Mavzu: korxonalarda soliq menejmentini tashkil qilish
Download 104.63 Kb.
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Korporativ soliq menejmentining tashkiliy yoʻnalishlari
|
Moliyaviy menejment fanidan Mustaqil ish Mavzu: korxonalarda soliq menejmentini tashkil qilish.Bajardi: 5-mm-21 Talabasi Egamshukurov Xamidulla Qabul qildi: Allanova Zarina \Mavzu: Korxonalarda soliq menejmentini tashkil qilish Korporativ soliq menejmentining tashkiliy yoʻnalishlari Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat miqyosida soliqlar va majburiy ajratmalarni boshqarishning amal qilishi bilan bir vaqtda korxonalar miqyosida soliqlarni boshqarishning ham tashkil etilishi va rivojlanib borishi haqida yuqorida toʻxtalib oʻtdik. Korxonalar miqyosida soliqlarni boshqarish korxona va tashkilotlarning davlat bilan moliyaviy va soliq munosabatlarini boshqarish, soliqlar va majburiy ajratmalarni toʻlash boʻyicha majburiyatlarni bajarish jarayonida paydo 254
boʻladigan muammolarni hal qilishda muhim ahamiyatga ega hisoblanadi hamda
- soliqqa tortish ob’ekti boʻyicha (masalan, davlat lotereya va obligatsiyalaridan daromadlar, omonatlar boʻyicha foizlar); - soliqqa tortish sub’ekti boʻyicha (masalan, mikrofirma va kichik korxonalar uchun investitsion soliq kreditining amal qilishi); - soliqlarni hisoblash va toʻlash usuli boʻyicha (masalan, kadastrli usulda soliq toʻlash inflyatsiya sharoitida korxona uchun foydali hisoblanadi); 255
- soliqqa tortish tizimlari boʻyicha (ayrim korxonalar uchun umumbelgilangan
2. Soliq imtiyozlari va ularning shartnomalar tuzish jarayoniga ta’sirini baholash. Buni yagona soliq toʻlovi toʻlovchi mikrofirma va kichik korxonalar uchun qoʻshilgan qiymat soligʻidan ozod boʻlish holatidan kelib chiqqan holda izohlash mumkin. Ya’ni, qoʻshilgan qiymat soligʻi toʻlovchi hisoblanganda erishiladigan natija va qoʻshilgan qiymat soligʻidan ozod boʻlgan holatda erishiladigan natija oʻzaro solishtiriladi. Umuman soliqlarni rejalashtirishda soliq imtiyozlaridan toʻliq foydalanishga jiddiy e’tibor qaratish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 3. Ichki soliq nazoratini rejalashtirish. Soliq hisob-kitoblaridagi va moliyaviy hisobotlardagi xato va kamchiliklarning soliq tekshiruvlari oʻtkazilgunga qadar ichki soliq nazorati orqali aniqlanishi korxonaga nisbatan qoʻllanilishi mumkin boʻlgan moliyaviy jarimalarning oldini oladi. 4. Soliqlar va majburiy ajratmalar boʻyicha toʻlov kalendarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish. Mazkur amaliyot soliq toʻlovlarining kechikishining oldini olishga xizmat qiladi. 5. Imtiyozli soliq rejimlari qoʻllaniladigan soha va hududlarni oʻrganish. Bunda asosiy e’tibor mahalliylashtirish dasturlari doirasida mahsulotlar ishlab chiqarish, maxsus iqtisodiy zonalarda faoliyatni tashkil etishga qaratiladi. Korxonalarda soliqlarni rejalashtirish strategik, joriy va operativ rejalashtirish tarzida tashkil etilishi lozim. Soliqlarni strategik rejalashtirish faoliyatni boshlayotgan vaqtdagi tashkiliy jarayonlarni soliq nuqtai nazardan baholashni nazarda tutadi. Ya’ni soliq doirasi oldindan oʻrganib chiqilgan holda faoliyat tashkil etiladi. Bunda korxonani joylashtirish, faoliyat sohasi kabilarga jiddiy e’tibor qaratiladi. Soliqlarni joriy rejalashtirishda esa buxgalteriya va soliq hisobi muvofiqligini ta’minlash, soliq imtiyozlarini tahlil qilish va foydalanish samaradorligini oʻrganish, soliq bazalarini rejalashtirish kabilar alohida tartibda koʻrib chiqiladi. Soliqlarni operativ rejalashtirish esa shartnomaviy munosabatlarda soliqlarni hisobga olish, soliq kalendarlarini tuzish va boshqalarga e’tibor qaratiladi. 256
Korxonalarda soliqlarni rejalashtirishning samarali amal qilishi davlat byudjeti
qonunchilik hujjatlaridagi doimiy oʻzgarishlar sharoitida qonunchilikdagi boʻshliqlarni doimiy toʻldirib borishga hamda soliqlarni pasaytirishga imkon tugʻdiruvchi holatlarni bartaraf etish boʻyicha soliq qonunchiligiga tuzatishlar kiritishga harakat qiladi. Aynan shuning uchun uzoq muddat davomida soliqlarni rejalashtirishni mazkur usul (soliq qonunchiligidagi boʻshliqlardan foydalangan holda soliqlarni rejalashtirish usuli)da amalga oshirishning imkoniyati chegaralangan. Mamlakatimiz soliq qonunchiligiga soliq prezumptsiyasi tamoyili kiritilishi natijasida soliq toʻlovchilar huquqi yuqori baholanishi joriy etilganligi sababli qonun chiqaruvchi organ tomonidan qonunchilikdagi qarama-qarshiliklarni bartaraf etishga alohida e’tibor qaratiladi. Soliqlarni rejalashtirishni chegaralashning ma’muriy ta’sir etish chora- tadbirlarida soliq toʻlovchining soliqlarni joriy rejalashtirishi chegaralanadi. Soliq organlari soliqlarni oʻz vaqtida va toʻliq toʻlashni, zarur hujjatlarni taqdim etishni, tushuntirishlarni talab qilish huquqiga ega. Ular tekshiruvlar oʻtkazish va tegishli sanksiyalarni qoʻllash toʻgʻrisida qaror qabul qilishi mumkin. Misol sifatida yagona soliq toʻlovi boʻyicha soliq hisob-kitobini soliqlar va ularga tenglashtirilgan toʻlovlar toʻgʻrisidagi qonunchilikda oʻrnatilgan tartibda taqdim etmaslik holatida sub’ektning javobgarlikka tortilishi boʻyicha soliq organlarining huquqini keltirish mumkin. Korxonalarda soliqlar boʻyicha pul oqimlarini boshqarishda soliqlarni rejalashtirishga qarama-qarshi ravishda davlat tomonidan qoʻllaniladigan chora- tadbirlarni ham inobatga olish lozim. Korxonalarda soliqlarni rejalashtirish jarayonida ma’lum bir xatoliklar yuzaga kelishi mumkin. Ya’ni soliqlarni rejalashtirishda kutilgan natijaga erisha olmaslik natijasida moliyaviy yoʻqotishlarga sabab boʻluvchi moliyaviy risk turi hisoblangan soliq risklari yuzaga kelish ehtimoli ham yuqori hisoblanadi. Shu boisdan ham korporativ soliq menejmentining alohida yoʻnalishi sifatida soliq risklarini boshqarishga alohida yoʻnalish sifatida koʻrib chiqiladi. Soliq riski tushunchasi soliq munosabatlarida qatnashuvchi sub’ektlarning oʻz majburiyatlarini bajarish borasidagi faoliyati davomida yuzaga kelishi mumkin 257
boʻlgan va soliqlar amal qilishidan bevosita manfaatdor boʻlgan tomonlarning qoʻshimcha moliyaviy yoʻqotishlariga sabab boʻluvchi xavf-xatarni anglatadi. Bundan koʻrinib turibdiki, soliq risklarining oldini olish bevosita qoʻshimcha moliyaviy yoʻqotishlarning oldini olishga xizmat qiladi. Shu oʻrinda alohida ta’kidlash kerakki, soliq toʻlovchilar tomonidan soliq risklariga atayin yoʻl qoʻyish soliq toʻlovchilar uchun ijobiy natija bilan ham yakunlanishi mumkin. Masalan, soliqqa tortish shartlaridagi qonunchilikning yumshashi, xususan soliq huquqbuzarliklariga qarshi qoʻllaniladigan chora-tadbirlar ta’sir doirasining yengillashuvi soliq toʻlovchi zimmasidagi soliq yukining qisqarishiga sabab boʻladi. Bunda toʻlanishi lozim boʻlgan soliq summasi toʻlovni kechiktirish natijasida qoʻllaniladigan penya yoki jarima miqdori bilan birgalikda hisoblab chiqiladi va unga parallel ravishda toʻlanishi lozim boʻlgan soliq summasini ishlab chiqarishga joylashtirish natijasida olinadigan tushum hisob-kitobi amalga oshiriladi hamda koʻrsatkichlar oʻzaro solishtiriladi. Natija soliq toʻlovchi uchun ijobiy boʻladigan boʻlsa soliq riskini keltirib chiqaruvchi soliq huquqbuzarliklari atayin sodir etiladi. Soliq risklari soliq toʻlovchi moliyaviy holatiga salbiy ta’sir koʻrsatish bilan birga davlatga ham oʻzining salbiy ta’sirini koʻrsatishi mumkin. Bunda soliq yuki darajasining va soliq qonunchiligi buzilishi bilan bogʻliq moliyaviy yoʻqotishlarning oʻsishi soliq toʻlovchilar moliyaviy resurslarining va mulkiy imkoniyatlarining pasayishiga sabab boʻlishi bilan birga byudjet daromadlari tashkil topish manbalari sifatida soliq tushumlarining pasayishiga ham sabab boʻladi. Soliq risklarini samarali boshqarishni tashkil etish uchun soliq risklarini aniqlash va baholash, ularga ta’sir etish, ya’ni kamaytirish chora-tadbirlarini koʻrish muhim ahamiyat kasb etadi. Buning uchun esa soliq qonunchiligidagi munozarali holatlarni oʻrganib chiqish va ularga aniqlik kiritish, mavjud risklar monitoringini olib borish, risklarning tasniflanishi va ularning oqibatlarini tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek soliq risklarini boshqarishda korporativ soliq menejmentining yana bir tashkiliy yoʻnalishi hisoblangan ichki soliq nazoratini oʻtkazish ham muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Aksariyat holatlarda soliq nazorati deganda davlat soliq organlarining soliq toʻlovchilar faoliyatini oʻrganishga qaratilgan faoliyati va bu borada ularning amalga oshiradigan ishlari tushuniladi. Bunda soliq nazorati soliq toʻlovchilarning amaldagi soliq qonunchiligiga amal qilish darajasini oʻrganishga, soliq huquqbuzarliklariga qarshi kurashga qaratiladi. Soliq organlari tomonidan oʻtkaziladigan soliq nazorati davrida soliq huquqbuzarliklarining aniqlanishi soliq toʻlovchilarga nisbatan amaldagi qonunchilikka koʻra qoʻllaniladigan javobgarlik choralari qoʻllanilishiga sabab boʻladi. Bu holat oʻz navbatida soliq toʻlovchining jiddiy moliyaviy yoʻqotishlariga sabab boʻladi. Soliq huquqbuzarliklari tufayli qoʻshimcha majburiyatlarning yuzaga kelishi va ularning moliyaviy yoʻqotishlarga olib kelishining oldini olish maqsadida davlat soliq nazoratidan tashqari korxonalarda soliq menejmentining muhim yoʻnalishi 258
hisoblangan ichki soliq nazoratini yoʻlga qoʻyish korxonalar moliyaviy-xoʻjalik faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Ichki soliq nazoratini amalga oshirishning tartibi, shakllari, usullari va amal qilishi korxonaning faoliyat koʻlami, tashkiliy-huquqiy xususiyatlari bilan bogʻliqlikda oʻzaro farq qilishi mumkin. Korxonalarda ichki soliq nazoratini tashkil etishdan asosiy maqsad soliq organlari tomonidan korxona moliyaviy-xoʻjalik faoliyatini tekshirishga oid nazorat oʻtkazilgunga qadar soliq xatolarini aniqlash va ularni bartaraf etish orqali moliyaviy javobgarliklarning oldini olishdir. Ichki soliq nazorati tushunchasi zamirida umumiy tizim bilan bogʻliqlikda korxonada soliq hisobini tashkil etishga yoʻnaltirilgan maqsadli va tizimli faoliyat; soliqlar va ularga tenglashtirilgan toʻlovlar boʻyicha hisob-kitoblarining toʻgʻri amalga oshirilayotganligi hamda ularning oʻz vaqtida toʻlanayotganligi ustidan nazorat; davlat soliq xizmati organlari tomonidan tekshiruvlar oʻtkazilgunga qadar yoʻl qoʻyilgan soliq xatolari va soliq huquqbuzarliklarini bartaraf etish; soliq huquqbuzarliklariga nisbatan moliyaviy va ma’muriy choralarni kamaytirish yotadi. Korxonalarda ichki soliq nazorati soliqlar boʻyicha kamchiliklarni bartaraf etishga qaratiladi. Bundan asosiy e’tibor bevosita xoʻjalik yurituvchi sub’ektlar buxgalteriya hisobi yuritilishiga qaratilishi kelib chiqadi. Ichki soliq nazoratini tashkil etish jarayoni haqida soʻz yuritganda, bunda birinchi navbatda buxgalteriya hisobida soliq xatolarining yuzaga kelish sabablari haqida toʻxtalib oʻtishga toʻgʻri keladi. Korxonalar amaliy faoliyatida soliq xatolarining yuzaga kelish sabablarini quyidagicha tasniflash mumkin: - birlamchi hujjatlar (buyruqlar, dalolatnomalar, shartnomalar, yukxatlar, hisob-kitoblar, hisobvaraq-fakturalar va boshqalar)ning yoʻqligi yoki soliq qonunchiligi nuqtai nazaridan notoʻgʻri rasmiylashtirilganligi; - soliq qonunchiligini shartli ravishda notoʻgʻri izohlash (talqin etish) natijasidagi xatolar; - soliq qonunchiligidagi qarama-qarshiliklar va noaniqliklar bilan bogʻliq xatolar; - soliq qonunchiligidagi oʻzgarishlarga oʻz vaqtida e’tibor qaratmaslik; - arifmetik xatolar; - soliq inspeksiyalariga soliqlar va ularga tenglashtirilgan toʻlovlar hisob- kitoblari va moliyaviy hisobotlarni oʻz vaqtida taqdim etmaslik; - soliqlarni oʻz vaqtida toʻlamaslik. Oʻrganishlar shuni koʻrsatadiki, soliq xatolarining yuzaga kelishiga koʻproq sub’ektiv omillar sabab boʻladi. Oʻtkazilgan kuzatishlar va tahlillarga koʻra 75% soliq xatolari bevosita inson omili bilan bogʻliq. Bunda xodim malakasining etishmasligi, bee’tiborlik (diqqat bilan ishlamaslik), oʻz majburiyatlarini bajarishga sidqidildan yondashmaslik va boshqalar soliq xatolarining yuzaga kelishiga sabab boʻluvchi asosiy omil sifatida koʻzga tashlanadi. Korporativ nazorat tizimi bilan bogʻliqlikda soliq hisob-kitoblariga ta’sir qiluvchi sub’ektiv omillarni maksimal darajada qisqartirish va korxonaning soliq majburiyatlarini amalga oshirish paytidagi 259
xatolarini yoʻqotish ichki soliq nazoratini tashkil etishning asosiy maqsadlaridan
Download 104.63 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|