ahamiyat berish lozim. Ishonchlilik. Agarda axborot tizimlari ishlash jarayonida axborotlarni “buzilish” holatlari ro‘y bermasa hamda, texnik nosozliklar sodir bo‘lganda ham axborotlarning butunligini saqlab qolinsa bunday axborot tizimlari ishonchli deyiladi. Axborot tizimlarining ishonchliligini ta’minlash uchun saqlanayotgan ma’lumotlardan zaxira nusxalar olib qo‘yish, bayonlashtirish amallarini bajarish, sifatli aloqa kanallaridan foydalanish, axborot tashuvchilarini to‘g‘ri tanlash, zamonaviy dasturiy va apparat vositalaridan foydalanish kerak. Xodimlar malakasi yo‘qligi sababli ma’lumotlarning tasodifiy yo‘qotilishidan himoya qilishni ham shular qatoriga qo‘shish kerak. Samaradorlik. Tizim samarador deyiladi agarda, unga ajratilgan resurslar hisobiga unga qo‘yilgan masalani minimal muddatlarda bajara olsa. Har qanday holatda ham samaradorlikni buyurtmachi baholaydi. Bunda buyurtmachi asosiy e’tiborni ishlab chiqilgan tizimni qo‘yilgan masalaga qay darajada mosligiga, undagi talablarga qanday javob berishiga qaratadi. Yaratilgan tizimga buyurtmachi tomonidan negativ baho berilmasligi uchun ularni tizim loyihasining barcha bo‘g‘inlarida ishtirokini ta’minlash lozim. Bunda yondashish juda ko‘p sonli foydalanuvchilarni loyihalash bosqichida ish sharoitidagi o‘zgarishlarga moslashish imkonini yaratadi, aks holda ishni qabul qilib olishda qiyinchilikka duch kelinadi. Buyurtmachi bilan loyihalashtirishning boshlang‘ich bosqichlarida hamkorlik qilish buyurtmachining ehtiyojlarini aniqlash imkonini beradi. Buyurtmachini qo‘shimcha talablarini qanchalik oldin hisobga olinsa, tizimni yaratish kam xarajatlar bilan qisqa muddatlarda bajariladi. Bundan tashqari buyurtmachi axborot tizimlari sohasida mutaxassis bo‘lmaganligi uchun yangi axborot tizimlari haqida bilmasligi mumkin. Tizimni ishlab chiqishda buyurtmachi bilan aloqa qilish uni o‘zidagi apparat vositalarni modernizatsiya qilishiga turtki bo‘lishi mumkin. Buning natijasida o‘zining biznesiga yangi usullarni kiritishi mumkin. Bu esa buyurtmachini hamda loyihachini talablariga javob berishi mumkin. Oqibatda buyurtmachi korxona yangi apparat vositalar va axborot tizimlari hisobiga yuqori samaradorlikka erishadi, loyihachi esa axborot tizimlarni loyihalashda qo‘llanadigan imkoniyatlarini kengaytirishga muvofiq bo‘ladi Tizimning samaradorligiga ma’lumotlarning optimallashtirilishi va ularni qayta ishlash usullarida original ishlanmalarni, yangi g‘oyalarni, loyiha usullarini qo‘llash hisobiga erishiladi. Shuni yoddan chiqarmaslik lozimki, tizim bilan soha mutaxassislari bo‘lgan oddiy insonlar ishlaydi. Ko‘p hollarda ular kompyuterda bilan ishlashda yuqori bilimga ega bo‘lmasligi mumkin. Shuning axborot tizimlarining interfeysi ular uchun tushunarli bo‘lishi kerak. O‘z navbatida, ishlab chiquvchi dasturchi oxirgi foydalanuvchi tomonidan bajariladigan operatsiyalarning xususiyatini tushunishi kerak. Bu holda tavsiyalar axborot tizimini ishlab chiqish samaradorligini boshqarish, ishlab chiquvchilarni korxona faoliyati bo‘yicha yetarli darajada bilishlarini takomillashtirishga xizmat qilishi mumkin. Axborot tizimi ishlab chiquvchilar yaratilgan axborot tizimini foydalanishga topshirishdan avval o‘zlari foydalanuvchi sifatida tizimni ishlatib ko‘rishi kerak. Shunaqangi holatlar ham bo‘lganki, axborot tizimi ish joyiga olib borib tekshirilganda xatoliklar paydo bo‘lgan va bu xatoliklar ish joyida qaytadan testdan o‘tkazilib to‘g‘rilangan. Xavfsizlik – bu avvalo кorporativ axborot tizimlaridagi axborot resurslariga ruxsat berilmagan foydalanuvchilarni murojaatini taqiqlash bo‘lib, u nazorat va cheklovlar qilishning har xil usullari yordamida amalga oshiriladi. Axborotlarni ruxsat berilmagan murojaatlardan himoya qilish tizim resurslariga murojaatlarni axborotlarni himoya qilishning zamonaviy himoya vositalari yordamida boshqarish orqali ta’minlanadi. Katta kompaniyalarda axborot xavfsizligi bilan shug‘ullanadigan bo‘limlar tashkil etish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Kichik korxonalarda esa axborot xavfsizligiga xodimlar javobgarligi belgilanadi. Xavfsizlik talablariga javob bermaydigan tizim, mijozning, ayniqsa, mulkiy manfaatlariga zarar etkazishi mumkin. Shu munosabat bilan, Respublikamizda amaldagi qonunchilikka binoan ish yoki xizmatlarning noto‘g‘ri sifatidan kelib chiquvchi zarar uchun mas’uliyatni ijrochi, ya’ni bizning holda, axborot tizimini ishlab chiqaruvchisi to‘laydi. Shu sababli, mijozning axborot tizimining xavfsizligi noto‘g‘ri ta’minlanishi, eng yomon hollarda, ijrochiga nisbatan jinoiy ish qo‘zg‘atilishiga olib keladi, eng yaxshi holda - mijozning yo‘qolishi va biznes obro‘yini ketishiga sabab bo‘ladi. Zararli niyatdan tashqari, axborot tizimlarining xavfsizligini ta’minlashda bir qator hal qilinishi kerak bo‘lgan boshqa omillarga duch kelinadi. Xususan, zamonaviy axborot tizimlari bu yetarli darajada murakkab dasturiy mahsulotlar to‘plamidir. Ularni loyihalashda xatoliklar bo‘lishi ehtimolliklari mavjud bo‘ladi. Bu xatoliklar dastur kodi hajmining katta bo‘lishi, kompilyatorlarning kamchiliklari, inson omili, tizimdagi dasturlarning uchinchi tomon dasturlari bilan muvofiq kelmasligi kabi va boshqa sabablar oqibatida paydo bo‘lishi mumkin. Shuning uchun axborot tizimini ishlab chiqish davridan keyin albatta uni ekspluatatsiya qilish jarayonida qo‘llab-quvvatlash davri kelishi lozim. Bu davrda tizimdagi ko‘rinmas xatolar aniqlanib ular to‘g‘rilanadi. Masalan, axborot tizimi ishlab chiqish paytida dasturchi kurs dollarni o‘zgarmas qilib kiritib ketdi. Tizimni ekspluatatsiyaga topshirishda ham kurs dollar o‘zgarmadi, shuning uchun xatolik kelib chiqmadi. Bir qancha vaqt o‘tgandan keyin kurs dollarning o‘zgargani uchun tizim ishida xatolik ro‘y berdi. Axborot tizimlarida xavfsizlik axborot tizimlari yaratishning zamonaviy vositalari, zamonaviy apparaturalar, axborotlarni himoya qilish usullari, parollashtirish tizimlari va bayonlashtirish, operatsion tizim xavfsizligi va uning himoya vositalarining holatini doimiy monitoring qilib borish hisobiga ta’minlanadi. Va nihoyat, eng muhim omil, ishlab chiqish jarayoniga ta’sir ko‘rsatuvchi omil bu axborot tizimlari ishlab chiquvchilar jamoasining bilimi va tajribasining yuqori darajada bo‘lishidir. Shunday bilimli jamoa tomonidan ishlab chiqilgan korporativ axborot tizimlari korporatsiya ish yuritish faoliyatida katta samara beradi va tez orada tizim uchun sarflangan xarajatlar qoplanadi. Nazorat savollari 1. Korporativ axborot tizimlariga qanday talablar qo‘yiladi? 2. Korporativ axborot tizimlari qanday xossalarga ega bo‘lishi talab qilinadi? 3. Moslashuvchanlik xossasi nimani anglatadi? 4. Ishonchlilik xossasi nimani anglatadi? 5. Samaradorlik xossasi nimani anglatadi? 6. Xavfsizlik xossasi nimani anglatadi? Download 30.99 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|