Mavzu: Korxona yoki tashkilotlarda axborot kommunikatsiya tizimlarida vpn tarmoq qurish

Server–bu tarmoqqa xizmat ko’rsatuvchi (kompyuter yoki dastur) ob`ekt. Yoki 
boshqacha aytganda Server- bu tarmoqni abonenti bo‘lib, boshqa abonentlarga 
o‘zining resurslarini taqdim etadi, o‘zi esa boshqa abonentlarni resurslaridan 
foydalanmaydi, ya’ni faqat tarmoqga xizmat qiladi.

“Peer–to Peer” (teng huqukli) tarmoqlar (одноранговые сети) bir rangli tarmoqlar, 
yani tarmoqdagi barcha kompyuterlar bir xil kirish va resurslar huquqiga ega.
Tashkilot axborot xavfsizligi siyosati.
Axborot xavfsizligining siyosatini ishlab chiqishda, avvalo himoya qilinuvchi ob`ekt 
va uning vazifalari aniqlanadi. So‘ngra dushmanning bu ob`ektga qiziqish darajasi, 
hujumning ehtimolli turlari va ko‘riladigan zarar baholanadi. Nihoyat, mavjud qarshi 
ta’sir vositalari yetarli himoyani ta‘minlamaydigan ob`ektning zaif joylari aniqlanadi. 
Odatda ko‘p sonli foydalanuvchilarga ega bo‘lgan korporativ kompyuter tarmoqlari 
uchun maxsus “Xavfsizlik siyosati” deb ataluvchi, tarmoqda ishlashni ma’lum tartib 
va qoidalarga bo‘ysindiruvchi (reglamentlovchi) hujjat tuziladi. Siyosat odatda ikki 
qismdan iborat bo‘ladi: umumiy prinsiplar va ishlashning muayyan qoidalari. 
Umumiy prinsiplar Internetda xavfsizlikka yondashishni aniqlasa, qoidalar nima 
ruxsat etilishini va nima ruxsat etilmasligini belgilaydi. Qoidalar muayyan muolajalar 
va turli qo‘llanmalar bilan to‘ldirilishi mumkin. Hozirgi kunda axborotni 
himoyalashning tashkiliy choralari, shuningdek dasturiy va texnik vositalar yetarli 
samara bermay qoldi. Shu bois, huquqiy, jumladan, jinoiy-huquqiy himoya vositalari 
xavfsizlikning qo‘shimcha choralari sifatida yuzaga keldi. 
Tez rivojlanib borayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bizning kundalik 
hayotimizning barcha jabhalariga sezilarli o‘zgarishlarni olib kirmoqda. Hozirda 
“axborot tushunchasi” sotib olish, sotish, biror boshqa tovarga almashtirish mumkin 
bo‘lgan maxsus tovar belgisi sifatida tez-tez ishlatilmoqda. Shu bilan birga 
axborotning bahosi ko‘p hollarda uning o‘zi joylashgan kompyuter tizimining 
bahosida bir necha yuz va ming barobarga oshib ketmoqda. Shuning uchun tamomila 
tabiiy holda axborotni unga ruxsat etilmagan holda kirishdan, qasddan 
o‘zgartirishdan, uni o‘g‘irlashdan, yo‘qotishdan va boshqa jinoiy harakatlardan 
himoya qilishga kuchli zarurat tug‘iladi. Ammo, jamiyatning avtomatlashtirishni 
yuqori darajasiga intilishi uni foydalaniladigan axborot texnologiyalarning xavfsizligi 
saviyasiga bog‘liq qilib qo‘yadi. Axborotning muhimlik darajasi qadim zamonlardan 
ma’lum. Shuning uchun ham qadimda axborotni himoyalash uchun turli xil usullar 
qo‘llanilgan. Ulardan biri – sirli yozuvdir. Undagi xabarni xabar yuborilgan manzil 
egasidan boshqa shaxs o‘qish imkoniga ega bo‘lmagan. Asrlar davomida bu san’at – 
sirli yozuv jamiyatning yuqori tabaqalari, davlatning elchixona rezidensiyalari va 
razvedka missiyalaridan tashqariga chiqmagan. Faqat bir necha o‘n yil oldin hamma 

---

narsa tubdan o„zgardi, ya’ni axborot o‘z qiymatiga ega bo‘ldi va keng tarqaladigan 
mahsulotga aylandi. Uni endilikda ishlab chiqaradilar, saqlaydilar, uzatadilar, 
sotadilar va sotib oladilar. Bulardan tashqari uni o‘g‘irlaydilar, buzib talqin etadilar va 
soxtalashtiradilar. Shunday qilib, axborotni himoyalash zaruriyati tug‘iladi.
Axborotni himoya qilish deganda: Axborotning jismoniy butunligini ta’minlash, shu 
bilan birga axborot elementlarining buzilishi yoki yo’q qilinishiga yo’l qo’ymaslik; 
Axborotning butunligini saqlab qolgan holda, uni elementlarini qalbakilashtirishga 
(o‘zgartirishga) yo‘l qo‘ymaslik; Axborotni tegishli huquqlarga ega bo‘lmagan 
shaxslar yoki jarayonlar orqali tarmoqdan ruxsat etilmagan holda olishga yo‘l 
qo‘ymaslik; Egasi tomonidan berilayotgan (sotilayotgan) axborot va resurslar faqat 
tomonlar o‘rtasida kelishilgan shartnomalar asosida qo‘llanilishiga ishonish kabilar 
tushuniladi.
Axborot xavfsizlig deb, ma’lumotlarni yo‘qotish va o‘zgartirishga yo‘naltirilgan 
tabiiy yoki sun’iy xossali tasodifiy va qasddan ta‟sirlardan har qanday tashuvchilarda 
axborotning himoyalanganligiga aytiladi. Ilgarigi xavf faqatgina konfidensial 
(maxfiy) xabarlar va hujjatlarni o‘g‘irlash yoki nusxa olishdan iborat bo‘lsa, hozirgi 
paytdagi xavf esa kompyuter ma’lumotlari to’plami, elektron ma’lumotlar, elektron 
massivlardan ularning egasidan ruxsat so’ramasdan foydalanishdir. Bulardan tashqari, 
bu harakatlardan moddiy foyda olishga intilish ham rivojlandi. Axborotning himoyasi 
deb, boshqarish va ishlab chiqarish faoliyatining axborot xavfsizligini ta’minlovchi va 
tashkilot axborot zahiralarining yaxlitliligi, ishonchliligi, foydalanish osonligi va 
maxfiyligini ta‟minlovchi qat`iy reglamentlangan dinamik texnologik jarayonga 
aytiladi. Axborotni himoyalashning maqsadlari quyidagilardan iborat: - axborotning 
kelishuvsiz 
chiqib 
ketishi, 
o‘g‘irlanishi, 
yo‘qotilishi, 
o‘zgartirilishi, 
soxtalashtirilishlarning oldini olish; - shaxs, jamiyat, davlat xavfsizliligiga 
bo‘lganxavf – xatarning oldini olish; - axborotni yo‘q qilish, o‘zgartirish, 
soxtalashtirish, nusxa ko‘chirish, to‘siqlash bo‘yicha ruxsat etilmagan harakatlarning 
oldini olish; - hujjatlashtirilgan axborotning miqdori sifatida huquqiy tartibini 
ta’minlovchi, axborot zahirasi va axborot tizimiga har qanday noqonuniy 
aralashuvlarning oldini olish; - axborot tizimida mavjud bo‘lgan shaxsiy 
ma’lumotlarning shaxsiy maxfiyligini va konfidensialligini saqlovchi fuqarolarning 
konstitutsion huquqlarini himoyalash; - davlat sirini, qonunchilikka mos 
hujjatlashtirilgan axborotning konfidensialligini saqlash; - axborot tizimlari, 
texnologiyalari va ularni ta‟minlovchi vositalarni yaratish, ishlab chiqish va 
qo‘llashda sub`ektlarning huquqlarini ta’minlash. Axborot xavfsizligining huquqiy 
ta'minoti axborotni himoyalash tizimida bajarilishi shart bo‘lganqonun chiqarish 
aktlar, me’yoriy-huquqiy hujjatlar, qoidalar yo‘riqnomalar, qo‘llanmalar majmui. 
Hozirda axborot xavfsizligining huquqiy ta’minoti masalasi ham amaliy, ham 
qonunchilik jihatidan faol o‘rganib chiqilmoqda. Kompyuter jinoyatchiliklarini qilish 
instrumentlari sifatida telekommunikatsiya va hisoblash texnikasi vositalari, dasturiy 
ta’minot va intellektual bilim ishlatiladi. Kompyuter jinoyatchiliklarini qilish sohasi 
sifatida nafaqat kompyuterlar, global va korporativ tarmoqlar (Internet), balki axborot 
texnologiyasining zamonaviy, yuqori unumli vositalari hamda axborotning katta 
hajmi ishlanadigan, masalan, statistik va moliya institutlari tanlanadi. Shu sababli, har 
qanday tashkilot faoliyatini turli-tuman axborotni olish uchun qo„lda yoki hisoblash 
texnikasi vositalari yordamida ishlash, axborotni tahlil qilish natijasida qandaydir 
muayyan yechimlarni olish va ularni aloqa kanallari orqali uzatishsiz tasavvur etib 
bo‘lmaydi. Kompyuterga ham tajovuz ob`ekti, ham tajovuz qiluvchi instrument 

---

sifatida qarash mumkin. Agar axborotning o‘g‘irlanishi moddiy va ma‟naviy 
boyliklarning yo‘qotilishi bilan bog‘liq bo‘lsa, bu fakt jinoyat sifatida baholanadi. 
Shuningdek, agar ushbu fakt bilan milliy xavfsizlik, mualliflik manfaatlari bog‘liq 
bo‘lsa, jinoiy javobgarlik O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida bevosita ko‘zda 
tutilgan. Har qanday davlatda axborot xavfsizligining huquqiy ta’minoti xalqaro va 
milliy huquqiy me’yorlarni o’z ichiga oladi.
Axborot xavfsizligini ta’minlashning huquqiy me’yorlari