Mavzu: kuch sifatini tarbiyalash

Yuk (oirlik) ko‘tarish bilan mashqlanish o‘zining universalligi bilan qulay bo‘lib, ular yordamida faqat eng kichik muskullar guruxigagina emas, xatto eng yirik muskullar guruxiga xam taosir etish mumkin. Ularni dozalash oson.Lekin bir qator salbiy xususiyatlari xam mavjud.Oirlik bilan ishlash mashqlarida dastlabki xolat muxim rolp o‘ynaydi.U albatta yukni statik xolda ushlashni talab qiladi. Agarda yukni massasi oir bo‘lsa dastlabki xolatda turish qiyinlashadi. Bu o‘z navbatida xarakatni xal qiluvchi fazasida diqqatni konsentra-siyalashda qiyinchilikni yuzaga keltiradi. Bundan tashqari axamiyatli massaga ega bo‘lgan snaryadga birdaniga katta tezlik berish qiyin, xoxlaysizmi yo‘qmi xarakatning birinchi qismi (boshlanishi) sekin bajariladi. Xarakat ritmi majburiy astalik bilan ortib boruvchi bo‘ladi. Bu o‘z navbatida lozim bo‘lgan muskullar guruxiga zo‘riqish berishda qiyinchiliklarga sabab bo‘ladi.
Egilib yana asli xolatga qaytadigan jixozlardagi qarshiliklarni yengish bilan mashqlanish uchun xarkatni oxiriga borib zo‘riqishni ortirilishi xarakterlidir.
O‘z tanasi oirligini yengish bilan bajariladigan mashq-lar odatda gavdaning tayanch apparatlari yordamida bajariladi. Bunda tananing muskul apparati kuch namoyon qilishda yutqazadi, yaoni bir oz tayanish (proksimal)dan yuqori bo‘lmagan kuch sarflaydi xolos. Oqibatda qandaydir xarakatda tananing shaxsiy vazni yoki uning oirligiga teng qarshilikni yengish kerak bo‘lsa bu kuch namoyon qilish nuqtai nazaridan ancha yengil kechadi. Masalan, devorga suyanib kaftga tayanib qo‘lda turishda qo‘llar tirsakda bukib to‘rilanganda o‘z vazni uchun sarflangan kuch shu vazndagi shtangani ko‘tarishdan yengilroq tuyuladi.
Jismoniy sifatlar insonni maolum yoshdan navbatdagi yosh kategoriyasiga o‘tishi bilan tabiiy ravishda o‘zgaradi. Bunday o‘zgarish yosh bilan boliq bo‘lganrivojlanishlar yoki o‘zgarish-lar deb tushuniladi. Yosh bilan boliq jismoniy sifatlarni rivojlanishi nisbatan sekin va notekis boradi.
Jismoniy sifatlarni rivojlantirishning asosida orga-nizmning ish qobiliyatini boshlanich darajasini oshirish maqsadida oshirib berilgan yuklamalarga javob bera olishi xususiyati unga javoban reaksiyasi deb tushuniladi.Organizm jismoniy yukga o‘zidagi mavjud zaxiralarini jalb qilish orqali javob beradi.Mashq bajarish davomida energiya resurs-lari sarflanadi, asta-sekinlik bilan charchoq xis qila boshla-nadi. Charchoq xosil bo‘lgan mashulotdan so‘ng ish qobiliyati pasaygan xolda qoladi, so‘ng u asta sekinlik bilan tiklana boshlaydi. Ish qobiliyatini tiklanishi ish boshlangungacha bo‘lgan xolatga yetib uni ortishi davom etaveradi (bu fiziologik qonun), shunday qilib organizm energiya resursini son jixat-dan sarflanganini tiklab ulguradi. Bunday yuqori tiklanishda ish qobiliyatini oshgan fazasi vujudga keladi. Bu faza bir oz vaqt ichida ushlanib turadi va so‘ng dastlabki xolatga pasayadi. Shunday qilib jismoniy mashqlar bilan shuullanish mashu-lotlaridan so‘ng organizmni xolatida uchta fazani kuzatish mumkin: charchash, dastlabki xolat darajasigacha tiklanish, ish qobiliyatini dastlabki darajadan yuqoriroq ortishi.
Agarda keyingi mashulot charchash fazasiga to‘ri kelib qolsa charchoqni ustma-ust to‘planishi sodir bo‘lib u tolishga aylanadi.
Shuullanish organizmning energiya resurslarini tikla-nish fazasiga to‘ri kelsa ish qobiliyati aytarli darajada oshmasligi, ish qobiliyatini yuqori darajadaligiga to‘ri kelsa organizm jismoniy yukga tayyorligi, katta xajmda mashq bajarishni uddalay olishligi amaliyotda va fanda isbotlangan. Shunga ko‘ra trenirovkalar organizmni yuqori ishchanlikka ega bo‘lgan fazalarda o‘tkazilsa shuullanganlik darajasi doim o‘sishi kuzatilmoqda. Masalan, kuch talab qiladigan mashqlar bilan shuullanish mashulotlarining chastotasi qator faktor-larga, xususan shuullanuvchilarning tayyorlanganligiga boliq. Tajribada isbotlanishicha shuullanishni endigina boshlagan-larda mashulotlarni xaftada uch marotaba o‘tkazish, 1, 2 yoki 5 marotabali mashulotlar xam yuqori samara bergan, yuqori malakali sportchilarda esa mashulotlar chastotasi ko‘proq.
Shug`ullanganlik faqat tizimli mashulotlardagina ortadi va uni to‘xtatish bilan shuullanganlikni keskin pasayishi kuzatiladi.Jismoniy tarbiya jarayonida tanaffuslarga yo‘l qo‘yilmaydi.Chunki mashulotni ijobiy effekti yo‘qoladi.Ijobiy effekt foni (soyasi) muximdir. Zararli o‘zgarishlar tanaffusning 5-7 kunlaridayoq keskin namoyon bo‘ladi. Muskul kuchi ozayadi, xarakat tezligi susayadi, chidamlilik yomonlashadi.
Jismioniy tarbiya jarayonining – jismoniy sifatlarni rivojlantirishning uzluksizligi jismoniy kamolotga erishish uchun optimal sharoit yaratadi. Nagruzkani intensivligi va xajmi, dam olish bilan shuullanishni (nagruzkani) to‘ri navbatlashuvini tizimliligi bo‘zilishi, juda xam yuqori yoki past yuklama tanlash, mashulotlardan kutilgan natijaga olib kelmasligiga sabab bo‘lishi mumkin va u amalda isbotlangan.


XULOSA
Shug’ullanuvchilarni kuch sifatlarini oshirishda bunday tajribalar qayta-qayta o`tkazilsa yanada yuksak natijalarga erishish mumkin. Kuchni oshirish uchun mashg’ulotlardada to`la mashq qilishning foydasi ko`prok ularni ham maxsus mashiklaridagi kabi shu paytda turg’unlashgan chegaraga yaqin tezlikda va engillashtirilgan sharoitda esa undan ham tezrok takrorlash kerak. Mashqlarni o`tkazishning asosiy metodlari mashg’ulotlar ishining vazifalari xajmi va jadalligi natijalarini aniqlashda kuch rivojlantiruvchi mashqlar qo`llaniladi.
13-14- yoshli sport bilan shug`illanuvchilardakuch sifatini tarbiyalash musoboqa davirlarida juda qo`l keladi. Shuning uchun yuqoridagilardan kelib chiqib mashg’ulotlar jarayonida kuch sifatini tarbiyalash omillarga aloxida etibor berish lozim.
Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyatida qo‘llaniladigan yetakchi tushunchalarga: jismoniy rivojlanish, jismonan tayyorgarlik, jismoniy tarbiya, inson jismining ma’daniyati, sporti, jismoniy kamolotlarmi kiritishimiz mumkin. Tegishli faoliyatni to‘ri aks ettiradigan barcha tushunchalar o‘z axamiyati jixatidan birdek muximdir, bular to‘risida darslikning tegishli boblarida tanishib o`tdik.
Jisman rivojlanish inson organizmining asta-sekinlik bilan tabiiy shakllanishi – tashqi ko‘rinishini va uning xizmatining o‘zgarishi jarayonidir. Boshqacha aytganda jisman rivojlanish oboektiv va biologik qonuniyatlar majmuasidan iborat. Bulardan eng muximi, muxit va organizm rivojlanishining bir butunligi qonunidir.