Mavzu: kredit bo‘yicha foiz stavkalar va ularga ta’sir qiluvchi omillar

1. Kredit foiz stavkalari xususidagi nazariy qarashlar. Kreditlash jarayonida m ablagiar harakati quyidagicha formulada
aks ettirilishi mumkin:
P - P - T - P ’ - P ” ,
Bu yerda:
P - P- qiymat shaklining o‘zgarishi;
P - T- Kreditdan belgilangan maqsadlarda foydalanish;
T - P’-ishlab chiqarilgan mahsulotni sotish va daromad olish;
P’ - P” - Kreditni foizlari bilan toiash.
P- P” , bu yerda P” = P + Kredit foizi.
K.Marksning fikricha, «...foiz qarzga beriladigan kapitalning
0 ‘sishidir»1. U qarzga beriladigan kapitalning o'sishidan iborat
b o ‘Igan foiz qarzga beriladigan kapitalning qarz beruvchi va qarz
oluvchi o'rtasidagi shartnoma bilan belgilanadigan bahosi shaklida
namoyon bo ‘lishini ta 'kidlaydi. Bundan tashqari, fo iz miqdori xususida
to ‘xtalib, «...foizning faqat yuqori chegarasi bor, и ham b o ‘Isa —
о ‘rtacha foydadir», deb tushuntiradi.
Kredit foiz stavkasining quyi va yuqori chegarasi boiib, uning
yuqori chegarasi kreditdan foydalanish natijasida olinadigan o ‘rtacha
foyda miqdoridir. Kredit foiz stavkasining quyi chegarasi bankning
kredit berishdan olishi mumkin boigan minimal foydasi hisoblanadi.
Chunki foiz stavkasi quyi chegarasining boimasligi mablag1
egalarining m ablagiam i joylashtirishidan naf boimasligini anglatadi.
Klassik nazariyada foiz stavkasi va uning me’yori haqida
J.Keyns: «Foiz me ’yori bozorda kapitaldan foydalanganlik uchun
to ‘lanadigan baho sifatida aniqlanadi».
Keyns foiz stavkasining makroiqtisodiy jihatdan shakllanish
mexanizmi о ‘rgangan va iqtisodiyotdagi investitsion jarayonlarga
bevosita ta ’sir etish qobiliyatiga ega ekanligi asoslab bergan,
Amerikalik iqtisodchi I.Fisher foiz stavkasiga quyidagicha ta ’rif
beradi: «...biz foizning m e ’yorini foiz mukofoti sifatida anicjjaymiz, и
pulda ifodalangan bo ‘lib bir yildan so ‘ng to ‘lanishi kerak».
O.I. Lavrushin fo iz stavkasi xususida quyidagi fikrlarni keltirib
о ‘tgan. U «Ssuda fo izi ssudadan vaqtinchalik foydalanishdan
olinadigan o'ziga xos to'lov hisoblanadi»108, degan fikrni bildirib
ssuda foizining tarkibiy qismi sifatida bank foiziga alohida urg‘u
bergan. Uning farqli jihati sifatida kredit munosabatlarida bank
ishtirok etishini ta ’kidlab, kredit bahosining mikrodarajada va
makrodarajadagi omillar ta ’sirida shakllanishini tahlil etishga va
ularni guruhlarga ajratgan.
I. Tavasiyev: «banklar uchun pullar о ‘zida «oldi-sotdi» predmetini
ifodalab о ‘zining narxi b o ‘Igan bank foiziga ega». Nazariy nuqtayi
nazardan uni to ‘lash manbai bo ‘lib kreditdan foydalanish natijasida olinadigan qarz oluvchi foydasining bir qismi hisoblanadi.
Bank foizini kredit munosabatlarida qatnashuvchi subyektlardan
biri bank bo‘lgan holda vujudga kelishini ta’kidlaydi.
Banklarda foiz stavkasi 2 xil ma’noda foydalaniladi:
1. Bank jalb qilgan m ablagiar (boshqa kredit tashkilotlaridan
olingan banklararo kreditlar, jismoniy va yuridik shaxslaming omonotlari va depozitlariga foiz, mijozlaming hisobvaraqlaridagi
qoldiqlarga foiz)ga toiaydigan qiymatni ifodalashda;
2. Bank joylashtiradigan m ablagiarga olinadigan qiymatni
ifodalash uchun. Boshqacha qilib aytganda bank foizi turli shakllarda :
Depozit foizi;
Kreditlar bo‘yicha foiz;
3. Banklararo kreditlar bo‘yicha foiz;
4. Qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalar bo‘yicha foiz.
Kredit summasiga muvofiq kelmagan foizning mutloq miqdori
hech narsani anglatmaydi. Shu sababdan kredit kelishuvining
samaradorligini oydinlashtirish kredit qiymatining u yoki bu ma’qul
qiymatni aniqlash uchun nisbiy ko‘rsatkich - foiz me’yori
ko‘rsatkichidan foydalaniladi: