Mavzu: Korxonalarning innovasion jarayonlari va ularni baholash. Reja

5.Xulosa.
Mualliflar jamoasining ilmiy salohiyati loyiha ilmiy mazmunining tahlilini hisobga olish bilan baholanadi (mualliflar/ishtirokchilar ehlon qilingan ishni bajarishga qodir; ekspert ishni bajarish imkoniyatiga shubha qiladi).
SHunday qilib ekspert nafaqat loyihaning bayonini berishi, balki quyidagilarni baholashi ham kerak: uning bilimlarning ushbu sohasi uchun dolzarbligi; loyiha tadqiqotlarning ustuvor yo’nalishlariga kiradimi yoki yo’qligini; qo’yilgan muammoning yangiligini; loyihani rivojlanishining istiqbollari; ishtirokchilarning sifatli tarkibini, hamda yuqorida keltirilgan tizim bo’yicha loyiha bahosini asoslanishini.
Eksperimental laboratoriya tadqiqotlari uchun ekspertiza quyidagi savollarga javobni ko’zda tutadi: Tadqiqotlar dasturi tayyorlanganmi?
So’rov uchun anketalar tayyorlanganmi?

Pilotajli tadqiqot o’tkazilganmi?

Ekpertiza bir necha loyihalarning qiyosiy tahlili asosida o’tkaziladi. Ekspertizaning uchta bosqichi ko’zda tutiladi.
Birinchi bosqich – loyihani dastlabki ko’rib chiqilishi va quyidagi vazifalarni hal qilinishi: Ikkinchi bosqich ekspertizada ishtirok etish uchun loyihalarni tanlash;
Rad etilgan loyihalar bo’yicha asoslangan xulosalarni tuzish;
Ekspertizaning yakka darajasida o’tgan har bir loyiha bo’yicha ekspertlarni belgilash.
Ekspertiza natijalarini shakllantirish reyting asosida amalga oshiriladi. Yakka tartibdagi loyihaning reytingi ikkinchi bosiqchda belgilanadi.
Uchinchi bosqichda loyiha bo’yicha xulosalar beriladi (loyihaning umumiy reytingiga tuzatishlar kiritilishi mumkin, moliyalashtirish haqida qarorlar qabul qilinadi).
Kalitli so’zlar: fundamental tadqiqotlar amaliy tadqiqotlar, tajriba – konstruktorlik ishlari, eksperimental ishlar, ITTKIni tashkil qilish, patent, foydali modellar, sanoat namunalari, litsenziyalashtirish, litsenziya royaltlar, innovatsion loyiha, innovatsion loyihalarning ekspertizasi.
Qisqacha xulosalar:
Ilmiy tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlari (ITTKI)ning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
Tabiatni va jamiyatni rivojlanishi sohasida yangi bilimlarni olish, ularni qo’llashning yangi sohalari; Ishlab chiqarish sohasida strategik marketing bosqichida ishlab chiqilgan tashkilot tovarlari raqobatbardoshligining mehyorlarini materiallashtirish imkoniyatlarini nazariy va eksperimental tekshirish;
Yangiliklar va innovatsiyalar portfelini amalda amalga oshirish.
Patent – bu mualliflikni tasdiqlovchi va uning egasiga kashfiyotga favqulodda huquqni beruvchi hujjatdir.
Litsenziyalashtirish texnologiyalar bilan savdoning o’z ichiga patent, litsenziya, nou-xau va x.k bilan bitimlarni oluvchi asosiy shakllaridan biridir.
Litsenziya – ayrim shaxslar yoki tashkilotlarga patent bilan himoyalangan kashfiyot, texnik vazifa, ishlab chiqarishning texnologik va konstruktorlik sirlari, tovar belgisidan foydalanishga ruxsat berishdan iboratdir.
Iqtisodiyotga loyihalarni boshqarishning nisbatan yangi kontseptsiyasi (‘roject Management) jadallik bilan kirib kelmoqda. Bu kontseptsiyaning asosini loyihaga vaqt va mablag’lar sarflanishi bilan bog’liq har qanday tizimning dastlabki holatini o’lchash sifati qarash tashkil qiladi.
Innovatsion loyiha – innovatsion jarayonlarni masofada va vaqtda tashkil qilish muammosini hal qilish bo’yicha ilmiy asoslangan maqsadlar va tadbirlar tizimini belgilab beruvchi hujjatlar yig’indisidir
Innovatsion faoliyatda investitsion loyihalarni amalga oshirishning asosiy umumiy tamoyillari sifatida quyidagilarni ajratish mumkin:

• 
  investitsion innovatsion loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonida ularni amalga oshirishga majmuaviy yondoshishni ta’minlash uchun ilmiy-texnik tahlilni tijort, moliya-iiqtisodiy, sotsial bilan birlashtirish zarur.
  
• 
  innovatsion faoliyatdagi investitsion loyihalarni ishlab chiqish va ekspertiza qilishda loyihani amalga oshirish natijasida olinadigan innovatsion mahsulot oqimlari loyihada foydalaniladigan turli –tuman resurslar oqimlari kabi pul mablag’lari oqimi ko’rinishida taqdim etilishlari kerak.
  
• 
  innovatsion loyhalarning samaradorligini baholashda xarajatlar va natijalarni solishtirishni pullar qiymatini vaqtda o’zgarishini hisobga olish bilan o’tkazish zarur.
  
• 
  investitsion innovatsion loyihalarni amalga oshirishda loyihani amalga oshirish bilan bog’liq noaniqlik va xatarlarni pritsipial hisobga olish zarur.
  

Investitsion loyihalar korxona ehtiyojlaridan vujudga keladilar. Investitsion loyihalarning yashash qobiliyatining sharti ularni korxonaning xo’jalik faoliyati samaradorligini oshishida asosan aks etadigan investitsion siyosati va strategik maqsadlariga mos kelishidan iboratdir. Investitsion loyihalarning samaradorligi investitsion tahlilning asosiy elementlaridan birini baholash bir necha investitsion loyihalardan eng samaraligini to’g’ri tanlashning asosiy quroli bo’ladi.
Investitsion loyihalarni baholash usullari hamma hollarda ham yagona bo’lmasliklari mumkin, chunki investitsion loyhalar xarajatlarning ko’lamlari, ulardan foydalanish muddatlari, hamda foydali natijalar bo’yicha g’oyatda katta xavflarga egalar.
Katta kapital kiritmalarni atalb qilmaydigan, mahsulotni ishlab chiqarishni o’zgarishiga katta tahsir ko’rsatmaydigan, hamda foydali foydalanishning nisbatan kichik muddatiga ega. Mayda investitsion loyhalarga hisoblashning oddiyroq usullarini qo’llash mumkin.
SHuning bilan bir vaqtda kattaroq investitsion xarajatlarni talab qiluvchi ko’lamliroq investitsion loyihalar yangi qurilish, qaytadan qurish, mahsulotlarning tubdan yangi turlarini o’zlashtirish omillarining katta sonini hisobga olish va buning natijasida murakkabroq hisoblashlarni o’tkazish, hamda samaradorlikni baholash usullarini aniqlab olish zrurligini keltirib chiqaradi. Korxona xo’jalik faoliyati natijasida investitsion loyiha qanchalik ko’lamliroq va katta o’zgarishlar qanchalik ko’p bo’lsa, pul oqimlarini hisoblash va investitsion loyiha samaradorligini baholash usullari shunchalik aniqroq bo’lishlari kerak.
Investitsion loyihalarni amalga oshirishdan kelib chiqqan pul oqimlarini harakatlanishi bir qator yillar davomida o’tganligi holati ularning samaradorligini baholashni qiyinlashtiradi. Investitsion loyihalarni vaqtning uzoqroq davri davomida tatbiq etilishi korxonaning iqtisodiy salohiyati va xo’jalik faoliyati natijalariga tahsir ko’rsatishini hisobga olish bilan ularning samaradorligini baholashdagi xato katta moliyaviy xatorlar va yo’qotishlar olib kelishi mumkin.
Iqtisodiyot faniga investitsion loyihalar samaradorligining loyihaviy va haqiqiy ko’rsatkichlari o’rtasidagi farqning bir necha asosiy sabablari ma’lum. Sabablarning birinchi guruhiga investtsion loyiha samaradorligini ayrim olimlar, ilmiy xodimlar va korxona mutaxassislarining subhektiv nuqtai nazarlari bilan asoslangan ongli ravishda oshirilishi va ularning moliyaviy resurslarni seklash uchun kurashlari kiradi. Bunday hisoblashlardan korxonalarda boshqaruvning tegishli tizimlarini tashkil qilish yo’li bilan himoyalanish mumkin, ular korxona vazifaviy xizmatlar ishini muvofiqlashtirish va nazorat qilishga yoki investitsion loyihalarning samaradorligini baholash bilan bog’liq hisoblashlarning ob’ektivligini tekshirishga mustaqil ekspertlarni jalb qilishga imkon beradilar.